نشریه زمین شناسی کاربردی پیشرفته
سال چهارم شماره 14 (زمستان 1393)

در این پژوهش، تعداد 13 نمونه از آب رودخانه های موجود در حوضه آبریز سد شهریار میانه جهت ارزیابی قابلیت آن برای هداف شرب و آبیاری مورد بررسی قرار گرفت. برای این منظور، برای اولین بار جهت تعیین توزیع مکانی پارامترهای کیفی آب و شناسایی مکانهای با بهترین کیفیت برای شرب و استفاده کشاورزی در ناحیه مطالعاتی، بر اساس: (1) تجزیه و تحلیل یکپارچه از پارامترهای فیزیکوشیمیایی، (2) استفاده از سیستم اطلاعات جغرافیایی و (3) محاسبه شاخص کیفیت آب اقدام شده است. نتایج فیزیکوشیمیایی با مقادیر استانداردهای توصیه شده توسط سازمان بهداشت جهانی (WHO)، موسسات استاندارد ایران (ISI)، ترکیه (TSE) و هند (ISI) به منظور بررسی کیفیت فعلی آب منطقه برای شرب و بهداشت عمومی مقایسه شدند. سپس با استفاده از روش های منحنی ترازGIS، نقشه های توزیع مکانی کیفیت آب برای اهداف شرب و آبیاری به ترتیب مطابق نظر شولر و ویلکاکس ایجاد شده است. جهت بدست آوردن پراکندگی مکانی پارامترهای کیفی آب، تکنیک درونیابی وزن دهی فاصله معکوس (IDW)، مورد استفاده قرار گرفت. تجزیه و تحلیل مکانی الگوهای کیفیت آب منطقه مورد مطالعه نشان می دهد که آب قسمت جنوبی ناحیه مطالعاتی به دلیل عبور از سازندهای تبخیری، جهت استفاده های گوناگون(شرب، صنعت و آبیاری) دارای محدویت زیاد است. اما بخش های مرکزی و بخصوص ناحیه شمالی حاوی آب با کیفیت قابل قبول و مناسب می باشند که می تواند با اندک رسیدگی مورد استفاده قرار گیرد.

در این پژوهش با استفاده از توموگرافی مقاومت ویژه پتانسیل آب زیرزمینی آهک امام حسن در منطقه چوار استان ایلام مورد بررسی قرار گرفته است. به این منظور پنج نیمرخ ژئوالکتریک با طول 500 متر و فاصله الکترودی 20 متر با استفاده از آرایش دوقطبی - دوقطبی متوالی برداشت شد. پس از ارزیابی صحت داده های ژئوالکتریک با استفاده از مقاطع حساسیت بلوک های مدل و تهیه مدل های هموار نیمرخ ها، شبه مقاطع مقاومت ویژه به پیروی از تکنیک بهینه سازی غیرخطی و وارونسازی به روش حداقل مربعات ترسیم شد. در نهایت با استفاده از شبه مقاطع مقاومت ویژه، مقاطع زمین شناسی آنها ترسیم شد. بررسی این مقاطع نشان می دهد که به دلیل انحلال پذیری و ستبرای کم، متراکم و فاقد شکستگی بودن آهک های گورپی، قابلیت ذخیره آب زیرزمینی پایین می باشد. در مقابل تفسیر نیمرخ شاهد در نزدیکی سازند ایلام، احتمال وجود پتانسیل های مناسب آب زیرزمینی در این منطقه را پیشنهاد می کند.

بررسی هیدروگراف جریان چشمه از کاربردی ترین موضوعات در هیدروژئولوژی است و پژوهش در مورد آن، می تواند کاربردهای مفیدی در تعیین رفتار دینامیکی آب زیرزمینی و پشتوانه ای علمی در اتخاذ راه کارهای مناسب در مدیریت کمی و کیفی آب آبخوان ها و حوضه های آبگیر داشته باشد. در این پژوهش علاوه بر روش های مرسوم، جدایش جریان پایه چشمه های کارستی دیمه و پیرغار واقع در استان چهارمحال و بختیاری به روش های فیلتر دیجیتال بازگشتی با استفاده از نرم افزارHydroOffice 2010 انجام گرفته است. تغییرات دبی جریان پایه که بر اساس شیمی نگار چشمه برآورد شده است، به عنوان معیار ارزیابی و مبنای مقایسه جهت انتخاب مناسب ترین روش فیلتر دیجیتال بازگشتی در محاسبه ی جریان پایه (BFI) در نظر گرفته شده است. در هر دو چشمه، روش Eckhardt Filter با مقایسه ی عددی و معیارهای آماری مناسب ترین روش تفکیک جریان در بین روش های دیجیتال الگوریتم عددی می باشد. با استفاده از روش مذکور، میانگین شاخص جریان پایه در چشمه های دیمه و پیرغار به ترتیب 9/0 و 61/0 محاسبه شده است. با بررسی تغییرات زمانی بارش، دبی و غلظت یون کلسیم در چشمه ی دیمه و پیرغار، اثر تدریجی آب نفوذی حاصل از بارش، به ترتیب در طول 12 و 5 ماه ظاهر می شود و درصد مشارکت آب جدید در دبی کل چشمه ها، در طول مدت مطالعه به ترتیب حدود % 12 و % 33 است. با توجه به پایین تر بودن شاخص جریان پایه و درصد بیشتر مشارکت آب جدید در چشمه ی پیرغار نسبت به چشمه ی دیمه، می توان گفت احتمالا سیستم آبخوان چشمه ی پیرغار نسبت به دیمه دارای سهم جریان مجرایی بیشتری بوده و از درجه ی کارستی شدن بیشتری برخوردار است.

با افزایش وقوع طوفانهای گرد و غبار در چند سال اخیر در جنوب غرب ایران و بویژه در استان خوزستان و به تبع آن کاهش کیفیت هوا در این مناطق، مطالعه این پدیده از اهمیت بالایی برخوردار است. بدین منظور و با جمع آوری داده هایAOD سنجنده مودیس و PM10 پنج ایستگاه اداره کل حفاظت محیط زیست استان خوزستان در 4 ماه اول سال 1388 رابطه همبستگی بینAOD و میانگین روزانه و ساعتی PM10مطالعه گردید. نتایج نشان داد که تغییرات زمانیAOD با تغییرات PM10رابطه مستقیم دارد. اما میانگین ساعتی نسبت به میانگین روزانه همبستگی مثبت بالاتری نشان می دهد. بعد از تصحیح AOD نسبت به رطوبت نسبی معلوم شد که در این منطقه و با استفاده از داده های مودیس با قدرت تفکیک 10 کیلومتر در 4 ماه اول سال رطوبت عامل مهم تاثیرگذار بر این رابطه نیست. بطور کلی در این تحقیق مشخص شد کهAOD سنجنده مودیس می تواند ابزار مناسبی جهت پهنه بندی PM10 توده های گرد و غبار جنوب غرب ایران در مقیاس ناحیه ای باشد.

مطالعه سازند سروک در میدان نفتی کوپال منجر به شناسایی 8 رخساره رسوبی شده که در محیط های لاگونی، سدی و دریای باز در یک رمپ کربناته با شیب ملایم نهشته شده است. کیفیت مخزنی سازند سروک ارتباط نزدیکی با فرآیندهای دیاژنزی دارد. فشردگی، سیمانی شدن، انحلال، شکستگی و دولومیتی شدن مهمترین فرآیندهای دیاژنزی کنترل کننده خواص مخزنی هستند. دو عامل نخست باعث کاهش کیفیت مخزنی و سه عامل بعدی افزایش دهنده آن بوده است. اغلب رخساره های دانه پشتیبان به دلیل تاثیر سیمانی شدن و فشردگی از تخلخل و تراوایی پایینی برخوردارند. رخساره های گل پشتیبان بخش لاگون به دلیل تاثیر انحلال و شکستگی در آنها، دارای کیفیت مخزنی بهتری هستند. بررسی عملکرد فرآیندهای دیاژنزی بر روی سنگ های مخزنی می تواند کمک شایانی به تفکیک زون های دارای کیفیت مخزنی از زون های فاقد کیفیت مخزنی در سازند سروک میدان کوپال نماید. این امر منجر به بهره برداری هر چه بهتر از سازند سروک در میدان کوپال می شود.

شناسایی چشمه های لرزه ای به عنوان بخش اساسی مطالعات مربوط به تحلیل خطر لرزه ای می بایست حتی الامکان واقعی و دقیق انجام گیرد. در این تحقیق تلاش شده است بر اساس روش های عددی، رهیافتی جدید جهت شناسایی چشمه های لرزه ای پهنه ای معرفی شود به این ترتیب که ابتدا منطقه مورد مطالعه به بخشهای کوچکتر با ابعاد یکسان تقسیم می گردد و آنگاه متغیرهای معرف خطر زمینلرزه برای هر بخش بروش عددی جمع آوری می شود. سپس با اعمال تکنیکهای عددی، رده بندی بخشها بر اساس خطر زمینلرزه صورت می پذیرد چنانکه می توان به هر بخش مقداری عددی معرف خطر زمینلرزه بنام ضریب خطر لرزه ای نسبت داد. در مرحله نهایی می توان با انجام دو نوع تفسیر از نتایج حاصله، چشمه های لرزه ای پهنه ای را در منطقه مورد مطالعه معرفی نمود. بدیهی است بدلیل استفاده از تکنیکهای عددی در رهیافت پیشنهادی، نتایج حاصله از دقت و واقعیت گرایی بالایی برخوردار بوده و لذا از جهت کاربرد در تحلیل خطرپذیری زمینلرزه حائز اهمیت می باشند.

سامانه رگه ای طلای دره زار در منطقه پاریز واقع در شمال خاوری سیرجان (استان کرمان) و بر روی کمربند ماگمایی ارومیه - دختر واقع شده است. قدیمی ترین سنگ های منطقه را واحدهای آتشفشانی – رسوبی تشکیل داده که میزبانی کانی سازی طلا هستند. مطالعات صحرایی و ژئوشیمیایی نشان می دهند که این کانه زائی با دگرسانی رسی همراه بوده و عمدتا به رگه های کوارتزی محدود می شود. مطالعه میانبارهای سیال بر روی کوارتز های کانه زایی شده شوری 2 تا 16 درصد و دمای همگن شدگی С ̊170تا С 257 را نشان می دهند که به اختلاط آب های ماگمایی و جوی به عنوان حجم اصلی سیال های کانه ساز اشاره دارد. با توجه به مقادیر 34Sδ کانی های پیریت و کالکوپیریت در رگه های طلادار (1/2– تا 5/8–‰) منشاء گوگرد و احتمالا طلا، سری های آتشفشانی-رسوبی موجود در منطقه در نظر گرفته می شود. شواهد ارائه شده در این تحقیق به تشابه نزدیکی بین کانی سازی طلای پاریز با کانسارهای اپی ترمال با درجه سولفیداسیون پائین دلالت می کند.