فصلنامه پژوهش های مهدوی
پیاپی 11 (زمستان 1393)

اعتقاد به موعود، باور همه پیروان ادیان و عدالت جویان جهان به شمار می آید. اسلام به عنوان دین خاتم، به این باور در آیات و روایات پرداخته است. از جمله آیاتی که درباره حکومت جهانی و پایان تاریخ مورد استناد قرار گرفته، «آیه اظهار» است. مفسران فریقین بر تحقق اراده خداوند درباره سیطره دین _ که مربوط به عصر ظهور امام مهدی(عج) و نزول حضرت عیسی(ع) باشد _ اتفاق نظر دارند. روایت فریقین هم سو با مفاد آیه، بر تحقق این اراده به عصر ظهور دلالت دارد که شیعه و سنی مفاد آن ها را تلقی به قبول کرده، مورد انکار یا حتی تردید قرار نداده اند.
این پژوهش با روش توصیفی _ تحلیلی بر آن است تا با واکاوی مفاهیم در «آیه اظهار» و با تکیه بر قرائن درونی و برونی کلام و طرح و نقد دیدگاه مفسران فریقین، دلالت «آیه اظهار» بر پایان تاریخ را بررسی کند و به این نتیجه دست یابد که گرچه سیطره دین حق در عصر رسالت و امتداد آن تحقق یافته است، اما غلبه نهایی کامل و همه جانبه دین حق، منحصر به عصر ظهور است.

جریان های انحرافی _ که از همان آغاز اسلام بروز یافته بودند _ در دوران امام هادی و امام عسکری نیز حضوری گسترده و تاثیرگذار داشتند. جریان هایی نظیر غالیان، واقفیه، متصوفه، اشاعره، معتزله، جبریه، مفوضه از این دسته اند.
با سیر در اسناد تاریخی، روایی و رجالی می توان چگونگی برخورد این دو امام بزرگوار را با این جریان ها مورد پژوهش قرار داد؛ از جمله گفت وگو و مناظره با سران این جریان ها، تربیت شاگردان متخصص، نامه نگاری با شیعیان، رد شبهات مخالفان و تبیین اندیشه صحیح، تقویت عناصر مهم شیعه در برابر مخالفان، تعلیم زیارت امامان، تقویت نهاد وکالت و اعلام بیزاری از جریان های انحرافی را می توان برشمرد.
در این نوشتار، ضمن بیان جریان های انحرافی این دوره، به نحوه رفتار و برخورد این دو امام با آن ها و دفع و رفع آسیب شان از جامعه شیعه اشاره می شود.

در دوره قاجار به سبب پیدایش تفکر مشروطیت و آغاز فعالیت فرقه بابیه و بهاییه، توجه عالمان و واعظان دینی به مباحث مهدویت بیش از پیش شد و آنان در این باره کتاب هایی تدوین کردند. اما برخی از این کتب، آسیب جعل و تطبیق را به همراه دارند و گویا نویسندگان آن ها خود را ملزم به اثبات ادعایشان از هر طریقی می دانسته اند. متاسفانه این آسیب ها در دوره بعد نیز نقد نشده، در منابع بعدی رسوخ کرده و پذیرفته شده اند. یکی از این نویسندگان، ابوالحسن مرندی است که در کتاب های خود، تطبیق ها و سخنان بدون استناد فراوانی آورده است.
در این نوشتار با روش توصیفی _ تحلیلی به سه اثر از این نویسنده با نام های براهین الفرقان، فجائع الدهور و لمعان الانوار پرداخته ایم و حاصل پژوهش، دست یافتن به روایت های نامعتبر، جعلی و تطبیق های بدون دلیل است. از سوی دیگر، مرندی برخی روایت ها را از کتبی نقل کرده که هیچ کس جز وی ندیده و فهرست نگاران نیز از این کتاب ها نامی نبرده اند!

حق طلبی و حقیقت جویی از نیازهای فطری انسان به شمار می رود. پیروی از آیین الهی مشروع، نمونه بارز حق طلبی و پاسخی صحیح به این میل فطری انسان است. از این رو ضروری است هر انسان، آیین مشروع الهی را بشناسد. تکاپوی شناخت دین الهی _ حتی اگر تحری حقیقت نامیده شود _ امری مطلوب است. فرقه بهائیت، تحری حقیقت را از اصول بدیع و مترقی آیین خویش معرفی کرده و از آن، برای تبلیغات فرقه ای بهره برده است.
این نوشتار، با روش توصیفی _ تحلیلی به تحلیل و بررسی تحری حقیقت در اسلام و بهائیت می پردازد. نگارنده این سطور، با بررسی کاربرد ترکیبات تعبیر تحری در فرهنگ اسلامی و تحلیل حق طلبی اسلام و توجه به جایگاه عقل در این دین، به این نتیجه رسیده است که تحری حقیقت را می توان پیش از بهائیت، اصلی اسلامی دانست. تحری حقیقت به عنوان اولین و مهم ترین اصل از اصول دوازده گانه بهائیت، چالش های متعددی را در دو حوزه معنایی و عملکردی متوجه بهائیت ساخته است.

ضرب سکه از دیرباز، نشان گر گرایش های سیاسی _ مذهبی صاحبان آن ها بوده است. سکه های اسلامی از آغاز، دارای گرایش های مذهبی بود؛ چنان که از دوره مغول، نام ائمه اطهار(ع) به طور رسمی در سکه ها ضرب شد و از دوره صفویه، نام امام زمان همراه نام دیگر ائمه در سکه ها آمد. پس از سقوط صفویه، قرار گرفتن نام امام زمان(عج) در سکه ها فزونی یافت. دلیل این امر، بی هویتی و نداشتن مشروعیت مذهبی برخی حکومت ها بود. آنان برای مذهبی نشان دادن خود و کسب مشروعیت، نام امام زمان را بر روی سکه آوردند و سکه های صاحب الزمانی ضرب کردند. از دوره زندیه، سکه های صاحب الزمانی رواج پیدا کرد و تا ابتدای دوره پهلوی نیز نام امام مهدی(عج) در سکه های رایج نوشته می شد.
این پژوهش درصدد پاسخ به این پرسش است که چه انگیزه هایی در نقر نام امام زمان بر سکه ها نقش داشت.

هدف این نوشتار، بررسی سبک اخلاقی مهدی یاوران در روابط با دیگران با استفاده از آیات و روایات است. روش پژوهش، توصیفی _ تحلیلی است و به منظور گردآوری داده های لازم برای نیل به اهداف پژوهش، منابع حدیثی موجود و مرتبط با موضوع پژوهش با استفاده از فرم های فیش برداری از منابع، جمع آوری شده اند و با شیوه های کیفی، مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفته اند. نتایج پژوهش، بیان گر آن است که برای ظهور حضرت حجت(عج) نیاز به فراهم آوردن مقدماتی است که باید توسط مهدی یاوران در چارچوب سبک اخلاقی (فراخوانی، آموزشی، عاطفی و رفتاری) تحقق پذیرد.

اگرچه بشر از دیرباز به دنبال برقراری صلح و امنیت بوده و در این باره تلاش هایی نیز انجام داده، اما هنوز به این هدف دست نیافته است. تحقق صلح و امنیت فراگیر و پایدار، متوقف بر یک سری شرایط اساسی است که تحقق کامل آن ها در حکومت جهانی حضرت مهدی اتفاق خواهد افتاد. این شاخصه ها برخی _ همچون علم، عصمت، توانایی و صبر و شکیبایی _ مربوط به شخص حضرت حجت است و برخی دیگر _ وحدت دین، وحدت حاکمیت، اجرای عدالت در ابعاد مختلف آن _ مربوط به نحوه حکومت و مدیریت و... و همچنین اولویت های ایشان در مقام اجراست و برخی شاخصه ها _ همچون آمادگی های تکنولوژی و ارتباطی، اخلاص و توانمندی یاران و اصحاب_ مربوط به جامعه و مردم عصر ظهور است. البته این بدان معنا نیست که ما در عصر پیشاظهور به طور کامل از صلح و امنیت محروم هستیم، بلکه هرچه ما در جهت تحقق این شاخصه ها موفق تر باشیم به همان اندازه نیز از امنیت و صلح برخوردار خواهیم بود و هرچه از این شاخصه ها دورتر شویم، صلح و امنیت نیز کم رنگ تر و ضعیف تر خواهد بود. به عبارت دیگر صلح و امنیت یک مقوله تشکیکی است که مصداق اکمل و اتم آن در عصر ظهور تحقق خواهد یافت، چون تنها در این عصر تمام این شاخصه ها به طور کامل و جامع تحقق خواهند یافت، اما در عصر غیبت نیز به میزان تلاش و موفقیتمان در تحقق این شاخصه ها، به صلح و امنیت دست خواهیم یافت.