مجله علوم و فنون دریایی
سال دوازدهم شماره 2 (تابستان 1392)

در مطالعه حاضر الگوهای تجمعی ماکروبنتوزها و وابستگی آنها به نوع ذرات رسوبی بستر دریا با استفاده از تکنیک سنجش از راه دور اکوستیک مورد بررسی قرار گرفت. این مطالعه در منطقه ای با مساحت تقریبی 233 کیلومتر مربع انجام پذیرفت. داده های ژئوفیزیکی بوسیله سینگل بیم اکوساندر و سیستم تعیین موقعیت مکانی افتراقی تعیین گردید. برای بررسی بافت رسوبی و شناسایی موجودات ماکروبنتوزی ساکن بستر دریا بوسیله گرب ون وین از رسوبات نمونه برداری شد. براساس داده های بدست آمده بخش اعظم منطقه کم عمق بوده و از گل پوشیده شده است. اکثر موجودات کف زی شناسایی شده به خانواده های Cirratulidae، Amphionomidae و Paraonidae از رده پلی کیت ها تعلق داشتند. در این منطقه اندازه ذرات رسوبی بر روی پراکنش و غنای گونه ای تاثیر مهم و معنی داری ندارند (05/0P>). در نتیجه تمام ایستگاه های مورد بررسی با بافت رسوبی نسبتا یکنواخت ترکیب گونه ای مشابهی دارند. بدلیل یکنواختی موجود در ویژگی های زمین شناختی بستر دریا در منطقه مورد مطالعه الگوی تجمعی ماکرو بنتوزها تحت تاثیر نوع بافت و اندازه ذرات رسوبی نیستند. زیرا اندازه ذرات رسوبی و میانه ذرات در بافت های رسوبی مختلف موجود در محدوده مورد بررسی بسیار مشابه هستند و لذا تاثیر بسزایی در پراکنش ماکروبنتوزها نشان نداد. ولی الگوهای تجمعی دارای الگوهای نزدیک- دور از ساحل و متاثر از عمق هستند.

خور دورق در قسمت انتهای شمال غربی خور موسی در جنوب غربی ایران واقع گردیده است. موج جزرومدی وارد شده از خلیج فارس به این خور بر اثر پدیده تشدید به دامنه ای در حدود شش متر می رسد. نوع جزرومد در این خور آمیخته(نیم روزانه نا برابر) است. دراین مطالعه جزرومد در خور دورق توسط قسمت هیدرودینامیکی مدل کوهیرنس شبیه سازی گردیده وبا استفاده از رابطه بین سطح آب و انرژی پتانسیل،میزان الکتریسیته قابل استحصال در حالت های مختلف مورد بررسی قرار گرفته است. مدل مورد استفاده براساس مختصات سیگمای عمودی، متشکل از سه لایه می باشد. در ساده ترین حالت می توان در سطح مقطع خور دورق فرعی به طور متوسط 32مگاوات و با بازده 35 درصد 2/11 مگاوات انرژی الکتریکی استحصال نمود. با نصب توربین های دو طرفه، می توان هم در حالت جزر وهم در حالت مد الکتریسیته تولید نمود و در صورت تقسیم حوزه آبی مورد نظر به دو حوضچه مجزا امکان تولید الکتریسیته در تمام سا عات شبانه روز وجود دارد.
با احداث سد در مقطع خور دورق اصلی حوضچه ای طبیعی با مساحت20 کیلومتر مربع ایجاد شده، امکان استحصال 25 مگاوات الکتریسیته در شبانه روزرا فراهم میکند. در ادامه، با فرض لایروبی وخاک برداری خورها واراضی احاطه شده با خورهای زنگی و دورق، مدل برای حوضچه هایی به مساحتهای 60،29 و110 کیلومتر مربع اجرا گردید. نتایج محاسبات نشان می دهد که امکان تولید به ترتیب 74،36و136 مگاوات الکتریسیته در حالت های مذکور می باشد.

در این تحقیق اثر جایگزینی پودر جلبک اسپیرولینا Spirulina platensis به جای جلبک کیتوسروسChaetoceros muelleri بر رشد و بقاء میگوی سفید غربی Litopenaeus vannamei جهت تغذیه مراحل لاروی زوا و مایسیس مورد بررسی قرارگرفت.به این منظور با استفاده از ظروف 30 لیتری که با 10 لیتر آب دریا با شوری ppt 30 و تراکم 100 قطعه در لیتر ناپلیوس مرحله 5 ذخیره سازی شدند، در سه تیمار و سه تکرار شامل جلبک اسپیرولینا، جلبک کیتوسروس و ترکیب هر دو جلبک (50 درصد از هرکدام) انجام گرفت، غذای لاروی به میزان 6 میلی گرم در لیتر و آرتمیا نیز از مرحله مایسیس 1 به میزان 5 قطعه در میلی لیتر برای تمام تیمارها به طور یکسان انجام گرفت. میانگین دمای آب، اکسیژن محلول وpH در طول 8 روز پرورش لاروها بترتیب 4/0±o4/31 سانتیگراد، 1/0±68/5 میلی گرم در لیتر و 08/0± 03/8 بود. نتایج نشان داد بیشترین درصد بقاء در پایان مرحله زوا (1±17/63 درصد) و مایسیس (2/1±30/45 درصد) در تیمار تغذیه شده باجلبک کیتوسروس مشاهده شده و اختلاف معنی داری با دیگر تیمارها داشته است) 05/0> (P اما شاخص های رشد لارو میگوی سفید غربی با ترکیب جلبک کیتوسروس و اسپیرولینا در پایان مرحله زوا (1/0±64/2 میلی متر) بیشتر بوده است که با تیمارجلبک کیتوسروس اختلاف معنی داری نداشته است) 05/0< (P و در پایان مرحله مایسیس نیز این تیمار بیشترین رشد طولی(09/0±44/4 میلی متر) لارو را نشان داده است که با تیمار های دیگر اختلاف معنی داری داشته است. ) 05/0>.(P با توجه به نتایج بدست آمده ترکیب ریز جلبک کیتوسروس با اسپیرولینا جهت تغذیه مراحل لاروی میگوی سفید غربی Litopenaeus vannamei پیشنهاد می گردد.

بررسی بر روی هم آوری ماهی گل خورک Scartelaos tenuis در مناطق حفاظت شده خور آبی و خور آذینی در فصل تخم ریزی از اسفند 1389 تا اردیبهشت 1390 انجام گردید. نمونه برداری بصورت تصادفی ساده و با استفاده از دست صورت گرفت. در مجموع 219 قطعه ماهی گل خورک یال دار مورد بررسی قرار گرفتند. که 113 قطعه در منطقه خور آبی (93 ماده و 20 نر) و 106قطعه در منطقه خور آذینی (83 ماده و 23 نر) بودند. نسبت جنسی ماده به نر برای گل خورک 24/1:0 بدست آمد که اختلاف معنی داری را در سطح قابل انتظار (1:1) نشان می دهد (05/0P<). میانگین طول ماهیان در منطقه بندر پل برای ماده ها 14/2± 32/16 سانتی متر و برای نرها 11/2± 50/15 سانتی متر و میانگین طول در منطقه تیاب برای ماده ها 27/2± 19/16 سانتی متر و برای نرها9/1± 26/17 سانتی متر ثبت شد. نتایج بیانگر عدم اختلاف معنی دار طول ها بین دو منطقه بود (05/0P>). فراوان ترین طبقه طولی برای گل خورک در بندر پل در طبقات طولی 16-15 سانتی متر و و در تیاب در طبقات طولی19-18 سانتی متر بود. رابطه طول – وزن کل جنس ماده ماهی گل خورک به صورت 7245/2TL00116/0 W=، این رابطه برای جنس نر ماهی گل خورک بصورت 6523/2TL00138/0 W= بدست آمد. بطور کلی میزان همآوری مطلق این گل خورک در منطقه بندر پل 1045±4147 عدد تخمک و در منطقه تیاب 983±3707 عدد تخمک بود و اختلاف معنی داری در میزان هماوری بین دو منطقه مشاهده نشد(05/0P>). رابطه طول- هماوری بصورت 6412/1TL17/36=هماوری (6638/0 R2=) بدست آمد میانگین قطر تخمک در منطقه بندر پل114±796 میکرون و در منطقه تیاب 137±737 میکرون بدست آمد. رابطه وزن تخمدان-قطر تخمک در این ماهی یک رابطه خطی بصورت 2167/0-GW0009/0=OD (4728/0=R2) بدست آمد.

ارزش غذایی و برخی ویژگی های خاص آرتمیا موجب شده است که این موجود به عنوان یک غذای زنده و یک مدل بیولوژیک در آبزی پروری و تحقیقات مورد توجه قرار گیرد. ال- کارنیتین به عنوان یک مکمل غذایی باعث تحریک اکسیداسیون اسیدهای چرب، افزایش احتباس نیتروژن و افزایش مقاومت در برابر استرس های محیطی می شود که اخیرا کاربرد جالبی در پرورش موجودات مختلف یافته است. در این تحقیق تاثیر غلظت های مختلف (1، 10، 100 و1000 میلی گرم در لیتر) ال-کارنیتین روی رشد، بقاء، تولید مثل و پروفایل اسیدهای چرب Artemia parthenogenetic مورد بررسی قرار گرفت. بدین منظور سیست آرتمیا در شرایط مناسب تفریخ شده و لاروهای حاصل در شوری 80 گرم در لیتر با ترکیبی از مخمر غنی سازی شده با اسیدهای چرب غیراشباع و جلبک Dunaliella tertioleca به مدت 15 روز تغذیه شدند. ال- کارنیتین در غلظت های اشاره شده به صورت مستقیم و همچنین به صورت غنی سازی شده در درون جلبک تک سلولی در اختیار آرتمیا قرار گرفت. نتایج حاصل نشان داد که این ماده تاثیر مثبتی بر تحریک بلوغ جنسی تیمارهای مورد آزمایش داشته و همچنین موجب بلوغ زودرس شده است به طوری که در روز 13 اولین بلوغ زودرس در غلظت 1000 میلی گرم در لیتر ال- کارنیتین با میانگین 04/5% دیده شد. بررسی میزان رشد نیز حاکی از این بود که در غلظت 1000 میلی گرم در لیتر ال- کارنیتین بهترین تاثیر را بر رشد کلی آرتمیا داشته است) 05/0> (P. همچنین در ترکیب اسید چرب در هیچ یک از غلظت ها اسیدچرب DHA مشاهده نمی شود. ال- کارنیتین می تواند به عنوان یک ماده محرک رشد و بلوغ جنسی، کاربرد خوبی در آبزی پروری و تحقیقات مولکولی داشته باشد.

هدف از این تحقیق مطالعه ساختار ماکروسکوپی و میکروسکوپی تخمدان ماهی شانک زردباله Acanthopagrus latus و بررسی تغییرات آنها در طول چرخه ی رسیدگی جنسی از مهرماه 1389 تا اردیبهشت 1390 بود. بدین منظور، تعداد 80 نمونه ماهی A. latus (هر ماه 10 عدد) به صورت ماهیانه از منطقه ی خور موسی صید شده و به آزمایشگاه منتقل گردیدند. پس از بیومتری، ماهیان تشریح شده و گناد آنها خارج گردید و مشخصات ظاهری و وزن آنها ثبت شد. سپس از گنادها نمونه های بافتی تهیه شد و در محلول بوئن فیکس گردید. نمونه ها مطابق با روش استاندارد بافت شناسی، آبگیری، شفاف سازی و پارافینه شده، برش بافتی تهیه و به روش H&E رنگ آمیزی گردید. مقاطع تهیه شده به وسیله میکروسکوپ نوری مورد مطالعه قرار گرفتند. با استفاده از داده های بیومتری شاخص گنادوسوماتیک، تغییرات ماکروسکوپی و میکروسکوپی تخمدان در طول ماه های مختلف مورد بررسی قرار گرفت. نتایج نشان داد که حداقل مقدار شاخص GSI در اردیبهشت (01/0±31/0) و حداکثر مقدار آن در اسفند ماه (1/3±9/9) می باشد. تغییرات چرخه ای رسیدگی تخمدان به شش مرحله تقسیم بندی شدند که شامل مرحله نابالغ، در حال بلوغ، بالغ، رسیده، تخمریزی شده و استراحت بود. نتایج به دست آمده نشان داد که تخم ریزی A. latus از بهمن تا اواخر اسفند و به صورت غیر همزمان می باشد.

روش های مسالمت آمیز حل و فصل اختلافات بین المللی، بخش مهمی از بدنه حقوق بین الملل معاهدات به شمار می روند. کنوانسیون 1982 ملل متحد راجع به حقوق دریاها در پاره ای از موضوعات مقررات متفاوتی در باب روش های مسالمت آمیز حل و فصل اختلافات بین المللی پیش بینی نموده است که گاهی فراتر از مقررات عمومی مربوط به حل و فصل اختلافات بین المللی در آن کنوانسیون است. از همین رو، در این موارد با فرایندهای کمابیش متنوعی روبرو می شویم که گرچه در بادی امر حاکی از تنوع در راهکارها و روش های فیصله اختلافات است، در عین حال به نظر می رسد کاشف از نوعی پیچیدگی و اجمال در ساختار نیز باشد. یکی از این موارد، روش های مسالمت آمیز حل و فصل اختلاف بین المللی حادث در نتیجه انجام فعالیت های تحقیقاتی علمی دریایی است. از آن جایی که مقررات راجع به تحقیقات علمی دریایی در کنوانسیون 1982 حقوق دریاها از بسیاری از جهات یک نوآوری قلمداد می شود که از رهگذر توسعه تدریجی حقوق بین المللی رخ داده است، تدوین کنندگان این کنوانسیون فرایندی متنوع برای حل و فصل مسالمت آمیز اختلافات احتمالی بین المللی حادث در نتیجه این سلسله فعالیت های تحقیقاتی تدارک دیده اند. این تنوع تا حد زیادی به پیچیدگی در فهم و درک، و مالا، اجرای این فرایند انجامیده است که نیازمند بررسی و موشکافی در این نوشتار است.

ایران به عنوان یکی از کشورهای وسیع منطقه خاورمیانه از تنوع آب و هوایی بسیار بالا و بی نظیری برخوردار است و شرایط بالقوه ای را برای ایجاد انواع بی شماری از آبگیرهای فصلی و دائمی مناسب برای زیست و تولیدمثل سخت پوستان فراهم می آورد. در این تحقیق بررسی های میدانی به منظور جمع آوری اطلاعات از محلهای زیست جمعیتهای گونه Phallocryptus spinosa در جنوب ایران (یزد و فارس) انجام گرفت. نتایج حاصل نشان می دهد که این گونه از پراکنش خوبی در آبگیرهای اطراف شهرهای بافق و لار برخوردار است. سیستهای این گونه در اوایل بهار تخم گشایی شده و لاروها به سرعت شروع به رشد می کنند و پس از 15-20 روز به بلوغ می رسند. بالغان پس از چند دوره تولیدمثل همزمان با افزایش دما در اواخر بهار از بین می روند. جمعیتهای مختلف این گونه محدوده شوری 6 تا g/L40 را تحمل می کنند. میزان هدایت الکتریکی و pH آب محیط زیست آنها به ترتیب بین 1-μS cm51000 -2550 و 5/8-2/7 ثبت گردید. میانگین طول کل بدن نر و ماده در نمونه های شهرستان بافق به ترتیب 75/1±12/24 و mm95/2 ±13/26 و در شهرستان لار به ترتیب 61/2 ±02/24 و 45/4 ±18/23 میلیمتر اندازه گیری شد. قطر سیست نشان داد که اختلاف معناداری بین سیستهای دو جمعیت وجود دارد.

مقدار اسیدهای چرب فوق غیر اشباع (HUFA) از شاخص های اصلی برای تعیین ارزش غذایی مواد مورد استفاده در تغذیه لارو آبزیان به شمار می رود. اسیدهای چرب مذکور نقش بسیار مهمی در حفظ سلامتی، رشد و بقای لارو آبزیان دارند. به این لحاظ روش های غنی سازی به منظور افزایش HUFA در ناپلیوس آرتمیا ابداع و توسعه یافته است. هدف از این تحقیق بررسی اثرات تغذیه ای ناپلیوس های Artemia urmiana غنی شده با روغن های گیاهی و روغن ماهی بر ترکیب لاشه لارو قزل آلای رنگین کمان (Oncorhynchs mykiss) می باشد. آزمایشات در 6 تیمار مختلف و با سه تکرار در هر تیمار به مدت 2 هفته انجام گرفت. لاروهای ماهی قزل آلا از مرحله شروع تغذیه خارجی در قالب 6 تیمار غذایی شامل (1) غذای کنسانتره تجاری، (2) ناپلیوس غنی شده با روغن ماهی، (3) ناپلیوس غنی شده با روغن آفتابگردان، (4) ناپلیوس غنی شده با روغن کلزا، (5) ناپلیوس غنی شده با روغن سویا و (6) ناپلیوس تازه تخم گشایی شده تغذیه شدند. بالاترین غلظت اسیدهای چرب در جیره های غذایی یه ترتیب مربوط به اولئیک، پالمیتولئیک، لینولئیک، ایکوزاپنتانوئیک و استئاریک اسید بود در حالیکه در بافت لارو قزل آلا در کلیه تیمارها بترتیب مربوط به اولئیک، لینولنیک، لینولئیک، استئاریک و دکوزاهگزانوئیک اسید بود. میزان EPA در غذای کنسانتره بطور معنی داری پایینتر، در حالیکه میزان DHA در غذای کنسانتره بطور معنی داری بیشتر از سایر تیمارها بود (P<0.05). بیشترین میزان EPA در ناپلی غنی شده با روغن ماهی دیده شد که بطور معنی داری بیشتر از میزان آن در تیمارهایی بود که با روغنهای گیاهی غنی سازی شده بودند(P<0.05). میزان DHA در ناپلی غنی نشده و ناپلی های غنی شده با روغنهای گیاهی صفر بود. نتایج این بررسی نشان دادند که روغن های گیاهی (کلزا، آفتابگردان و سویا) در مقایسه با روغن ماهی نتایج مطلوب تری را می دهد، همچنین این بررسی تغذیه از ناپلی آرتمیای غنی شده با روغن کلزا برای مراحل آغازین رشد لارو قزل آلای رنگین کمان را مورد پیشنهاد قرار می دهد.

از افزودنی های غذایی متنوعی به منظور افزایش توان ایمنی موجودات استفاده می گردد. در این پژوهش تاثیر استفاده ازسطوح مختلف رنگدانه آستاگزانتین در جیره بر برخی شاخص های بیوشیمیایی و ایمنی میگوهای جوان پا سفید (Litopenaeus vannamei)، مورد بررسی قرار گرفت. آستاگزانتین در چهار سطح 0، 50، 100 و 150 میلی گرم در کیلوگرم به جیره اضافه گردید که بترتیب با عنوان جیره های شماره 1، 2، 3 و 4 نشان داده شده اند. در طی دوره پرورش، میزان دما (2 ± 28 درجه سانتیگراد)، اکسیژن محلول (05/0 ± 7 میلی در لیتر)، شوری (1 ± 41 قسمت در هزار) و pH(8/1±0/02) آب محیط پرورش ثبت شد. در پایان دوره پرورش، میگوها در معرض تنش کمبود اکسیژن (کاهش اکسیژن از 7 به 1 میلی گرم در لیتر طی 14 ساعت) قرارگرفتند. نتایج موید تفاوت معنی دار شاخص های بیوشیمیایی و ایمنی در تیمارهای 3 و 4 در مقایسه با تیمار شاهد بود (05/0>P). بیشترین تعداد هموسیت کل، سلول های هیالینی، سلول های گرانولار کوچک به ترتیب 38/3 ± 105× 13/133، 08/4 ± 105× 83/85 و 00/1 ± 105× 33/30 (سلول در میلی لیتر) و فعالیت فاگوسیتوزی 51/0 ± 67/16 (درصد) و پروتئین پلاسما 24/1 ± 62/114 (میلی گرم در لیتر) در تیمار 3 و بیشترین سلول های گرانولار 65/1 ±5 10× 8/16 (سلول در میلی لیتر) و گلوکز 23/0 ± 06/18 (میلی گرم در دسی لیتر) در تیمار 4 مشاهده شد (05/0>P). به طورکلی جیره های 3 و 4 بیشترین تاثیر را بر شاخص های بیوشیمیایی و ایمنی غیراختصاصی در میگوهای جوان بر جای گذاشتند.

دسترسی بنادر به شبکه حمل و نقل ترکیبی و زیر ساخت های حمل و نقل مناسب در پسکرانه ها، نقش بسزائی را در تسهیل و تسریع عملیات بنادر ایفا می نماید. لذا هدف از این پژوهش بررسی سطح سرویس هر یک ازشیوه های حمل و نقل جاده ای و ریلی مربوط به شبکه حمل و نقل پسکرانه ای بندر امام خمینی (ره) در بازه زمانی بیست ساله 1391 تا 1411 می باشد، همچنین در ادامه نیز با استفاده از نرم افزار SPSS اقدام به محاسبه ضرایب همبستگی کامل و جزئی میان هر یک از شیوه های حمل و نقل دریایی، جاده ای و ریلی این بندر شده است. نتایج حاصل از این پژوهش بیانگر سهم بسیار پائین ناوگان ریلی (حداکثر 5 درصد) در ورود و خروج بارها به این بندر و همچنین عدم رقابت پذیری آن با بخش جاده ای و در نتیجه عدم تشکیل یک زنجیره لجستیکی کارا در بندر امام خمینی (ره) می باشد، که برون رفت از این مسئله نیازمند تمرکز ویژه دولت و تلاش در جهت مشارکت بخش خصوصی در زمینه سرمایه گذاری در روساخت و زیرساخت های بخش ریلی بندر می باشد.