فصلنامه پژوهش های مهدوی
پیاپی 12 (بهار 1394)

نوشتار پیش رو به بیان مولفه های سبک زندگی مهدوی _ که الگوبخش سبک نوین زندگی امروزی است _ می پردازد. این نوشتار، درباره رابطه سبک زندگی مهدوی با سبک زندگی منتظران در عصر غیبت بحث می کند و به طرح برخی از مولفه های سبک زندگی مهدوی همچون «انتظار و زندگی امیدوارانه»، «انتظار و زندگی صبورانه»، «انتظار و زندگی حکیمانه» و «انتظار و زندگی عدالت خواهانه» می پردازد.

فراوانی احادیث مربوط به مهدویت به نسبت بسیاری از مباحث دیگر، چشم گیر و درخور نگرش است. با گذری کوتاه در منابع روایی موجود از پنج قرن نخست، درمی یابیم که موضوعات مربوط به امام مهدی و برپایی حکومت عدل جهانی به دست ایشان، از جمله موضوعاتی است که پیش از به دنیا آمدن آن حضرت با بهره مندی از سخنان پیامبر اکرم و پیشوایان معصوم به آن پرداخته شده است.
این نقل روایات در دوره های مختلف به سبب برخی عوامل مانند انگیزه های شخصی، عوامل محیطی و پدیده فرقه های انحرافی، دست خوش دگرگونی هایی شده و این دگرگونی ها به طور عمده به صورت تصحیف، تحریف و حتی جعل رخ داده که به نظر می رسد در مواردی بر شمار آنها افزوده شده است و بررسی آن جایگاهی برجسته دارد.
آشنایی با منابع و نیز سیر تطور نقل این روایات، از آن رو که به فهم بهتر این اندیشه والا کمکی شایان می کند، دارای اهمیتی بسیار است. این فعالیت پژوهشی به این صورت پیش از این انجام نشده است.
در این نوشتار به صورت گذرا، از این منابع و شمار روایات مهدویت آنها در پنج قرن نخست، گزارش و تحلیل خواهد شد.

ساخت تمدن نوین اسلام از دیدگاه حضرت آیت الله خامنه ای، از چنان اهمیتی برخوردار است که آرمان انقلاب اسلامی به شمار می آید. از سویی دیگر، ایشان بر جهت گیری همه فعالیت های نظام اسلامی به سوی ظهور و حکومت مهدوی تاکیدی ویژه دارد. این نوشتار درصدد بررسی نسبت بین دو مقوله تشکیل تمدن اسلامی و مهدویت در اندیشه ایشان است و افزون بر آن، کارکردهای فرهنگ انتظار برای دستیابی به تمدن نوین اسلامی را از دیدگاه ایشان واکاوی می کند. شیوه پژوهش در این مقاله کتابخانه ای است و با روش توصیفی _ تحلیلی، در مجموعه سخنان ایشان کاوش می کند. بررسی ها حاکی از آن است که از منظر امام خامنه ای، تمدن سازی اسلامی، گامی بلند برای زمینه سازی ظهور امام زمان(عج) به شمار می رود و در راستای ایجاد تمدن اسلامی، از فرهنگ انتظار کارکردهای فراوانی می توان استخراج کرد که برخی از آنها عبارت اند از: امید به تحقق تمدن اسلامی، جهاد و تلاش در مسیر تحقق تمدن اسلامی، اخلاص در جهاد، وحدت و هم دلی مردم و مسئولان، نیروسازی و توجه جدی به جوانان برای تمدن سازی.

از دیرباز در هر جامعه و فرهنگ، اندیشه بازگشت یا ظهور منجی وجود داشته است. از روزگاران کهن جهان غرب به دلیل ضعفی که به لحاظ سیاسی- نظامی در برابر شرق احساس می کرده است، انتظار آمدن منجی و غلبه وی بر شرق را به عنوان چشم اندازی برای خود متصور می شد. این اندیشه پس از ظهور اسلام و تصرف بیت المقدس به صورت رویای ظهور منجی برای آزادسازی اورشلیم نمودار شد. بنابراین در مقاطع و زمان های مختلف تاریخی این انتظار همچنان به حیات خود ادامه داد.
شکست آرمان ها به ویژه کشته شدن «کیتو بوقا» در جنگ عین الجالوت در بیست و پنجم رمضان 658ق/ سوم سپتامبر 1260م در قدم نخست کافی بود که جوامع اروپایی را مایوس نماید. به هرحال هرچند اندیشه ظهور حاکمی مسیحی کم رنگ گردید، ولی به کلی از بین نرفت. در سال 804ه/1402م با پیروزی تیمور گورکانی بر بایزید اول عثمانی این تفکر بار دیگر جان گرفت. پادشاه اسپانیا، کلاویخو را برای دریافت حقیقت به سرزمین های شرقی روانه کرد و پس از آن نیز این اندیشه در تفکرات مسیحیان باقی ماند تا این که کشیشی از فرقه ژوزوئیت در دوره صفویه در دیدار با پاپ کلمان هشتم را از تمایل حاکم شرق(شاه عباس اول) و اقدام علیه عثمانی آگاه کرد و وی را به ارسال سفرایی به نزد شاه ایران برای گرویدن به مسیحیت ترغیب کرد. به هرحال این اندیشه هرچند به صورت کم رنگ تر تا عصر نادرشاه نیز ادامه یافت. این پژوهش به بررسی چگونگی پیدایش و تحول و رشد اندیشه منجی خواهانه غرب تا افول و رنگ باختن آن در بین سرزمین های اروپایی می پردازد.

این نوشتار می کوشد پس از شرح واژگان مورد نیاز، تمایزات تمدن پسین اسلامی و تمدن نوین آن در دوره مهدوی با تمدن غرب به عنوان تمدن رقیب اسلامی را واکاوی کند؛ آن گاه به عوامل بسترزایی تمدن نوین اسلامی _ که سرانجام به حکومت مهدی می انجامد _ اشاره نماید. همچنین از آن جا که بنا بر اختصارگویی است، به عواملی توجه شده که به طور عمده وجه تمایز میان دو تمدن اسلام و غرب به شمار می رود و عوامل بسترزا متوجه انقلاب اسلامی در ایران است که بر اساس تمدن پیشین اسلامی شکل یافته و در عین حال، شالوده تمدن اسلامی در قرآن کریم نهفته است.

در این پژوهش _ که با نگرشی آرمان گرایانه نگاشته شده _ به بررسی حکومت جهانی امام مهدی از منظر حقوق اساسی پرداخته شده است. شیعه معتقد است حکومت جهانی امام مهدی آخرین و تنها حکومت واحد جهانی است که بر سراسر زمین حاکم خواهد شد؛ اما در حالی که جهان به سمت جهانی شدن در حرکت است و نظریه پردازان غربی به انواع راه حل ها برای حکومت واحد پرداخته اند، شیعیان که باور دارند در نهایت چنین حکومت واحدی ایجاد خواهد شد، آن طور که باید، به ترسیم چنین حکومتی از زوایای گوناگون نپرداخته اند. این پژوهش بر آن است با تمام مشکلات از جمله آینده پژوهی و نبود منابع کافی، این مباحث را از منظر حقوق اساسی بررسی کند.

قرآن کریم در آیات 20 - 26 سوره مبارکه مائده، به ماجرای تخلف قوم بنی اسرائیل از دستور حضرت موسی(ع) مبنی بر جنگ و ورود به سرزمین مقدس (فلسطین)می پردازد و بیان می دارد این تخلف و تمرد آنان از دستور حضرت موسی(ع) سبب شد تمامی نسل آن دوره از نعمت ورود به سرزمین مقدس محروم شوند و این وعده حتمی (کتب الله لکم) به مدت چهل سال به تاخیر بیفتد و علاوه بر حرمان از این نعمت، به تحیر و سرگردانی نیز گرفتار شوند. بر اساس آیه 137 سوره اعراف، سرانجام پشیمانی بنی اسرائیل و صبر آنان در مسیر طاعت الهی و ترک گناهان و نیز صبر بر مصائبی که بر آنان نازل گردید، سبب شد با رهبری یوشع بن نون به وعده الهی برسند؛ آن گونه که در برخی روایات واردشده، امت اسلام نیز به سبب برخی تمردها و تخلفات، پس از حضرت رسول(ص) به تیه و سرگردانی مبتلا شد و البته که این تحیر و سرگردانی به مراتب سخت تر و طولانی تر از تحیر و سرگردانی بنی اسرائیل است. از روایات وارده می توان نتیجه گرفت که راه خروج از این سرگردانی و تحیر _ همانند قوم بنی اسرائیل _ توبه، استغفار و صبرپیشگی است.