فصلنامه مدیریت اسلامی
سال بیست و یکم شماره 1 (بهار و تابستان 1392)

این مقاله با هدف شناسایی عوامل مثبت و منفی موثر بر نیازهای انسانی از دیدگاه قرآن کریم تدوین شده است. مرور ادبیات موضوع و مطالعه مراتب نیازهای انسانها در ابعاد فیزیولوژیکی و روانی و پرداختن به نظریه ها و الگوهای رایج و تبیین ابعاد و عوامل هر کدام، خلا ناشی از عدم رویکرد دینی و معنوی در سلسله مراتب نیازهای انسانی را آشکارا مشخص میکند. این پژوهش از حیث هدف بنیادی، و از جهت نوع تحقیق در شمار پژوهشهای کاربردی است و از جهت شیوه گردآوری داده ها در زمره پژوهشهای کیفی توصیفی به شمار می رود؛ در این پژوهش نیازهای انسان متناظر با هرم نیازهای مازلو در پنج طبقه تنظیم، و تلاش شده است تا علاوه بر ابعاد مادی نیازها بر ابعاد معنوی هر طبقه از نیازها تاکید بیشتر شود. مهمترین مزیت این تحقیق این است که در هر دسته از نیازها، عوامل مثبت موثر در تامین نیازها و نیز موانع تامین نیازها از دیدگاه قرآن کریم شناسایی و معرفی می شود. بر اساس پژوهش برای «نیاز به حیات»، هفت عامل ایجابی و هفت عامل سلبی، برای «نیاز به امنیت» دوازده عامل ایجابی و هشت عامل سلبی، در خصوص «نیاز به محبت» نه عامل ایجابی و هفت عامل سلبی، در زمینه «نیاز به کرامت» یازده عامل ایجابی و هفت عامل سلبی و برای «نیاز به کمال» نه عامل ایجابی و شش عامل سلبی، شناسایی، مشخص و معرفی شد.

این مقاله در صدد است با نگاهی علمی به ابعاد مغفول مانده یا کمرنگ در حوزه توسعه سازمانی و تحول نظام اداری، تمرکز خویش را بر رفتارهای کارکنان در سازمانها قرار دهد و با مرور تجربیات و دستاوردهای علمی در این حوزه بر نوع مشخصی از این رفتارها یعنی رفتارهای شهروندی در سازمانها تاکید کند. تلاش نویسندگان این است تا با مروری بر رویکردهای فلسفی و الگوهای شناخته شده در این حوزه با رویکردی انتقادی به دیدگاه ها و الگو های موجود با الهام از آموزه های اسلامی، الگویی از رفتارهای شهروندی سازمانی مبتنی بر رویکرد اسلامی عرضه کنند. ابتدا مفهوم رفتارهای شهروندی سازمانی تشریح شده و الگوها و ادبیات این حوزه مورد بحث قرار گرفته و سپس با ورود به فضای نظریه پردازی در حوزه مدیریت بومی، مبانی لازم برای مفهوم سازی رفتارهای شهروندی از دیدگاه دینی فراهم شده است. در این راستا با اتخاذ رویکرد کیفی در پژوهش و با بهره گیری از روش فراترکیب، متون مربوط شناسایی، و پس از ارزیابی، تعدادی از آنها برای استفاده در این پژوهش انتخاب شد. در گام بعد، متون انتخابی با هدف استخراج مصداقهای رفتارهای شهروندی مورد بررسی قرار گرفت و سرانجام با طبقه بندی این مصداقها در قالب مفاهیم و مقوله های مختلف، رفتار شهروندی از دیدگاه اسلامی مفهوم سازی شد.

این پژوهش با استفاده از روش استراتژی نظریه داده بنیاد متن بیانات و مکتوبات مقام معظم رهبری از فروردین 1368 تا اسفند 1388به عنوان یک منبع غنی برای طراحی الگوی دقیق و علمی ویژگی های شایسته سالاری در نصب مدیران را مورد بررسی و پژوهش قرار می دهد. براساس نظریه داده بنیاد در مرحله اول یعنی کدگذاری باز، متن بیانات و مکتوبات رهبری کدگذاری شد و در مرحله بعد از طریق کدگذاری محوری، پس از مشخص شدن طبقات اصلی و فرعی، الگوی اولیه ویژگی های شایسته سالاری در نصب مدیران ایران از دیدگاه مقام معظم رهبری عرضه شد که پس از مراجعه به صاحبنظران و خبرگان، ضمن اصلاح و تعدیل و استفاده از نرم افزارspss الگوی ویژگی های شایسته سالاری در نصب مدیران از دیدگاه مقام معظم رهبری طراحی شد. طبقات اصلی الگو شامل«معرفت و ایمان»، «عبودیت و عمل صالح»، «احساس مسئولیت و تعهد»، «عدالت خواهی»، «مردمی بودن»، «روحیه و تفکر بسیجی»، «خدمتگزاری»، خودباوری و اعتماد به نفس«،»کارامدی«، و این نه طبقه اصلی شامل طبقات فرعی است که در مجموع الگوی ویژگی های شایسته سالاری را تشکیل می دهد. نه ویژگی اصلی در قالب سه دسته شایستگی، مکتبی، رفتاری و فردی دسته بندی شد. در این مقاله تلاش می شود مهمترین ویژگی درانتصاب مدیران یعنی»کارامدی«و مهمترین ویژگی عدالت خواهی یعنی»رعایت قانون«مورد بررسی قرار گیرد.

هدف این مقاله بررسی تاثیر اصلاح و یا بهبود روش های مدیریت فعلی اوقاف و اموال موقوفه بر افزایش بهره وری سازمان اوقاف در راستای اهداف واقفان در زمینه رفاه اجتماعی و اقتصادی است. روش این پژوهش پیمایشی است. جامعه آماری تحقیق شامل سه گروه: 1 اعضای هیات علمی و دانشجویان مقطع دکتری تخصصی گروه آموزشی اقتصاد، مدیریت و کارشناسان اقتصادی سازمان اموراقتصادی و دارایی خراسان رضوی 2 کارکنان و کارشناسان دستگاه های اجرایی و بانکها 3 کارشناسان مذهبی بوده، وگردآوری داده ها از طریق پرسشنامه و مصاحبه با نمونه 110 نفری از جامعه آماری صورت گرفته است. قلمرو مورد استفاده این تحقیق، شهرستان مشهد است. لازم به ذکر است که در این تحقیق نمونه گیری به روش غیراحتمالی است. از بین روش های نمونه گیری غیراحتمالی، روش گلوله برفی مورد استفاده قرار گرفته است. برای بررسی رابطه بین «بهبود روش های مدیریتی اوقاف و اموال موقوفه» و «افزایش بهره وری حوزه وقف» از روش رگرسیون استفاده شده است. نتایج تحقیق نشان می دهد که بهبود روش های مدیریتی فعلی حاکم بر اموال موقوفه در سازمان اوقاف بر میزان بهره وری در حوزه وقف اثرگذار است و تاثیر مثبتی دارد.

هدف این پژوهش، عرضه الگویی در جهت استخراج شاخصهای دینداری از نگاه مصحف شریف نهج البلاغه و ارزیابی میزان گرایش و اعتقاد به آنها و تاثیر آن بر رضایت شغلی کارکنان است. جامعه آماری این پژوهش کارکنان سازمان بهزیستی استان یزد است. الگوی اصلی تحقیق بر پایه سه اصل «اعتقادات»، «احکام» و «اخلاق» شکل گرفته است. نتایج پژوهش نشان می دهد بعد «اعتقادات» دین در بین کارکنان از سطح قابل قبولی برخوردار است. و هم چنین کارکنان به بعد «احکام» و «اخلاق» دین نیز آگاهند. تحلیلهای نهایی نیز حاکی است که از بین ابعاد دینداری دو بعد آشنایی با احکام و اخلاق بر رضایت شغلی تاثیرگذار است و بعد اعتقادات تاثیر معنی داری بر رضایت شغلی ندارد.

جمهوری اسلامی ایران با تجاوز رژیم بعثی عراق در سال 1359 درگیر جنگی طولانی شد. این دفاع مقدس، علاوه بر آثار و برکات بیرونی، دستاوردهایی در درون نظام اسلامی بر جای گذاشته است. یکی از موثرترین روش های آشناسازی جوانان نسل سوم انقلاب با دستاوردهای جنگ تحمیلی و ترویج فرهنگ پایداری دفاع مقدس، حضور آنان در مناطق عملیاتی هشت سال دفاع مقدس و درک فضای معنوی این مناطق است. چنین سفرهایی در کشور ما «راهیان نور» و در ادبیات علمی «گردشگری مناطق جنگی» خوانده می شود. بررسی نتایج بازدید از مناطق جنگی می تواند کمک شایانی به برنامه ریزان و تصمیم گیران در خصوص توسعه و ارتقای محصول گردشگری جنگ در ایران باشد. این تحقیق با هدف شناخت مهمترین دستاوردها و مزایای بازدید از یک سایت مربوط به جنگ در ایران با بهره گیری از رویکرد منفعت محور انجام شده است. این رویکرد شامل چهار سطح است که به شکل سلسله مراتبی با یکدیگر در ارتباط است. انگیزه ها و دلایل بازدید (سطح1) موقعیت و محیط (سطح2) تجارب ادراکی(شناختی) و احساسی (سطح3) و منافع به دست آمده (سطح4). در این پژوهش برای جمع آوری داده ها از مطالعات کتابخانه ای و مصاحبه با کارشناسان و تکمیل پرسشنامه استفاده شد. جامعه آماری این پژوهش شامل تمام ایرانیانی است که لااقل یک بار از مناطق جنگی کشور بازدید به عمل آورده اند و نمونه های تحقیق با استفاده از روش نمونه گیری گلوله برفی و به حجم 152 نفر انتخاب شدند. نتایج تحقیق حاکی است که «دستاورد معنوی» مهمترین دستاورد بازدید مناطق جنگی در کشورمان است.

هدف این پژوهش بررسی رابطه بین انتخاب کارکنان بر اساس معیارهای اسلامی و اثربخشی سازمانی در سازمان های دولتی شهر کرمان است، پژوهش، توصیفی و از نوع همبستگی است که به روش پیمایشی انجام شده است. جامعه آماری این پژوهش را کارکنان سازمان های دولتی شهر کرمان تشکیل می دهند و نمونه گیری به روش طبقه ای منظم است و330 نفر به عنوان نمونه پژوهش انتخاب شدند. به منظور تجزیه و تحلیل داده ها از روش آمار توصیفی و استنباطی استفاده شده و ابزار گردآوری اطلاعات پرسشنامه های انتخاب کارکنان بر اساس معیارهای اسلامی و اثربخشی سازمانی است. یافته های پژوهش نشان می دهد که بین انتخاب کارکنان بر اساس معیارهای اسلامی و زیرمتغیرهای آن یعنی ایمان به هدف، علم، قدرت، امانتداری و درستکاری، صداقت و راستی، حسن سابقه، وراثت صالحه، سعه صدر، شجاعت و قاطعیت، عدالت و دادگری، پایبند بودن به اصول و ضوابط و دوری از روابط، دلسوزی و عشق به کار و اثربخشی سازمانی رابطه معنادار هست (001/0 P<).

اهتمام به ملت سازی مستلزم فراهم آوردن مجموعه عواملی است که ممکن است در هم افزایی خود به تحقق ملتی واحد بینجامد. یک ویژگی مهم فراگرد ملت سازی توسعه ارزش و هدفی مشترک است؛ هدفی دست یافتنی که از طریق ساماندهی خردمندانه ملت، مقدمات کامیابی در تحقق آن فراهم شود. در این مسیر، امام خمینی الگویی از رهبر خردمند و تلاشگری را نمایان ساخت که بنابر تایید صاحبنظران با اتکا بر ایمان و توان راهبری خویش و با الگوگیری از سنت معصومین علیهم السلام توانست ملت ایران را بسیج کند و متحد و هدفمند برای رسیدن به اهداف مشترک به بذل جان و مال برانگیزد. در این مقاله تلاش شده است تا با استفاده از روش داده بنیاد، الزامات ملت سازی و بسیج ملت ایران در سیره حکمرانی ایشان رصد شود؛ لذا در این پژوهش ابتدا با استفاده از روش اقدام پژوهی تاریخی و تفسیری، شاخصهای ملت سازی پایدار در اندیشه های امام خمینی (ره) مورد شناسایی و سپس کدهای اولیه با استفاده از نرم افزار MAXQDA چندین مرتبه مورد تحلیل و بازبینی قرار گرفت و در نهایت 20 مضمون پایه از مجموعه داده ها شناسایی شد. در پایان با مراجعه به خبرگان و استفاده از شیوه دلفی فازی، ضریب اهمیت و تاثیر این عوامل مورد بررسی و تایید نهایی قرار گرفت.

این پژوهش با هدف بررسی تاثیر رهبری معنوی اسلامی بر عملکرد سازمانی انجام شده است. جامعه آماری تمام کارکنان شرکت گاز استان لرستان (200 نفر) بود که بر اساس جدول مورگان 127 نفر به عنوان نمونه آماری انتخاب شدند. برای جمع آوری اطلاعات از دو پرسشنامه محقق ساخته رهبری معنوی اسلامی و عملکرد سازمانی استفاده شده است. برای تایید روایی پرسشنامه از روش روایی صوری استفاده شده است. برای تعیین پایایی پرسشنامه از ضریب آلفای کرونباخ استفاده شد که بر این اساس ضریب آلفای پرسشنامه رهبری معنوی اسلامی 86/0 و پرسشنامه عملکرد سازمانی 77/0 به دست آمد که نشاندهنده پایایی پرسشنامه پژوهش است. تجزیه و تحلیل اطلاعات جمع آوری شده با استفاده از نرم افزارهای spss20 وamos20 صورت پذیرفت. با استفاده از روش معادلات ساختاری فرضیات پژوهش مورد بررسی قرار گرفت. نتایج فرضیه اصلی پژوهش نشان داد که رهبری معنوی اسلامی با مقدار ضریب مسیر 76/0 و مقدار (CR) 930/4 بر عملکرد سازمانی تاثیر دارد؛ هم چنین نتایج فرضیات فرعی پژوهش نشان داد که ابعاد رهبری معنوی اسلامی شامل: یادخدا، توکل، اخلاص، تقوا و معادگرایی به ترتیب با مقدار ضریب مسیر 74/0، 85/0، 79/0، 69/0 و 66/0 بر عملکرد سازمانی تاثیر دارد.

هدف این تحقیق طراحی الگویی برای ارتقای جایگاه برند حلال در بازارهای جهانی است. تحقیق از نظر هدف، بنیادی و از نظر چگونگی به دست آوردن داده ها توصیفی است. متغیرهای مهم تاثیر گذار بر برند حلال با استفاده از مطالعات کتابخانه ای از ادبیات موضوع استخراج شد و مبنای روش دلفی قرار گرفت. در ادامه، پرسشنامه دلفی در اختیار 30 نفر از متخصصان حوزه برند حلال در ایران قرار گرفت. با تکرار روش دلفی در چهار دور در نهایت متغیرهای خرد و کلان تحقیق مشخص شد و با بررسی نظر متخصصان، در نهایت 26 متغیر در قالب چهار دسته متغیر کلان به نام متغیرهای ساختاری، رفتاری، محتوایی و راهبردی شناسایی و الگوی جامع ترفیع جایگاه برند حلال در بازارهای جهانی طراحی و اعتبارسنجی شد. با استفاده از الگوی معادلات ساختاری، الگوی استخراج شده مورد تایید قرارگرفت. علاوه بر آن اولویت متغیرهای شناسایی شده، تبیین، تحلیل و تفسیر شد.