نشریه زمین شناسی کاربردی پیشرفته
سال پنجم شماره 16 (تابستان 1394)

در این مطالعه اثر شکستگی ها بر تاقدیس ها که از مهم ترین عوامل ناپایداری چاه های مخازن هیدروکربوری در سازند آسماری واقع در فروبار دزفول زاگرس چین خورده، بررسی گردیده است. به این منظور شکستگی های همراه با تاقدیس های کوه آسماری بدون شاهدی از گسل خوردگی (نوع اول)، کوه سولک متاثر از راندگی در یال پیشانی (نوع دوم) و کوه کمرآب در مجاورت با گسل عرضی ایذه (نوع سوم) مطالعه شده اند. پارامترهای موقعیت، فراوانی، فاصله داری، شدت، تراکم و طول شکستگی ها، طی مطالعات میدانی و با استفاده از تصاویر ماهواره ای بررسی شدند. مقایسه پارامترها در نواحی مختلف تاقدیس ها نشان داد که تمرکز شکستگی ها در نقاط مختلف آنها متفاوت است. همچنین نتایج مطالعه نشان داد، نواحی لولایی در تاقدیس نوع اول، پهلوی پیشانی بریده شده توسط گسل طولی در تاقدیس نوع دوم و دماغه جنوب شرقی متاثر از گسل عرضی در تاقدیس نوع سوم، دارای بیشترین شدت تراکم شکستگی هستند. بنابراین با توجه به رابطه مستقیم بین تمرکز شکستگی ها با میزان هرزروی سیال حفاری و دیگر مشکلات حفاری مانند ریزش دیواره چاه، احتمال ناپایداری چاه های حفاری در این مناطق بیشتر می باشد.

معادن فلئوریت کمرپشت و شش رودبار در خاور البرز مرکزی قرار دارند. در محدوده دو معدن واحدهای چینه ای عضو کربناته ورسک از سازند الیکا با سن تریاس میانی، سازند محلی پا لند با سن تریاس پسین و سازند شیلی شمشک وجود دارند. معادن کمرپشت و شش رودبار از نظر زمین شناسی ساختمانی هر دو دارای ساختمان طاقدیسی ملایم هستند که هر کدام به ترتیب بخشی از طاقدیس شش رودبار و طاقدیس لامرد هستند. ماده معدنی در این معادن به صورت چینه سان و رگه ای است. جایگاه چینه شناسی فلئوریتی که به صورت چینه سان در این معادن وجود دارد، در بخش فوقانی سازند الیکا و زیر سازند شمشک قرار گرفته است. ذخیره دیگر فلئوریت در این معادن بصورت رگه ای است که در گسل های اصلی متمرکز شده است. ژئومتری ماده معدنی فلئوریت چینه سان در هر دو معدن همخوان با لایه بندی است. مدل کاربردی ارائه شده، قابل تعمیم برای تمام معادن فلئوریت زیرپهنه البرز مرکزی است.

در مسائل مختلف زیست محیطی توانایی روش های مبتنی بر منطق فازی، در لحاظ کردن عدم قطعیت ها به اثبات رسیده است. در سالهای اخیر تئوری فازی در برآورد کیفیت آب نیز بکارگرفته شده است که در این مطالعات بیشتر از روش فازی ممدانی استفاده شده است. در مطالعه حاضر، از روش فازی تاکاگی-سوگنو جهت ارزیابی کیفیت آب زیرزمینی در دشت لنجانات اصفهان استفاده گردید. در این روش از 16 پارامتر شیمیایی اندازه گیری شده در 79 نمونه آب زیرزمینی استفاده شد. این پارامترها، بر اساس اهمیت شان در کیفیت آب از نظر شرب، به چهار گروه تقسیم شدند. سپس این گروه ها، بر اساس قوانین «اگر – آنگاه» فازی با یکدیگر ترکیب شدند و کیفیت نهایی آب تعیین گردید. نتایج مطالعه نشان داد که از مجموع نمونه ها، 12نمونه(17/ 15%) کیفیت عالی،19 نمونه (05/ 24%)کیفیت خوب،27 نمونه(17/ 34%) کیفیت متوسط،15نمونه(98/ 18%) کیفیت ضعیف و 6 نمونه(59 /7%) کیفیت خیلی ضعیف داشتند و 6 نمونه ای که بدترین کیفیت(رتبه5) را دارند در پارامترهای کیفی خود دارای عناصر سنگین سمی با غلظت های بیشتر از حد استاندارد تعیین شده توسط سازمان بهداشت جهانی (WHO) می باشند. با توجه به نتایج روش تاکاگی-سوگنو نیز مانند روش ممدانی در ارزیابی کیفیت آب خصوصا در سایت های صنعتی یا مناطقی که امکان حضور عناصر سمی سنگین وجود دارد می تواند کاربرد داشته باشد.

لامپروفیرهای کالک آلکالن ارتباط زمانی مشخصی با کانی زایی طلا دارند. در دایک های لامپروفیری کالک آلکالن در رشته کوه صلوات، شمال غرب ایران انکلوزیون های مذاب چند فازی در کانی کلینوپیروکسن تشخیص داده شده است که از فاز شیشه، کانی دختر و حباب گاز تشکیل شده اند. ترکیب شیمیایی شیشه مذاب مشابه با ترکیب کلینوپیروکسن میزبان در لامپروفیرهای کالک آلکالن است. مطالعات رامان اسپکتروسکوپی نیز بیانگر حضور فاز گازی نظیر CO2 در انکلوزیون های مورد مطالعه است. مجموع نتایج بدست آمده از شیمی کانی و مطالعات انکلوزیون های مذاب، نشان دهنده نقش اساسی سیالات و فرایند متاسوماتیسم در منشاء ماگمای سازنده سنگ های لامپروفیری رشته کوه صلوات است. مطالعه حاضر کاربرد مهمی در تفسیر فرایندهای مرتبط با گوشته فوقانی دارد که در تحولات ماگمای آلکالن، متاسوماتیسم گوشته ای و کانی زایی های مرتبط با آن از اهمیت ویژه ای برخوردار است.

با استفاده از شواهد لرزه ای، ساختاری و چینه شناسی و مطالعات صحرائی تاثیرات گسل هندیجان – بهرگانسر بر تاقدیس های تنگو، رگ سفید، آغاجاری، پازنان، پرنج، پارسی و کوه بنگستان مورد بررسی قرار گرفت. براساس این شواهد،گسل هندیجان – بهرگانسر دارای روند عربی می باشد که روند عربی آن می تواند نشانه ای از پی سنگی بودن این گسل باشد. در این تحقیق بر اساس مدارک موجود و بررسی های به عمل آمده، مسیر عبور بهتری برای گسل هندیجان –بهرگانسر نسبت به نقشه های گذشته بدست آمده است. شواهد چینه شناسی در میادینی که حفاری تا گروه بنگستان انجام گردیده نشان از حذف و یا کم ضخامت شدن سازند های کرتاسه بالائی بر اثر بالا بودن این مناطق و فعالیت این گسل پی سنگی در طی رخداد زمین ساختی ساب هرسنین دارد. در میادین پارسی، پرنج و کوه بنگستان که حفاری در گروه بنگستان انجام نشده است عملکرد گسل بر اساس شواهد ساختاری مورد ارزیابی قرار گرفته است. براین اساس خمیده گی ساختارها، جابجائی سطوح محوری چین ها در کنترل گسل های عرضی و پی سنگی است. این گسل پی سنگی علاوه بر تغییرات چینه شناسی و ساختاری، وضعیت تولید هیدرو کربور در میادین مورد مطالعه را با تغییرات رسوبی ایجاد شده در دو سوی گسل و همچنین اثر بر روند و تراکم شکستگی ها در کنترل خود دارد. تغییرات شدید ضخامت و رخساره در سازندهای پابده و گورپی در بعضی میادین مورد مطالعه، نقش این عوامل را در کنترل اثربخشی پوش سنگی این دو سازند آشکار می سازد. به طوری که وجود این بلندی قدیمه منجر به کاهش ضخامت شدید سازندهای پوش سنگی و تغییر رخساره های شکل پذیر(رسی) به رخساره های شکننده (آهکی) شده است. عدم تناسب ضخامت رسوبی در دو سوی این گسل ها باعث پاسخ غیر یکنواخت ساختار به تنش های مولد چین خوردگی پلیو- پلئیستوسن شده است که این خود می تواند از عوامل موثر بر شکل و مورفولوژی چین خوردگی ها، در محل عبور گسل های پی سنگی باشد. ازنظر کاربردی تعیین مسیر این گسل در میادین نفتی نامبرده، به دلیل تشکیل شکستگی های فراوان هم روند با این گسل در نواحی عبورآن، می تواند در تعیین مسیر حفاری جهت بازدهی و برداشت بهتر نفت بکار آید.

ناحیه مورد بررسی بخشی از حوزه آبخیز رودخانه زاینده رود می باشد که از سد زاینده رود بعنوان شروع تا پل زمانخان بعنوان خروجی امتداد می یابد. به منظور بررسی ویژگی های زمین ساختی، در ابتدا این ناحیه را بر اساس خصوصیات توپوگرافی و زهکشی به زیرحوضه هایی تقسیم و اقدام به اندازه گیری شاخص هایی از قبیل ضریب فرم حوضه، ضریب فشردگی، ضریب کشیدگی، ضریب گردی، تراکم آبراهه، رده بندی آبراهه ها، نسبت انشعاب، سینوسیتی، برجستگی نسبی، عدد ناهمواری و برخی شاخص های دیگر کردیم. نتایج بررسی ها نشان داد که زیرحوضه هایی که در مجاورت گسل ها قرار دارند دارای کمترین میزان ضریب شکل، نسبت کشیدگی و دارای بیشترین مقدار نسبت انشعاب و برجستگی نسبی هستند. همچنین مناطقی که از نظر لیتولوژی دارای سنگ های حساس به فرسایش باشند دارای مقادیر تراکم زهکشی و عدد ناهمواری بالایی خواهند بود. در نهایت می توان نتیجه گرفت که با توجه به بررسی های انجام شده حوضه مورد بررسی از نظر زمین ساختی حالت نیمه فعال دارد.

یکی از اجزای مهم در سرشت نمایی مخزن تهیه نقشه ای از توزیع خصوصیات و ناهمگنی های مخزنی است.در مخازن کربناته ناهمگن، به دلیل پیچیدگی و ناهمگنی بالا توزیع تخلخل و تراوایی متغیر و نامشخص است. بر همین اساس استفاده از روش های جدید به منظور درک بهتر این مخازن الزامی است. از میان این روش ها تعیین و استفاده از رخساره های الکتریکی(رخساره لاگ) امروزه یکی از مهمترین ترین روش ها در مباحث تولید از مخازن هیدروکربنی و توسعه میادین می باشد. به همین دلیل در این مطالعه، با استفاده از روش شبکه عصبی خودسازمان ده (SOM) رخساره های الکتریکی سازند آسماری در یکی از میادین نفتی جنوب غرب ایران تعیین گردید. این رخساره های لاگ از نظر کیفیت مخزن به ترتیب از خیلی خوب تا ضعیف به صورت، رخساره های لاگ 1و 5 با بهترین کیفیت مخزنی، رخساره های 2و 6 با کیفیت مخزنی خوب، رخساره 3 باکیفیت مخزنی متوسط و رخساره های 4و7 با کیفیت مخزنی بد یا بدون کیفیت مخزنی مرتبه بندی گردید.جهت ارزیابی رخساره های الکتریکی و ارتباط دادن فابریک سنگ های کربناته و ماسه سنگی با توزیع اندازه فضاهای خالی و خصوصیات پتروفیزیکی رخساره های الکتریکی، مطالعات پتروگرافی در چند حلقه چاه صورت پذیرفت. به طور کلی رخساره های الکتریکی تعیین شده در این مطالعه با داده های پتروگرافی ارتباط بسیار خوبی نشان داد، در نتیجه با توجه به انطباق خوب نتایج مدل بهینه شده در این مطالعه با واقعیت، رخساره های الکتریکی در حکم جانشین برای رخساره رسوبی ساخته و به تمام چاه های میدان تعمیم داده شد.