نشریه معماری و شهرسازی آرمان شهر
پیاپی 5 (پاییز و زمستان 1389)

آب از دیرباز مهمترین عامل عمران و توسعه در جهان بوده است. توجه به وضعیت خاص منابع آب و توزیع ناهمگون بارندگی، خشکسالی های پی در پی، رعایت نشدن اصول مربوط به نگهداری و حفاظت منابع آب، در طول تاریخ ذهن خلاق بشر را به خود مشغول داشته، تا به شیوه های گوناگون در جستجوی کشف را هحل های بدیع و خلاقانه برای رفع این مساله بوده و به فکر استفاده بهینه از فنون بهره برداری از آب های زیرزمینی و ترویج آموزش بیشتر در این زمینه باشد. استخراج آب های زیرزمینی به صورت قنات، به عنوان یکی از پدیده های شگفت انگیز دست ساخته انسان، توجه بسیاری از مورخان و پژوهشگران را نیز به خود جلب نموده و این سامانه های پایدار طبیعی و سازگار با محیط زیست، امروزه مورد توجه کشورهای پیشرفته دنیا نیز قرار گرفته، و حتی یکی از موضوعات جذاب علمی و آموزشی در دانشگاه ها و مراکز تحقیقاتی می باشد. قنات، میراث ماندگار پنهان درون خاک و یکی از گنجینه های علمی و فرهنگی ایرانیان محسوب می شود. در واقع، قنات ها از مهم ترین بناهای زادبومی ایران و ماحصل فرهنگ و هنر ایرانی، طی نسل ها به وجود آمده اند. پرداختن به موضوع قنات از دیدگاه صنعت گردشگری و پرداختن به امر آموزش، و همچنین برگزاری کارگاه های آموزشی در این زمینه نیز، علاوه بر آشکار نمودن گوشه های مبهم روند فنآوری بومی در این سرزمین، خود می تواند بهانه ای برای پیشبرد توسع ه علمی، فرهنگی و اقتصادی در ایران به حساب آید. این مقاله، ضمن مطالعه و بررسی فنآوری پایدار قنات در فرهنگ ایرانی و تاثیر آن بر محیط زیست و منظر طبیعی، به امر ضرورت ترویج آموزش در این زمینه، چه از جنبه های فنی- زیست محیطی و چه از نظر دیدگاه تاریخی، فرهنگی، اقتصادی و اجتماعی آن م یپردازد، و با هدف بسط دانش و فنآوری قنات و نگرشی نو بر آن و با گسترش فرهنگ گردشگری، چگونگی حفظ، احیاء و بهره برداری پایدار از این دستآورد عظیم بشری را مورد تجزیه و تحلیل قرار می دهد.

پراکنش شهری یکی از عمده ترین چالش های فراروی برنامه ریزان و شهرسازان در سده بیست و یکم می باشد، که در نتیجه رشد روزافزون جمعیت و تسلط سامانه حمل و نقل خودرو محور برشهرها، شکل گرفته است. در این میان، الگوی پراکنش شهری به صورت ساخت و سازهای غیرمجاز و سکونتگاه های غیررسمی، در پیرامون کلان شهرهای کشورمان رخساره نموده و باعث از بین رفتن اراضی کشاورزی و تحمیل هزینه های سرسام آوری برای گسترش تاسیسات زیربنایی شده است. بر همین اساس هدف نوشتار حاضر، تبیین الگوی پراکنش شهری و بخصوص شاخص ها، متریک ها، دلایل و پیامدهای زیان بار آن از جنبه های گوناگون است. روش شناسی مقاله حاضر، توصیفی – تحلیلی و مبتنی بر بهر هگیری از منابع معتبر لاتین است. عمده ترین متغیرهای این مقاله شامل: مفهوم الگوی پراکنش، متغیرهای تاثیرگذار در ظهورآن، گونه شناسی اشکال رشد و پراکنش شهری، فرآیندهای زمانی رشد و پراکنش شهری، شاخص ها و متریک ها و پیامدهای الگوی پراکنش شهری می باشد. نتایج پژوهش حاضر نشان می دهد، رشد شهری به افزایش اراضی توسعه یافته اطلاق می شود. و پراکنش شهری، آن رشد شهری است که مجموعه ای از خصوصیات منفی به همراه داشته باشد. اشکال رشد شهری، عمدتا به سه صورت مشتمل بر رشد مبتنی بر توسعه مناطق درونی یا رشد میان افزا 2، رشد گسترشی 3 و رشد دور از مرکز یا رشد پیراشهری 4 تجلی می نماید. رشد جمعیت، رشد اقتصادی، صنعتی شدن، مالیات بر املاک و ساخت و سازها، فقدان مسکن قابل استطاعت، گسستگی فیزیکی، تقاضا برای افزایش فضای زندگی بیشتر، حمل و نقل و قطعه زمین های بزرگ، از جمله عوامل کاتالیزور در گسترش پراکنش شهری به شمار م یآیند. افزون بر این، از جمله مهمترین پیامدهای پراکنش شهریمی توان به تخریب محیط زیست، تخریب زمی نهای کشاورزی، فقدان فضاهای باز، مشکلات ترافیکی، زوال شهری، افزایش مصرف انرژی و ایجاد آلودگی به واسطه کاهش میزان استفاده از وسایط نقلیه همگانی، پیاده روی و دوچرخه سواری؛ افزایش مصرف انرژی در واحدهای مسکونی باز و ت کخانواری، تخصیص فزآینده فضا به جاده ها و پارکینگ، از بین بردن مفهوم اجتماع و فقدان مکان های تاریخی اشاره نمود. همچنین الگوی پراکنش شهری دارای تاثیرات مثبتی از جمله تولیدات اقتصادی بیشتر، فرصت های شغلی جدید برای افراد بیکار، زندگی بهتر به دلیل فرصت ها، خدمات و سبک های بهتر زندگی نیز می باشد.

از مهمترین بخش های برنامه ریزی و طراحی فضای باز شهری، توجه به ارتقاء کیفیت محیط و افزایش رضایت کاربران است. شناخت رابطه متغیرهای اقلیمی- محیطی موثر بر آسایش حرارتی، امکان ارائه راهکارهای مناسب افزایش کیفیت محیط فضاهای باز را به وجود می آورد. یکی از متغیرهای موثر در خرد اقلیم فضای باز شهری «ضریب دید به آسمان» می باشد که بیان کننده نسبت میزان تابش دریافتی یک سطح صاف از مجموع تابش های نیم کره دربرگیرنده آن سطح است. هدف اصلی این پژوهش بیان رابطه میان «ضریب دید به آسمان» و عوامل موثر در خرد اقلیم فضای باز بوستان های شهری است. انتخاب روش پژوهش، متناسب با شرایط نمونه های مورد مطالعه برگرفته از بررسی پژوهش های مشابه و مطالعه تطبیقی روش های اندازه گیری «ضریب دید به آسمان» بوده است. در پژوهش های پیشین، رابطه میان «ضریب دید به آسمان» و دمای هوا دارای نتایج یکسانی نبوده است، هر چند رابطه محسوسی بین میانگین «ضریب دید به آسمان» و «دمای جزایر گرمای شهر» دیده شده است. در این پژوهش، مطالعه میدانی در 78 نقطه از 27 ایستگاه بوستان های ملت، ساعی، لاله، شهر و بعثت شهر تهران در طی دو هفته اول فصل پاییز انجام گرفته است. «ضریب دید به آسمان» از طریق عکس برداری کروی استخراج و ضرایب با برنامه های محاسباتی اندازه گیری شده است. اطلاعات اقلیمی برداشت شده نقاط منتخب شامل دمای هوا، دمای کروی، سرعت باد و رطوبت، مبنای محاسبه «میانگین دمای تابشی» قرار گرفت و سپس میزان همبستگی تمامی متغیرها با «ضریب دید به آسمان» بررسی گردید. یافته های پژوهش نشان می دهد همبستگی «ضریب دید به آسمان» با «میانگین دمای تابشی» و دمای کروی، بیش از همبستگی «ضریب دید به آسمان» با سایر متغیرهای اقلیمی می باشد. در این رابطه افزایش «ضریب دید به آسمان» منجر به افزایش «میانگین دمای تابشی» بصورت مستقیم می گردد. بر این اساس، اهمیت توجه به میزان «ضریب دید به آسمان» نقشی تعیین کننده در خلق فضاهای مطلوب از نظر آسایش حرارتی در فصول گرم سال دارد.

محدودیت های موجود در شهرهای بزرگ، منجر به گسترش ساخت مجتمع های مسکونی و کاهش سهم حیاط خصوصی در معماری معاصر گردیده است. فضای باز مسکونی علاوه بر تامین نور و روشنایی فضاهای داخلی و تهویه طبیعی، به عنوان فرصتی برای ارتباط بیشتر با طبیعت و مکانی برای تعاملات اجتماعی است. با توجه به محدودیت فضای داخلی واحدهای مسکونی و سابقه سنتی حضور حیاط در زندگی ایرانی، فضای باز مجالی برای گسترش عملکرد فضای داخلی و رابطه آن با فضای بیرونی است. بنابراین، بازنگری و شناخت وضع موجود فضای باز، زمینه ساز طراحی آگاهان هتر فضاهای باز مسکونی در آینده است. هدف از این پژوهش، شناخت فضای باز مجتمع های مسکونی و گونه شناسی آن به جهت تاکید بر فضاهای مابین ساختمان ها، به همراه طراحی فضاهای بسته مسکونی است. برای این منظور، کلیه مجتمع های مسکونی هشت منطقه شمالی شهر تهران که فضای باز آنها، بیش از شصت و پنج درصد سطح کل زمین را تشکیل می دهد، با بررسی عکس هوایی و بازدید میدانی شناسایی گردید. سپس گونه شناسی فضاهای باز بر اساس ارتفاع بلو کها و تعداد واحدهای مسکونی و نحوه همنشینی فضای باز و بسته در کنار هم صورت گرفت. یافته های تحقیق نشان می دهد، که طراحی فضای باز کمتر در اولویت توجه طراحان بوده و تمرکز اصلی بر فضای داخلی ساختمان ها فارغ از اتفاقات مابین آنها است. در وضع موجود قوانین سختگیرانه محل قرارگیری بنا، مانع از تحقق خلق فضاهای متنوع و پایبندی به طرح سنتی حیاط مرکزی در تهران گشته است. نتایج تحقیق حاکی از وجود سه گونه غالب چیدمان پراکنده، نواری و متمرکز در مجتمع های مسکونی شهر تهران است. چیدمان پراکنده، گونه غالب در مجتمع های مناطق منتخب این شهر می باشد. این گونه منجر به خلق طیف گوناگونی از کیفیات، همچون میزان محرمیت و تنوع فضایی می گردد و قابلیت استفاده از تهویه و نور طبیعی بیشتری را داراست. گونه خطی، محافظه کارانه پایبند به چیدمان موجود خیابان های شهر است. در گونه متمرکز، ساختمان ها منطبق با قوانین شهری در یک قسمت از زمین متمرکز شده و مابقی به فضای باز اختصاص می یابد.

وقوع سوانح طبیعی و انسان- ساخت متعدد در مراکز آموزش عالی کشور در سال های اخیر، مانند: آتش سوزی برخی از آزمایشگاه های دانشگاه شهید بهشتی، آتش سوزی کتابخانه دانشکده حقوق دانشگاه تهران در سال 1384 و تخریب کامل دانشگاه های پیام نور و آزاداسلامی در زلزله سال 1382 بم، که طی آن علاوه بر تلفات و خسارات مالی فراوان، بسیاری از نسخ با ارزش، مراجع نفیس، اسناد و مطالعات منحصر بفرد، تجهیزات حساس و پایان نامه های دانشجویی از میان رفت و صدمات مادی و معنوی غیر قابل جبرانی را به جامعه دانشگاهی وارد نمود. افزون بر این، فقدان آگاهی اساتید، دانشجویان و کارکنان از روش های مواجه با خطر و کاهش آن قبل و حین بحران، این گونه مراکز آموزشی را آسیب پذیرتر نموده است. قدمت دانشگاه شهید بهشتی، قرارگیری پردیس آن در مجاورت گسل فعال شمال تهران، عدم آمادگی دانشگاه در برابر هرگونه سانحه احتمالی و همچنین وجود ساخت و سازهای متعدد و مراکز حساس تحقیقاتی که دارای خطرات بالقوه می باشند، امکان وقوع حوادث غیرمترقبه را در دانشگاه بسیار محتمل ساخته است. اگرچه در سال های اخیر، اکثر مراکز معتبر علمی جهان به طراحی برنامه کاهش خطر و مدیریت بحران در دانشگاه های مربوطه مبادرت نموده اند، لیکن به اهمیت تبیین سامانه فرماندهی حادثه در دانشگاه های کشور، به طور جدی پرداخته نشده است. اساس برنامه مدیریت بحران مرکز آموزش عالی، بر پایه تقویت نهادهای سازمانی- تشکیلاتی از یک سو و استحکام سازی های سازه ای و غیر سازه ای ساختمان ها و محوطه ها، از سوی دیگر، متمرکز بوده و عموما چهار راه حل کاهش خطر ارائه می شود که عبارتند از: -1 مقاوم سازی لرزه ای بناها -2 تخریب کامل بنا و احداث ساختمان جدید -3 بهره گیری از تمهیدات مقاوم سازی غیرسازه ای در بناها -4 اصلاح چارت تشکیلاتی موجود و تخصیص وظایف ثانویه در هنگام زلزله به افراد اگرچه گزینه های اول و دوم روش های متداول مهندسی عمران در مقاوم سازی بناها محسوب می شوند، لیکن غالبا مستلزم هزینه های فراوان بوده و به دلیل فقدان بودجه پاسخگو نمی باشند. لذا گزینه های سوم و چهارم در کوتاه و میان مدت بیشتر مورد استفاده قرار گرفته اند. مقاله حاضر، دانشکده معماری و شهرسازی را که یکی از قدیمی ترین ساختمان های دانشگاه شهید بهشتی محسوب می شود، به عنوان مورد مطالعاتی برگزیده است. با استفاده از روش پژوهش توصیفی- تحلیلی از نوع پیمایشی، و بکارگیری روش های آماری توصیفی و استنباطی و همچنین با استناد بر چارچوب های نظری و تجربیات مدیریت بحران دانشگاه های معتبر جهان، ابتدا به شناخت آسیب پذیری های موجود در این دانشکده در ابعاد سازمانی، تشکیلاتی و غیرسازه ای پرداخته می شود، و سپس بر اساس یافته های حاصل از مشاهدات و مصاحبه ها با کارکنان، اساتید و دانشجویان، به ارائه راهکارهای کاهش خطر در ابعاد تشکیلاتی و غیرسازه ای پرداخته می شود. اصلاح چارت سازمانی دانشکده و انطباق آن با نمودار سامانه فرماندهی حادثه، تدوین برنامه های آموزش همگانی جهت اساتید، دانشجویان و کارمندان، برگزاری دوره های تخصصی سانحه، انجام مانور و تمرین های مقابله با شرایط اضطراری و ترویج فرهنگ ایمنی، در زمره برنامه های کاهش خطر نرم افزاری محسوب می شوند. به موازات آن، ارائه نقشه های تخلیه اضطراری دانشکده، تعیین نقاط امن در داخل و خارج ساختمان، مقاوم سازی و تحکیم عناصر غیرسازه ای معماری و تاسیساتی، نحوه چیدمان در فضاها، منطقه بندی ساختمان در شرایط اضطراری، و استحکام سازی پیش آمدگی ها و عناصر الحاقی به جداره بناها، از جمله تمهیدات سخت افزاری قلمداد می شوند. مقاله نتیجه می گیرد که بکارگیری هم زمان راهکارهای نرم افزاری و سخت افزاری، نقش مهمی در کاهش خطرپذیری دانشکده خواهند داشت.

از زمان بنیان گذاری مساجد اسلامی توسط نبی اکرم نه تنها به صورت شکلی مساجد متحول شده اند، بلکه از نظر فرهنگی و اجتماعی نیز در جریان دگرگونی قرار گرفته و هویتی جدید برای آنها پدید آمده است. برای آن که مسجد بتواند جایگاه حقیقی خود را در جامعه محقق سازد، لازم است دو دسته کارکرد را به صورت همزمان تامین نمایند: -1 کارکردهای آیینی 2- کارکردهای فرهنگی– اجتماعی؛ بسیاری از فعالیت ها به صورت همزمان هر دو کارکرد را در بردارند، به عنوان مثال برگزاری نماز جماعت از یک سو مراسمی آیینی است و از یک سوی دیگر کارکردهای فرهنگی – اجتماعی را نیز به همراه خود دارد. برآیند این دو کارکرد زمینه ساز اقبال عمومی و استقبال مردم از مساجد است، موضوعی که نوعی سرزندگی و شادابی معنوی را به همراه می آورد. پرسش اصلی پژوهش آن است که اولا دامنه کارکردهای فرهنگی و اجتماعی مسجد تا کجاست؟ و ثانیا مساجد واجد این شاخصه ها دارای چه کیفیت هایی هستند؟ در راستای شناخت این تغییرات، ابتدا شاخصه های کارکرد های فرهنگی– اجتماعی مسجد، با مطالعه مسجدالنبی و اولین مساجد ساخته شده در زمان پیامبر شناسایی می شود. براین اساس چارچوب نظری تدوین شده با مقایسه طرح مسجد از نظر پیامبر با نمونه هایی از مساجد معاصر ایران مورد تحلیل قرار می گیرد. سپس بنابر یافته های این تحلیل، طرحی برای ارتقاء نقشه فرهنگی و اجتماعی مساجد در معماری و شهرسازی ایران پیشنهاد می شود. زمانی که مساجد برای انجام تنوعی از فعالیت های فرهنگی–اجتماعی مناسب سازی شوند، در شهرها و محلات در مرکز فعالیت های اجتماعی قرار می گیرند، دامنه فعالیت زمانیشان دائمی است؛ فرآیند طراحی در جستجوی کیفیتی است که بیش از هر چیز بر ارتقاء حضور شهروندان در بخش های مختلف مسجد و در طول تمام شبانه روز تکیه دارد، مسجدی که بخشی از زندگی محل های – شهری است.

امروزه با گسترش مکاتب طبیعت گرا، برخی تلاش کرده اند که با مبنایی نسبیت گرایانه تفاوت هویت های فرهنگی را در گوناگونی زمینه های اقلیمی و طبیعی تفسیر نمایند. در تعالیم دینی متونی در تایید این تاثیر، متونی در رد و یکپارچگی هویت انسانی الهی وجود دارد. بررسی دقیق میزان و نوع تاثیر محیط بر اخلاق و رفتار می تواند در تنظیم مبانی طراحی محیطی راهگشا باشد. این پژوهش تلاش دارد تا در مبحث حاضر به تشریح اندیشه اسلامی بر گرفته از نصوص دینی پرداخته و به موازات آن، نظر متفکران اسلامی در شاخه های مهم تفکر اسلامی، نظیر ابن سینا و فارابی در فلسفه مشاء، سهروردی در فلسفه اشراق، ابن عربی در حوزه عرفان و ابن خلدون در مبحث جامعه شناسی و علم تاریخ را در جهت اکتشاف، تحلیل و توسعه متون دینی به کار گیرد، و جایگاه این نظریات را در میزان تاثیرگذاری اقلیم بر رفتار نسبت به چهار مکتب روانشناسی رفتاری مقایسه نماید. روش پژوهش حاضر استدلالی تحلیلی است و با طرح سوالات مکاتب معاصر، به دنبال یافتن پاسخ، در میان اندیشه های اسلامی می باشد و اندیشمندان اسلامی تلاش نموده اند در یک بحث عقلی و دینی، نوع و میزان صحیح این تاثیر را بیان نمایند. بر اساس یافته های این تحقیق اقلیم های سخت و خشن که دارای قابلیت های کمتری برای آسایش انسان هستند زمینه ساز بروز و نمود رفتار و اخلاق های مناسب تری برای انسان می باشند و اقلیم های معتدل با قابلیت های محیطی بالا، زمینه های انحراف اخلاقی را برای انسان در پی دارد. از مباحث مهم و ارزشمند نظریه پردازان اسلامی که امروزه کمتر مورد تحلیل قرار گرفته آن است که، برای اقلیم های چهارگانه «سرد و خشک»، «گرم و مرطوب»، «گرم و خشک» و «معتدل)سرد و مرطوب(» استعدادها و قابلیت های رفتاری متفاوتی را بیان نموده اند که از این میان طبع و اقلیم گرم و خشک قابلیت های بیشتری را برای پرورش معنوی انسان در جهت بروز رفتارهای مناسب و تکامل اخلاق، فراهم می آورد.

خیابان مشخصه مهم حیطه عمومی است و جاذب کیفیت درخور خود می باشد. بر این اساس، به کیفیت زندگی شهروندانی کمک می کند که در آن ساکن بوده یا تنها از آن عبور می کنند. از نقطه نظر برنامه ریزان و طراحان شهری، خیابان به عنوان یک فضای شهری، باید جوابگوی فعالیت های مختلف شهروندان در فضاهای عمومی باشد. این فعالیت ها می تواند اجباری بوده و کمترین تاثیر را از فضای کالبدی بپذیرد؛ یا فعالیتی باشد که فرد به میل خود انتخاب می کند و یا فعالیتی باشد که متاثر از حضور دیگران در فضای عمومی است. مقاله حاضر به بررسی موضوع خیابان با معیارهای انسان گرایی م یپردازد. در این راستا نخست انگاره های نظری و مطالعات پیشین بررسی می شوند. با استفاده از مطالعات موجود، مجموعه ای از شاخص ها و معیارهای موثر در جهت ارزیابی خیابان با توجه به سه مولفه عملکردی، تجربی-زیباشناختی و زیست محیطی صورت می گیرد. بر اساس این، )پیشنهاد می گردد و وزن دهی این معیارها با استفاده از فرآیند تحلیل شبکه ای 1 مدل، دو بعد مساعدت عابر پیاده و روانی و آرام سازی ترافیک دارای بیشترین درجه اهمیت بوده است و در نهایت، مدل پیشنهادی جهت ارزیابی خیابان سمیه شهر شیراز به ک ار گرفته می شود.

عدالت اجتماعی و به ویژه نحوه ارزیابی و سنجش آن از موضوعاتی است که علی رغم توجه مطالعات بسیار و مناقشات پردامنه، هنوز از مباحث پیچیده به حساب می آید و وفاق چندانی بر سر آن ایجاد نشده است. مقاله حاضر، کوششی به منظور تدوین چارچوبی برای ارزیابی عدالت اجتماعی در طرح های شهری است. بدین منظور، این مقاله معیارهای منبعث از دو دستگاه تحلیلی مبتنی بر اندیشه های جان راولز و دیوید هاروی را به عنوان چارچوب نظری خود برای سنجش عدالت اجتماعی برمی گزیند و بر اساس آن، به ارزیابی عدالت اجتماعی در طرح منظر شهری محله خوب بخت منطقه 15 آیا طرح منظر شهری محله خو ببخت منطقه «شهرداری تهران م یپردازد. براین اساس، پرسش اصلی تحقیق این است که یافته اصلی تحقیق، چارچوبی است که می تواند موضوع عدالت اجتماعی را. »؟ 15 شهرداری تهران عادلانه است یا خیر به عنوان پدیده ای فسلفی در طرح های شهری ارزیابی نماید. این ارزیابی کمک می کند که بتوان فرآیند توسعه را کنترل کرد و میزان دستیابی به عدالت را در نتیجه اجرای طرح تشخیص داد. بر این اساس، در سنجش عدالت اجتماعی در طرح منظر شهری محله خوب بخت، یافته های این تحقیق، نشان می دهد که این طرح نتوانسته است به طور کامل متضمن تامین عدالت اجتماعی باشد.

این مقاله به تحلیل موضوع کیفیت زیبایی بوسیله تدوین معیارهای سنجش و ارزیابی بر پایه مفهوم دیدهای متوالی در منظر شهری پرداخته است. این ارزیابی بر اساس دید و ادراک ناظر در فضا شکل گرفته است و به نظر می رسد به عنوان روشی جهت تحلیل زیبایی در منظر، می تواند در طراحی شهری مورد استفاده قرار گیرد. رویکرد این پژوهش، ارائه نوعی روش شناسی متدولوژی در ارزیابی منظر، بر پایه مطالعه و تحلیل محتوایی ادبیات طراحی شهری و معماری در این زمینه می باشد که چارچوبی را جهت سنجش کیفیات زیبای یشناختی کاراکترهای بصری متفاوت، در بخشی از شهر بر اساس مفهوم دیدهای متوالی بوسیله تحلیل های تصویری و توصیفی ارائه می نماید. هدف اصلی پژوهش، برقراری ارتباط میان تئوری زیبایی شناسی منظر شهری و مفهوم دیدهای متوالی می باشد که این امر به دستیابی به اصول کاربردی در طراحی منظر شهری کمک شایانی می نماید. تاکید این اصول بر تغییرات تدریجی منظر در طول حرکت و ارتباط آن با زیبایی شناسی فضای شهری می باشد. در این مقاله، ابتدا به بررسی مفاهیم و تعاریف اولیه زیبایی، حرکت و دیدهای متوالی در منظر شهری پرداخته می شود. سپس با استخراج مجموعه ای از معیارها و شاخص ها در ارتباط با مفاهیم کیفیت زیبایی و دیدهای متوالی، در قالب ماتریس ارزیابی، نمونه مطالعاتی مورد سنجش و ارزیابی قرار م یگیرد و در نهایت، مجموع های از راهکارهای طراحی منظر به جهت افزایش کیفیت زیبایی در هر یک از پهنه های محدوده مورد مطالعه بیان می گردد.

در کنار بسیاری از علوم و دانش های مطرح کاه شدهنده آسیب در زمان بحران، دانش شهرسازی را می توان از جمله علوم و دانش های موثری دانست که جامعه گسترده تری را تحت پوشش خود قرار می دهد. در واقع دانش شهرسازی به علت نقش کلیدی در فرآیند توسعه کالبدی شهر و شکل دهی به ابعاد کمی و کیفی توسعه می تواند در مقیاس کلان عامل موثری به منظور تجهیز و توانمندسازی سکونتگاه های شهری در برابر شرایط ناشی از بحران های ناگزیر طبیعی یا بحران های ناشی از عوامل انسانی به حساب آید. یکی از مسائل مورد توجه امروز کلان شهر تهران، کمبود فضاهای باز قابل استفاده در مواقع بحران است. به طوریکه تناسب لازم میان سطح فضای ساخته شده، تراکم ساختمانی و فضای باز قابل استفاده در مواقع بحران وجود ندارد. بدیهی است فضاهای باز شهری را می توان در مواقع بحران به عنوان پایگاه های امدادرسانی نیروهای عمل کننده و نیز در صورت امکان برای اسکان های بزرگ، اضطراری و اسکان موقت مورد بهره برداری قرار داد. بررسی مکانیزم های موثر در شکل گیری فرآیند کاهش فضاهای باز و مدلسازی این فرآیند جهت شناخت مساله و اصلاح مکانیزم های مخرب در قالب تئوری دینامیک سیستم ها قابل بررسی است. مساله اصلی مورد توجه جهت بررسی در قالب دینامیک سیستم ها، روند کاهش فضاهای باز شهری با قابلیت استفاده در مواقع بحران است. بدین صورت که با بررسی مکانیزم های موثر در ایجاد این موقعیت و شناخت ساختارهای علی و معلولی آنها سعی در تعریف مکانیزم ها و سیاست های جدید در جهت اصلاح مکانیزم های مخرب می شود. در این فرآیند ابتدا به تعیین مرز سامانه و متغیرهای درونزا و برونزای موثر در آن پرداخته شده است. در ادامه رفتار متغیر مرجع مساله در یک بازه زمانی مشخص مورد بررسی قرار گرفته است. در مرحله بعد با توجه به تحلیلی که از رفتار متغیر مرجع و تاثیر متغیرهای دیگر سامانه در آن بدست آمده است، به تبیین فرضیه های دینامیکی مرتبط با مساله مورد نظر پرداخته شده است. در ادامه به ارائه یک مدل مفهومی از مساله پرداخته شده است و دیاگرام های علی و معلولی مرتبط با آن تهیه شده است. برای یک بازه 20 ساله در Vensim PLE در انتها با تعریف پارامترها و ساختاربندی فرضیه های دینامیکی مساله در نرم افزار آینده مدلسازی صورت گرفته است و مدل بدست آمده برای شرایط مختلف حدی آزمون شده است. هدف از این مقاله بررسی روند کاهش فضاهای باز شهری در فرآیند توسعه شهری در کلان شهر تهران و پیش بینی وضعیت آینده با اصلاح مکانیزم های مخرب می باشد. روش تحلیل این مقاله مبتنی بر روش تحلیلی توصیفی بوده و اطلاعات مورد نیاز آن با استفاده از روش کتابخانه ای و میدانی جمع آوری شده است. نتایج بدست آمده نشان می دهد که در صورت اصلاح مکانیزم های مخرب و اعمال سیاست های مرتبط با کنترل متغیرهای کلیدی مساله می توان در یک بازه زمانی میان مدت تا بلند مدت به کنترل روند کاهش فضاهای باز شهر تهران با رویکرد استفاده در مواقع بحران کمک کرد.

این مقاله به تحلیل عوامل کیفیت بخش محیط گردشگری ساحلی با توجه به معیارهای گردشگری پایدار می پردازد. این عامل ها بر پایه شاخص های هم بسته کیفیت محیط بنا نهاده شده اند. به کمک این عامل ها می توان اولویت ها و نیازمندی های گردشگران را به منظور بهبود کیفیت گردشگری شناسایی نمود. ناحیه مورد مطالعه در این مقاله، سواحل شهر رامسر واقع در شمال ایران است. این شهر به عنوان یکی از مهم ترین جاذبه های گردشگری ساحلی در کشور محسوب می شود. برای جمع آوری اطلاعات از ابزار پرسش نامه استفاده شد. از گردشگران ساحلی خواسته شد تا درباره کیفیت های محیطی نظر خود را اعلام کنند و نتایج حاصل از ادراک آنان در قالب متغیرهای رتبه ای و به کمک روش های آماری مورد تحلیل قرار گرفت. روش نمونه گیری در این مقاله نظام مند بوده است. تعداد 196 پرسشنامه در میان گردشگران توزیع شد. 17 شاخص کیفی محیط 11 استفاده شد. برای شناسایی / نسخه 5 SPSS از سوی گردشگران مورد ارزیابی قرار گرفت. برای تحلیل داده ها، از نرم افزار عامل ها، روش تحلیل عاملی با الگوی مولفه های اصلی بکار رفت. معیار «کیزر» به عنوان معیار مطلوبیت الگوی تحلیل عاملی برابر 0 برای این شاخص ایده آل محسوب می شود. آزمون «سنجش کروی بارتلت» که تفاوت بارهای عاملی / 0/79 شده است. اندازه 8 برای گروه شاخص ها را آزمون می کند در سطح 1 درصد معنی دار است. نتایج آزمون «کرنباخ آلفا» نشان می دهد که پرسش نامه 0 است. / از میزان روایی قابل قبولی برخوردار است. اندازه این ضریب برای داده های مربوط به ادراک محیط برابر 855 نتایج به دست آمده از تحلیل شاخص های کیفی سواحل شهر رامسر نشان می دهد که در مجموع از میان 17 شاخص، 7 شاخص پایین تر از اندازه میانگین بوده است و معادل کیفیت نسبتا مطلوب ارزیابی می شود و 10 شاخص دیگر از اندازه میانگین بالاتر بوده و معادل کیفیت نامطلوب ارزیابی می شود. همچنین محیط گردشگری ساحلی بر پایه ادراک گردشگران به صورت عوامل مشخصی قابل شناسایی است. هریک از این عوامل از شاخص های همگنی تشکیل شده است. این عوامل عبارت است از: -1 پاکیزگی، کیفیت منظر و امنیت اجتماعی، 2- امکانات گردشگری، 3- فضای تفریحی برای خانواده، 4- دسترسی و آمدوشد، -5 خدمات رفاهی و مهمان نوازی. برای تعیین میزان هم بستگی عامل ها با متغیرهای میزان رضایت از محیط گردشگری و احتمال بازگشت مجدد به مقصد گردشگری، از ضریب همبستگی «گاما» استفاده شد. نتایج این آزمون نشان داد که ارتباط معنی داری میان عوامل کیفی با متغیرهای میزان رضایت از محیط گردشگری و احتمال بازگشت مجدد به مقصد گردشگری در سطح آلفا برابر 5 درصد وجود دارد. همچنین میزان همبستگی میان تمامی عوامل کیفی محیط ساحلی در مورد میزان رضایت از گردشگری پایین تر از تمامی هم بستگی های مربوط به این عامل ها با احتمال بازگشت مجدد به مقصد گردشگری است. این تفاوت بیانگر آن است که گردشگر در احتمال انتخاب مجدد یک مقصد گردشگری، عوامل دیگری نظیر هزینه سفر، معیارهای اجتماعی و... را نیز لحاظ می نماید و کیفیت های محیطی تنها بخشی از این معیارها را شامل می شود.