فهرست مطالب

پژوهش های مهدوی - پیاپی 14 (پاییز 1394)

فصلنامه پژوهش های مهدوی
پیاپی 14 (پاییز 1394)

  • بهای روی جلد: 295,000ريال
  • تاریخ انتشار: 1394/09/23
  • تعداد عناوین: 8
|
  • محمد بهمنی* صفحه 5
    این مقاله در پی تبیین راهکارهای فرهنگی لازم برای رسیدن به «تمدن اسلامی زمینه ساز، در دوران معاصر» است. این راهکارها عبارتند از: ایجاد و ارتقای خودآگاهی تمدنی؛ تقویت و ترویج معارف به صورت جامع؛ فراگیر کردن امید و اعتماد به نفس نسبت به احیای تمدن اسلامی؛ گسترش و ارتقای «سعه صدر اسلامی».
    سعه صدر یکی از اخلاق پسندیده فردی و اجتماعی است که در روایات و آیات قرآن به آثار متعدد آن اشاره شده است. خداوند، یکی از مهم ترین ویژگی های اخلاقی پیامبر اسلام را که سبب توسعه و تبلیغ اسلام شد، سعه صدر فوق العاده آن حضرت نام برده است. در آیات متعددی به پیامبر و مسلمانان دستور داده شده است تا با غیر مسلمانان با سعه صدر و ملاطفت برخورد شود تا آنان را به شنیدن سخن حق، تشویق کند. امیرالمومنین علی سعه صدر را سبب ریاست و آقایی یا ابزار جدایی ناپذیر ریاست می شمارند. این فرموده امام نه فقط مخصوص شخص رئیس، بلکه لازمه ریاست و حکومت است. سعه صدر اسلامی که در کتاب های تاریخ تمدن، گاهی از آن به «تساهل و تسامح» تمدنی یاد می شود، از جهات مختلفی سبب تحقق، حفظ و گسترش دامنه «تمدن نوین اسلامی» خواهد بود. وقتی در یک جامعه، نسبت به مخالفان عقیدتی یا سیاسی، با سعه صدر و شکیبایی برخورد شود، از یک سو، زمینه مساعد برای طرح و نقد آرای گوناگون را فراهم می سازد و از سویی، صاحبان اندیشه و نظر را برای حضور و اقامت در چنین جامعه ای تشویق و امیدوار می کند. تجربه تمدن شکوه مند اسلامی در قرون نخستین، شاهد صحت این ادعاست که مسلمانان با حسن سیره و سعه صدری که بر خلاف منش عربی پیش از اسلام و تنها به برکت تعالیم قرآنی و مجاهدت های پیامبر یافته بودند، زمینه حضور دانشمندان بزرگی از ملل و ادیان دیگر را در دنیای اسلام فراهم کردند و این حضور فرهنگی، در کنار خودباوری دینی و فرهنگی و فعال مسلمانان، قرون دوم و سوم و چهارم اسلامی را شکوفا کرد.
    کلیدواژگان: تمدن، تمدن اسلامی، ظرفیت های تمدنی، فرهنگ، الزامات فرهنگی، مهدویت
  • سید حسین شرف الدین* صفحه 23
    «تمدن» در تلقی بیشتر فرهنگ شناسان و تمدن پژوهان، هیئتی تالیفی و نظامی جامع است که همه خرده نظام های فرهنگی، اجتماعی، سیاسی، اقتصادی، ارتباطی و تکنولوژیکی مشترک میان مجموعه ای از جوامع دارای خویشاوندی معنایی، نمادین و قرابت اقلیمی و جغرافیایی را در بر می گیرد. تمدن تبلور عینی فرهنگ به عنوان مجموعه فرآورده های معنوی، فکری، تجربی و مهارتی مردم یک جامعه در فرآیند حیات اجتماعی شان است که در قالب هزاران مولفه خرد و کلان نمود می یابد. سوال از خاستگاه و عوامل مادی و معنوی موثر در ایجاد، بالندگی، تثبیت و بقای یک هویت تمدنی از برجسته ترین سوال های مطرح در حوزه مطالعات تمدنی است.
    این نوشتار با الهام از آثار جامعه شناختی، مردم شناختی و فلسفه تاریخی، خاستگاه و دلایل ایجاد و بقای تمدن را به صورت نظری، بررسی و با ارجاع به منابع اسلامی، بنیادهای معنوی موثر در شکل گیری و استمرار تمدن موعود مهدوی را در آینده جهان تحلیل می کند. بر این اساس، هدف این مطالعه، بررسی نقش عوامل غیر مادی در رویش و بالندگی تمدن های دارای هویت تاریخی عموما و تمدن آینده اسلامی به صورت خاص است. روش پژوهش در بخش بررسی متون و منابع، اسنادی و در بخش اثبات و تبیین مدعا، تحلیلی، تعلیلی و تبیینی است.
    کلیدواژگان: فرهنگ، تمدن، دین، معنویت، انسان، فطرت، تاریخ، جامعه جهانی
  • قنبرعلی صمدی* صفحه 55
    فرهنگ و تمدن در جامعه موعود عصر ظهور ویژگی ها و ابعاد الگویی منحصر به فردی دارد که برخی از نمودهای برجسته آن در آیات و روایات بیان شده است و می تواند سیمای کلی رویکرد فرهنگی و تمدنی جامعه عصر ظهور و فضای حاکم بر آن دوران را برای جامعه عصر انتظار ترسیم کند.
    در این مقاله، ابتدا مفهوم و کاربردهای فرهنگ و تمدن و قرابت معنایی و تفاوت های آن دو بررسی می شود. سپس مهم ترین ویژگی های فرهنگ و تمدن جامعه الگوی عصر ظهور بر محور ارزش های دینی، جامع نگری، آرمان گرایی، عقلانیت، رویکرد علمی و عدالت پروری تبیین می گردد. آن گاه به ضرورت الگوپذیری جامعه منتظر از فرهنگ و تمدن جامعه موعود عصر ظهور و ابعاد این الگوپذیری اشاره می کنیم.
    کلیدواژگان: مهدویت، فرهنگ، تمدن، عصر ظهور، زمینه سازی
  • علی جدید بناب* صفحه 77
    انتظار، مهدویت، اتحاد و انسجام اسلامی و امت واحده اسلامی از مقوله هایی اند که ارتباط ویژه و خاصی با هم دارند. در این تحقیق سعی بر این است که نخست، انتظار و وحدت و امت واحده از منظر قرآن و روایات بررسی شود و تا حدودی وجوه تشابه آنها و ارتباط عمیقشان به دست آید. در ادامه، شاهد و دلیل بر شکل گیری امت واحده در صدر اسلام با تدبیر و درایت رسول گرامی اسلام بیان می شود که برگرفته از وحی و تعالیم آسمانی است. در حقیقت، در دوره آخرالزمان هم مقوله انتظار در فراهم شدن بسترهای لازم برای تشکیل امت واحده اسلامی تاثیر شگرفی دارد. در نهایت، به مدینه فاضله و تمدن اسلامی که در جهت فرهنگ انتظار پدید می آید، توجه می شود.
    کلیدواژگان: انتظار، امت واحده، مهدویت، تمدن اسلامی، جامعه مهدوی
  • خدامراد سلیمیان* صفحه 97
    از جمله پدیده های موثر در تحول محتوایی روایات مهدویت در دوران نقل نوشتاری _ بر خلاف دوران نقل گفتاری _ پدیده «تصحیف و تحریف» است. برخی آن را مادامی که محتوای اصلی و مضمون روایت را دگرگون نسازد، روا می دانند و برخی به سبب این که برای آن به ویژه در دوران نقل نوشتاری، هیچ وجهی قائل نیستند، آن را ممنوع دانسته از آسیب های جدی روایات به شمار می آورند.
    این پژوهش با تحلیلی گذرا بر برخی روایات در دست، اهتمام به بررسی های عمیق در روایات مهدویت را برجسته می کند و در نگاه پژوهشگران این عرصه قرار می دهد.
    ره آورد این بررسی آن است که تصحیف و تحریف از هر نوع و هر مقدار که باشد _ از آن جایی که سخنی از غیر معصوم است که عارض بر فرمایش معصوم می شود _ ناپذیرفتنی است و شناسایی آن را امری بایسته است.
    نقل بدون قید و شرط روایات، بدون توجه به تغییرات تصحیفی و تحریفی که داشته اند، همواره به زیان این معارف سترگ بوده و سبب آشفتگی ذهن مخاطبان شده است. از این رو بررسی ژرف و پی گیری مسیر روایت تا زمان صدور، از جمله بررسی روایات و تعیین میزان احتمالی تصحیف و تحریف، در تعیین اعتبار و میزان انتساب روایت به معصوم(ع) نقشی برجسته دارد.
    بررسی ها نشان می دهد دو پدیده تصحیف و تحریف در مضمون برخی روایات مهدوی تاثیری فراوان دارند که برجسته کردن آنها می تواند در به کارگیری مواضع درست علمی در برابر این گونه روایات کمکی شایان نماید.
    کلیدواژگان: روایات مهدوی، امام مهدی(عج)، تصحیف، تحریف، خانواده حدیث
  • مصطفی ورمزیار*، سید مسعود پورسید آقایی صفحه 127
    عقیده اهل سنت در موضوع علایم ظهور یا به تعبیر دقیق تر، نشانه های شروع قیام امام مهدی(عج) با دیدگاه شیعه متفاوت است. مفسران اهل سنت با اشاره به شش مورد از علایم ظهور، تنها در دو یا سه مورد تصرح به علامت بودن کرده اند و مابقی با توجه به قرائن و معنای وسیع علامت، در شمار علایم قرار داده شده است. آنان از میان علایم، به خسوف و کسوف خاص، کشته شدن نفس زکیه و خروج بنی الاصفر به عنوان علایم صریح و به نزول عیسی بن مریم(ع)، دجال، سفیانی و خسف بیداء، به عنوان علایم غیرصریح اشاره کرده اند.از نظر ترتیب زمانی خروج بنی الاصفر، کسوف و خسوف خاص، ظهور سفیانی و قتل نفس زکیه از علایم قبل از ظهور هستند و خسف بیداء، دجال، نزول عیسی بن مریم از نشانه های پس از ظهور به شمار می روند.
    کلیدواژگان: امام مهدی(عج)، تفاسیر عامه، علایم ظهور، دجال، سفیانی، خسف بیداء
  • مرتضی آقامحمدی*، یحیی جهانگیری صفحه 161
    در نخستین روز از ماه محرم سال 1400 هجری قمری، مسجدالحرام به دست عده ای به رهبری جهیمان العتیبی اشغال شد. آنان که اعضای جماعت سلفی محتسبه بودند، به مدت دو هفته مسجدالحرام را اشغال کردند و با شخصی به نام محمد بن عبدالله القحطانی _ که او را مهدی موعود می خوانند _ بیعت نمودند. آنها که از پیش، نوع واکنش حکومت سعودی به این ماجرا را می دانستند، خود را برای رویارویی مسلحانه آماده کردند؛ از این رو حادثه با کشتار و خون ریزی همراه شد؛ قیامی که حکومت سعودی را به زانو کشید و سرانجام، حکام عربستان برای جلوگیری از ادامه این آبروریزی، دست به دامن غربی ها شدند. این آتش در ظاهر خاموش شد، اما به زودی ابعاد و ریشه های عمیق آن و شدت نفوذ این جریان در جامعه روشن گردید. حادثه یادشده سبب تغییر جدی در رویه و حکومت داری خاندان سعود شد. از سوی دیگر، این حرکت برای جریان های سلفی جهادی نیز الهام بخش بود و عاملان این قیام به عنوان الگو و قهرمانان دینی مورد ستایش و پیروی قرار گرفتند. گرچه جریان های جهادی معاصر تحت تاثیر این اقدام هستند، اما حرکت جهیمان در برخی ابعاد خود از جمله بیعت با مهدی در بیت الله الحرام، منحصر به فرد است.
    این نوشتار درصدد بررسی مبانی عقیدتی _ سیاسی و نیز تحولات اجتماعی و فرهنگی جامعه عربستان است که در نهایت، جماعت سلفی محتسبه را به بیعت با مهدی رهنمون می شود.
    کلیدواژگان: جهیمان العتیبی، محمد بن عبدالله القحطانی، مهدی دروغین، اشغال مسجدالحرام، جماعت سلفی محتسبه
  • چکیده مقالات به عربی
    صفحه 179