نشریه زمین شناسی کاربردی پیشرفته
سال ششم شماره 20 (تابستان 1395)

با استفاده از کمی سازی بافت میکروسکوپی بر مبنای آنالیز تصویر و آزمون مقاومت بار نقطه ای، نمونه هایی از گرانیتوئید کوهسنگی مشهد مورد بررسی قرار گرفت. خصوصیات شیمیایی، فیزیکی (برآورد شکل، اندازه ذرات)، پتروگرافیکی (مشخصات بافتی، آنالیز مدال، طبقه بندی)، کانی شناسی و مکانیکی (مقاومت، حفرپذیری، سایندگی) این گرانیتوئید که در بخش جنوبی مشهد قرار دارد، با استفاده از روش نیمه اتوماتیک توسعه یافته بررسیشد. پتروگرافی تصاویر میکروسکپی مقاطع نازک با به کارگیری نرم افزار JMicroVision انجام شد. نتایج نشان می دهند که ترکیب این توده گرانیتی شامل ارتوکلاز (55/20%)، الیگوکلاز (95/31%)، کوارتز بتا (71/29%) و بیوتیت (79/17%) می باشد. به علت تنوع پتروگرافیکی و پیچیدگی ساختاری، رفتار مهندسی توده های سنگی در گرانیتوئیدها در محدوده گسترده ای جای می گیرد، اما بر مبنای نتایج به دست آمده در این مطالعه می توان نتیجه گرفت که کمی سازی بافت میکروسکپی و روش نیمه اتوماتیک یک شیوه کاربردی برای آنالیز خصوصیات مکانیکی و آنالیزهای شیمیایی سنگ های گرانیتوئیدی می باشد.

محدوده ده سلم در 300 کیلومتری جنوب- جنوب غربی بیرجند در شرق ایران قرار گرفته است. این منطقه بخشی از مجموعه ماگماتیسم ترشیاری بلوک لوت است که میزبان کانی سازی های پورفیری و اپی ترمال شده است. زمین شناسی محدوده شامل سنگ های رسوبی و دگرگون شده کرتاسه و واحدهای آتشفشانی ائوسن است که مورد نفوذ توده های مونزونیتی تا دیوریتی با سن ائوسن تا الیگوسن قرار گرفته اند. پردازش تصویر ماهواره لندست 8 کانی های کائولینیت، سرسیت، کوارتز، کلریت آهن دار، کلریت منیزیم دار و اپیدوت را بارز کرده است. ناهنجاری های زمین شیمیایی از عناصر مس، سرب، روی و آرسنیک در کلیه آبراهه های منطقه مشاهده می شود. آثار کانی سازی نیز در برخی مناطق وجود دارد. تلفیق کلیه اطلاعات منجر به شناسایی 7 محدوده امیدبخش در واحدهای آذرین ترشیاری و 2 محدوده در واحد آهکی کرتاسه شد. اکتشاف منابع معدنی در این بخش از ایران که از نقاط کویری و بسیار محروم جنوب استان خراسان جنوبی است، می تواند باعث رونق اقتصادی شود.

این مطالعه با هدف تعیین حریم کمی و کیفی و بررسی عوامل موثر بر چگونگی گسترش زون گیرش و حریم کمی و کیفی چاه های آب شرب دشت آسپاس انجام شده است. با بررسی آمار ماهانه 43 پیزومتر در بازه زمانی 10 ساله (89-80)، پیزومترهای موجود در آبخوان از نظر الگوی رفتاری به 3 گروه تقسیم گردید که توزیع مکانی این سه گروه، آبخوان را به 3 زون مجزا از هم تفکیک نمود. با تجزیه و تحلیل داده های کمی و کیفی آبخوان و همچنین اطلاعات زمین شناسی، هواشناسی، آبشناسی و جغرافیایی جمع آوری شده، مدل عددی آبخوان با استفاده از نرم افزار GMS با کد شبیه ساز MODFLOW تهیه گردید. پس از اجرای مدل، پارامترهای هیدروژئولوژیکی آبخوان در شرایط پایدار بهینه شد و درستی آن برای شرایط ناپایدار صحت سنجی شد. با استفاده از کد MODPATH حریم کمی تمام چاه های آب شرب موجود در محدوده مورد مطالعه، شبیه سازی شد و حریم کمی شبیه سازی شده بر روی خطوط هم ارزش نیترات دشت آسپاس منطبق گردید. با توجه به تغییرات نیترات در محدوده زون گیرش، حریم نهایی چاه های آب شرب تعیین گردید. نتایج بدست آمده نشان داد که گسترش زون گیرش تابع دو عامل شیب هیدرولیکی و مرزهای تغذیه ای می باشد و با توجه به این دو عامل، الگوی گسترش زون گیرش تغییر می کند. پمپاژ نیز باعث افزایش جزیی عرض زون گیرش می شود.

سازند آسماری به عنوان سنگ مخزن تقریبا سه چهارم نفت اکتشاف شده در جنوب غرب ایران را دارا می باشد.کیفیت مخازن آسماری غالبا تحت تاثیر سیستم شکستگی ها می باشد. در این مطالعه به منظور بررسی الگوی شکستگی ها در مخازن آسماری، تاقدیس دارا در فرو افتادگی دزفول جنوبی که دارای رخنمون وسیعی از سازند آسماری می باشد، مورد بررسی قرار گرفته است. طی مطالعات دورسنجی شکستگی های مرتبط با تاقدیس دارا و گسل های مجاور آن از جمله قطعه گسلی کماریج (بخشی از گسل کازرون) شناسایی شدند، بر این اساس در تاقدیس دارا، دسته شکستگی A با جهت گیری AZ140-150 (به عنوان دسته شکستگی طولی)، دسته شکستگی B با جهت گیری AZ40-60 (به عنوان دسته شکستگی عرضی) و دسته شکستگیC و D که به ترتیب دارای جهت گیری های AZ0-10 و AZ80-90 (به عنوان دسته شکستگی های مزدوج) شناسایی گردیدند. همچنین در این پژوهش شکستگی های مرتبط با قطعه گسل کماریج که شامل مولفه های Ŕ، T، P و R هستند، شناسایی شده اند. شدت و چگالی شکستگی های ساختاری تاقدیس دارا، در یال شمال شرقی و ناحیه لولایی نسبت به یال جنوب غربی بیشتر می باشد که علت چنین امری حضور گسلی با روند N35W در یال شمال شرقی این تاقدیس می باشد، همچنین علت افزایش شدت و چگالی شکستگی در ناحیه لولایی به دلیل بیشتر بودن میزان خمش در ناحیه لولایی است، که باعث افزایش این دو پارامتر در این ناحیه از تاقدیس شده است. بررسی طول شکستگی ها در بخش های مختلف تاقدیس دارا نشان می دهد که فراوانی شکستگی ها به صورت نمایی با افزایش طول شکستگی ها کاهش می یابد. تعیین الگوی هندسی- کینماتیکی شکستگی ها و نیز الگوی توزیع و پراکندگی شکستگی ها در اکتشاف و استخراج منابع هیدروکربوری مخزن آسماری در محدوده مورد مطالعه و سایر بخش های زاگرس بسیار کلیدی و حائز اهمیت می باشد.

میدان نفتی مارون در شمال خاوری اهواز، شمال باختری میدان آغاجاری و در منطقه فروافتادگی دزفول واقع شده است. رخنمون سطحی این میدان را سازند آغاجاری و نهشته های عهد حاضر تشکیل می دهد و سازند آسماری مهم ترین سنگ مخزن این میدان و به پنج لایه مخزنی تقسیم شده است. در این پژوهش بر اساس اطلاعات زیر سطحی مناطق مستعد با توسعه شکستگی بالا در این تاقدیس مورد بررسی قرار گرفته است و به نظر می رسد که تاقدیس نفتی مارون یک چین نامتقارن است و در قسمت های میانی ساختار که خمش محوری بارز است، مستعد مناطق با شکستگی بالا است. یال جنوب باختری در بیشتر نواحی و یال شمال خاوری در نواحی مرکزی دارای تراکم بالای شکستگی هستند و خمش محوری تاقدیس مارون ناشی از پهنه برشی حاصل از عملکرد گسل های پی سنگی و ساختارهای راستالغز قدیمی می باشد.

کانی های بورات معمولا به صورت نهشته در پلایاها یا رسوب کرده در اطراف چشمه های زمین گرمایی یافت می شوند. خصوصیات انعکاس بالای این کانی ها امکان تشخیص آنها توسط روش های سنجش از دور را فراهم می آورد. هدف از این مطالعه تعیین نقاط امید بخش و محل های احتمالی نهشته های بوراکس در جنوب سبزوار به کمک مطالعات دورسنجی و تلفیق داده های اکتشافی است. منطقه مورد مطالعه در 50 کیلومتری جنوب سبزوار واقع شده است، که محدوده ای به مساحت تقریبی 600 کیلومتر مربع را تحت پوشش قرار می دهد. در این منطقه اثراتی از کانی های بورات دیده شده است. در این مطالعه تصویر ETM+7 منطقه مورد استفاده قرار گرفت. بعد از انجام تصحیحات هندسی با استفاده از ضریب شاخص بهینه ترکیب باندی کاذب مناسب مشخص شد. همچنین با تعیین گسل های منطقه نوع گسل ها و واحدهای تبخیری اطراف گسل ها که مناسب برای کانی سازی هستند نیز مشخص شدند. لایه های اطلاعاتی ذکر شده و نیز نقشه زمین شناسی منطقه به روش تحلیل سلسله مراتبی وزن دهی شده و در محیط GIS به روش منطق فازی و همپوشانی شاخص تلفیق شده اند و در نهایت مناطق امید بخش جهت انجام مطالعات تفصیلی تر شناسایی گردید. روش منطق فازی به نسبت روش همپوشانی شاخص از انعطاف بالاتری برخوردار بوده و با توجه به وسعت محدوده مورد نظر جهت ادامه فرآیندهای اکتشافی، می توان وسعت های مختلفی را در سطح اعتمادهای متفاوت پیشنهاد نمود.

دشت آبادان حوضه رسوبی واقع در انتهای جنوب غربی زاگرس است. به منظور مطالعه ویژگی های نفت این منطقه، نفت مخازن گروه بنگستان در برخی از میادین این زون بوسیله دستگاه کروماتوگرافی گازی نسبت ایزوتوپی طیف سنجی جرمی (GC-IRMS) مورد بررسی ایزوتوپی قرار گرفت. نتایج GC-IRMS نشان داد که تمامی نفت های مورد مطالعه دارای منشا دریایی همراه با ورود مقدار کمی مواد آلی قاره ای هستند. با استفاده از آنالیز ایزوتوپی ترکیبات خاص(CSIA) مشخص شد که نفت همه مخازن هم خانواده بوده و دارای روند با شیب منفی و یا مسطح می باشند که نشانگر محیط دریایی و حدواسط است. بر اساس مقادیر ایزوتوپی ایزوپرنوئیدهای پریستان و فیتان، نوع مواد آلی مولد نفت های مورد مطالعه تقریبا یکسان، همراه با ورود مقدار کمی مواد ناهمگن بوده است. دلیل فاصله گرفتن نمونه های Aa- Bu و Ba- Sv از بقیه نمونه ها، درجه بلوغ و یا ماده آلی متفاوت آنها می باشد. بنابراین استفاده از روش های ایزوتوپی، خصوصا روش CSIA در مطالعات نفتی از جمله انطباق و تعیین مواد آلی بسیار کارآمد بوده و از دقت بالایی برخوردار است.

منطقه مورد مطالعه معدن فیروزه نیشابور، در کمربند آتشفشانی -نفوذی شمال غرب نیشابور در زون ساختاری بینالود واقع شده است. مهمترین واحدهای سنگی شامل گدازه و پیروکلاستیک های با ترکیب تراکیت، لاتیت، آندزیت و بازالت با سن ائوسن هستند که توده های نفوذی نیمه عمیق در آنها نفوذ کرده اند. آلتراسیون های سیلیسی، آرژیلیک و کربناتی واحدهای آتشفشانی و نفوذی منطقه را تحت تاثیر قرار داده اند. کانی سازی شامل مگنتیت، اسپیکیولاریت، پیریت، کالکوپیریت، بورنیت، هماتیت، آلونیت، کوولیت، فیروزه و لیمونیت و به شکل های افشان، استوک ورک، رگه- رگچه ای و برش گرمایی می باشد. به منظور دستیابی به اطلاعات عمقی، گسترش احتمالی کانی سازی مگنتیت همراه کانی های سولفیدی و گسترش ذخایر و توده های نفوذی مولد کانی سازی، عملیات مغناطیس سنجی زمینی انجام شد. پس از انجام پردازش داده های مغناطیس سنجی زمینی، محل واقعی آنومالی در شرق و جنوب شرقی منطقه و منطبق بر آلتراسیون و کانی سازی دیده شد که اثر این آنومالی در سطح تا عمق حضور دارد و موید یک کانی سازی بزرگ از نوع IOCG در منطقه است.