نشریه زمین شناسی کاربردی پیشرفته
سال چهارم شماره 13 (پاییز 1393)

پهنه برشی شاه آباد در منطقه شمال خاور بیرجند یک پهنه برشی راست بر پانه ای شکل با حاشیه های ناموازی می باشد. مقایسه آرایش محورهای تنش در کواترنری با استفاده از تحلیل خش لغزهای گسلی و ساختار های جوان نشان می دهد که ساختارهای کواترنری مانند تاقدیس شاه آباد، تاقدیس مرک، شکستگی های کششی و نوارهای دگرریختی محمد سلطان نیز می تواند به علت تعداد مراحل زمین ساختی حداقلی که بر آنها وارد آمده در تعیین تنش های محلی مفید باشند. الگوهای تنش در پهنه برشی شاه آباد به علت پانه ای شکل بودن آن تغییر می کند. تنش زمین ساختی ناحیه ای وارد بر منطقه که ناشی از حرکت شمال-شمال خاوری بخش های مرکزی ایران نسبت به افغانستان می باشد، تنش اصلی بوده و از کواترنری تا به حال تغییری نداشته است. همچنین اثر دگرریختی این همگرایی به صورت محلی با شکل گیری چین های لرزه ای شاه آباد و لغزش در امتداد گسل های راستالغز کوچ و شاه آباد نمود دارد.

میدان نفتی مورد مطالعه از جمله ابر میادین نفتی در حال توسعه جهان محسوب می شود. در این میدان سازند های ایلام، سروک، بخش زیرین کژدمی، گدوان و فهلیان به عنوان مخازن قابل بهره برداری شناخته شده اند. در این مطالعه سازند کژدمی با استفاده از دستگاه پیرولیز راک ایول 6 و نمودارهای چاه پیمایی گاما و صوتی مورد ارزیابی قرار گرفت. نتایج این تحقیق نشان می دهد که از سمت شمال به جنوب شرایط محیط رسوبی سازند مورد مطالعه تغییر کرده و به یک محیط پیشرونده و احیایی دارای توان تولید و حفاظت بالای مواد آلی تبدیل می شود. همزمان با این تغییرات شدت پرتو لاگ گاما در مقابل لایه های آهکی نیز افزایش پیدا می کند. با تطابق داده های پتروفیزیکی و ژئوشیمیایی یک زون غنی از مواد آلی واقع در بخش بالایی سازند کژدمی شناسایی گردید که ضخامت این زون از سمت جنوب میدان به شمال کاهش می یابد. همچنین ترسیم نمودار تغییرات پارامتر ترکیبی پتانسیل زایش (S1+S2) در برابر TOCنشان می دهد که سازند کژدمی از لحاظ پتانسیل هیدروکربور زایی در محدوده ی وسیعی از ضعیف تا عالی قرار دارد و در بخش های جنوبی میدان نسبت به شمال میدان بالاتر است. با توجه به ضخامت زون غنی از مواد آلی در بخش بالای سازند کژدمی و لایه های شیلی می توان این سازند را به عنوان سنگ منشا بالقوه مخزن سروک بویژه در بخش جنوبی میدان مورد مطالعه معرفی نمود.

کانه زایی آهن در گورگور به صورت عدسی شکل، همروند با برگوارگی واحدهای شیستی سازند کهر رخ داده است. براساس مطالعات کانه نگاری، مگنتیت±پیریت،کانی های معدنی و کوارتز و تورمالین، کانی های باطله را در گورگور تشکیل می دهند. بافت کانه ها،دانه پراکنده،لامینه ای، نواری و توده ای است. دگرسانی به بخش های سریسیتی و کوارتز- تورمالینی زون های کانه دار محدود می شود. دو مرحله کانه زایی در گورگور قابل تفکیک است. کانه زایی مرحله اول به صورت مگنتیت های دانه پراکنده، لامینه ای و عدسی شکل چینه سان و چینه کران در واحدهای شیستی دیده می شود. مرحله دوم کانه زایی شامل تناوبی از مگنتیت و کوارتز با ساخت نواری است.بررسی تغییرات ژئوشیمیایی عناصر فرعی و کمیاب در سنگ های میزبان فاقد کانه زایی و بخش های کانه دار نشان دهنده کاهش میزان عناصر LREEو افزایش عناصر HREE در بخش های کانه دار است. ویژگی های رخداد معدنی گورگور باکانسارهای نوع آتشفشانی-رسوبی دگرگون شدهآهن قابل مقایسه است.شناخت اینویژگی ها کاربرد فراوانی در اکتشاف این تیپ از کانه زایی های آهن در زون سنندج-سیرجان دارد.

محدوده مورد مطالعه شامل دشت رومشگان است که در جنوب غربی شهرستان کوهدشت از توابع استان لرستان واقع شده است. هدف از انجام این تحقیق ارزیابی تاثیر عوامل زمین شناسی و فعالیت های کشاورزی در کیفیت آبهای زیرزمینی در منطقه مورد مطالعه می باشد. به این منظور از چاه های آب منطقه نمونه برداری به عمل آمده است. مقادیر پارامترهای هدایت الکتریکی، pH و دمای آب در محل نمونه برداری اندازه گیری شده اند. نتایج نشان می دهد که دشت مورد نظر به لحاظ هدایت الکتریکی در راستای شرقی- غربی به سه زون تقسیم می شود. هدایت الکتریکی در شرق، مرکز و بخش غربی دشت به ترتیب 626، 846 و 1226 میکروموس بر سانتی متر می باشد. علت کم بودن مقادیر هدایت الکتریکی در بخش شرقی دشت به خاطر تغذیه دشت در این محدوده به وسیله آهکهای واقع در شرق دشت می باشد. علت افزایش هدایت الکتریکی در بخش مرکزی دشت به علت برداشت قابل توجه از آبهای زیرزمینی و افت سطح آب است. در بخش غربی منطقه به علت مجاورت جریان آب زیرزمینی با سازند گچساران هدایت الکتریکی به طور قابل توجهی افزایش یافته است. بنابراین می توان نتیجه گرفت که عامل زمین شناسی باعث تخریب کیفیت آب در بخش غربی منطقه شده است. برای ارزیابی تاثیر فعالیت های کشاورزی از مقادیر نیترات استفاده شده است. بر اساس غلظت نیترات در بخش های مختلف منطقه ملاحظه می شود که غلظت نیترات در بخش مرکزی دشت، که در آن فعالیت های کشاورزی قابل توجه است، در مقایسه با دیگر بخش های دشت به طور چشمگیری بالاتر است.

با توجه به اهمیت سنگ های ادراری به عنوان یکی از بیومینرال ها در بدن انسان، مطالعه ترکیب شیمیایی و کانی شناسی آن ها ضروری است. نتایج پراش پرتو ایکس نشان داد سنگ های ادراری مورد مطالعه از نظر کانی شناسی در پنج گروه کلسیم اگزالات، اسیداوریک، سیستین، کلسیم فسفات و سنگ های ترکیبی (وولیت، اسیداوریک، ودلیت) قرار می گیرند. تصاویرSEM فرم بلوری فازهای کانیایی را نشان داد. در مطالعات میکروسکوپی، وولیت مهمترین فاز کانیایی در بین فازهای مختلف می باشد. همراهی اوریسیت و وولیت نشان دهنده ی تغییر pH سیستم ادراری از اسیدی به قلیایی است. علاوه بر وولیت و اوریسیت، بیومینرال های کلسیم کربنات نیز مشاهده شدند. نتایج تجزیه به روشICP-MS نشان داد کلسیم جزء اصلی در سنگ های ادراری است. غلظت روی و استرانسیوم در گروه های کلسیم فسفات بیشتر از کلسیم اگزالات و غیرکلسیمی است. همبستگی بالای بین روی و استرانسیوم با فسفر به دلیل نقش عنصر فسفر در حمل این عناصر در سنگ های ادراری است.

در مطالعه حاضر معادله زون گیرش یک سیسنم چند چاهی در آبخوان های محبوس گوه ای ارائه می شود. دو مرز هیدرولوژیکی بارثابت و غیر قابل نفوذ که تحت زاویه چند درجه تا 90 درجه تلاقی می کنند آبخوان گوه ای را شکل می دهند. بدین ترتیب گوه هایی با سه آرایش مرزی شامل: نفوذ ناپذیر-نفوذ ناپذیر، نفوذ ناپذیر-بار ثابت و بار ثابت-بار ثابت شکل می گیرد. سیستم چاه می تواند با هر تعداد چاه تزریق یا پمپاژ یا ترکیبی از هر دو با نرخ برداشت متفاوت باشد. آبخوان نیز می تواند دارای یا فاقد جریان یکنواخت منطقه ای باشد. نظریه چاه های مجازی در شبکه گوه ای شکل اعمال شده و با بکارگیری یک تابع پتانسیل سرعت پیچیده مناسب، معادلات زون گیرش در محیط جریان تدوین شده است. معادلات به فرم منحنی های تیپ بدون بعد ارائه شده اند تا بتوان آنها را به عنوان ابزاری کاربردی در پروژه های مهندسی واقعی از قبیل پمپاژ-و-تصفیه، پروژه های پاکسازی آب زیر زمینی یا تعیین حریم چاه و حقابه آنها قابل استفاده باشند.

کانسار روی- سرب انگوران درون سنگ های دگرگونی پرکامبرین روی داده که کانی سازی محدود به بخش های داخلی سه گسل در قسمت های شرقی، شمالی و غربی معدن است. گسل های مذکور نقش اساسی در کانی سازی و انتقال سیالات کانه ساز از قسمت تحتانی به سطح داشته اند. جهت مطالعات ژئوشیمیایی، تعداد 147 نمونه خاکی، 21 نمونه آبی و 11 نمونه از کیک های منطقه انگوران برداشت شد. نتایج حاصل از این مطالعات نشانگر روند افزایشی عناصر آرسنیک، نقره، روی و کادمیوم با افزایش عمق می باشد و سرب روند خاصی ندارد. در کانسنگ سولفیدی، عناصر نقره با جیوه و کلسیم با منیزیم و در کانسنگ کربناتی، عناصر سرب با آرسنیک و نقره با جیوه هم بستگی بالایی را نشان می دهند. در نتیجه فعالیت های معدنکاری در منطقه، هزاران تن پسماند حاوی فلزات سنگین تولید می شود که تاثیرات نامطلوبی بر اکوسیستم ایجاد نموده و حاکی از ارتباط زیاد این آلودگی ها با فراوانی بیماری های قلبی و ریوی در منطقه است. مطالعات زیست محیطی صورت گرفته نیز در منطقه گویای آن است که میزان آلودگی های آب و خاک در کانسار انگوران نسبت به سایر مناطق در حد بالایی بوده و رابطه معکوس با فاصله گرفتن از کانسار نشان می دهد. با استناد به نتایج حاصل از این پژوهش می توان راهبردهای پیشگیرانه جهت کاهش اثرات مخرب زیست محیطی و بالا بردن سطح سلامت ساکنین منطقه ارائه نمود.