فصلنامه مدیریت اسلامی
سال بیست و یکم شماره 2 (پاییز و زمستان 1392)

این مقاله به دنبال این است تا با بهره گیری از روش کیفی و استراتژی تحقیق رویش نظریه به نظریه ای قرآنی در خصوص انگیزش انسان در سازمان دست یابد. مبنای تجزیه و تحلیل، آیات قرآن مجید و تعیین مضامین (کدها) بر اساس تفاسیر معتبر قرآن کریم است. در این پژوهش کل آیات قرآن کریم بررسی شد و حدود 700 آیه در مورد انگیزش انتخاب شد که به 287 کد یا مضمون ثانویه، 79 مفهوم و ده مقوله در پنج محور عوامل موثر بر انگیزه، روش های موثر بر انگیزه، زمینه ها و بسترهای مناسب برای ایجاد انگیزه، مقدمه پیامدی انگیزه و نتایج و پیامدهای ایجاد آن در قالب الگوی انگیزش طراحی شد. روایت الگو، که در واقع همان نظریه انگیزش در قرآن کریم است، بخش اصلی این مقاله است.

هدف این پژوهش، بررسی چگونگی تاثیر اسلام بر دلایل بنیادین خط مشی گذاری در پرتو تحلیل هرمنوتیک و تحلیل محتوای کیفی جهتدار است؛ برای این منظور، ابتدا با بررسی هرمنوتیکی دلایل بنیادین اقدام در جریان غالب ادبیات خط مشی، نتیجه می گیرد که بنیادیترین دلیل خط مشی گذاری عمومی (اصل منفعت)، اصلی لیبرالی است که بر مبنای مفروضات فایده گرایانه درباره انسان و حکومت بنا شده است؛ سپس با استفاده از تم اصلی و مقوله های حاصل از هرمنوتیک به تحلیل محتوای آثار علامه جوادی آملی می پردازد و نتیجه می گیرد که دلیل اصلی خط مشی گذاری عمومی در جامعه اسلامی، اصل حق است. در این پژوهش برای سنجش قابلیت اعتبار و تایید تحلیل به خبرگان مراجعه شد؛ هم چنین برای تبیین دلیل بنیادین خط مشی گذاری عمومی در جامعه اسلامی ایران، امکان انتقال یافته های تحلیل، در معرض ارزیابی خبرگان قرار گرفت و این نتیجه به دست آمد که بر اساس نظر برخی از خبرگان، دلیل اصلی خط مشی عمومی در جامعه ایران، اصل حق مداری است درحالی که بخشی دیگر همچنان اصل منفعت را مورد اشاره قرار می دهند.

این پژوهش با هدف بررسی و تبیین زمینه های رشد و تقویت اخلاق پاسداری از دیدگاه آیات و روایات انجام شده است. جامعه هدف آن پاسداران اسلام و انقلاب بویژه کارکنان سپاه پاسداران انقلاب اسلامی هستند. هدف از آن شناساندن این زمینه ها و بسترسازی برای تقویت آنها است. روش تحقیق، کتابخانه ای است. با بررسی که در منابع اسلامی و آیات و روایات در این باره به عمل آمد، این نتیجه حاصل شد که زمینه هایی نظیر یاد خدا، توجه به شان و جایگاه حقیقی انسان، نگاه امانت انگارانه به کار و مسئولیت، شناخت صحیح دنیا و آخرت، ولایت محوری، جهاد با نفس، تامین مالی، ارتباط با شهیدان و درس آموزی از سیره و منش آنان، انس و ارتباط و اتصال قلبی با اهل بیت (علیهم السلام)، عملگرایی مدیران و مسئولان و... از جمله زمینه هایی است که باعث تقویت اخلاق پاسداری می شود.

مدیریت دانش از عوامل موفقیت بسیاری از سازمان های پیشرو در جهان امروز است. در زمینه مدیریت دانش اسلامی و از منظر اهل سنت آثاری هست که در آنها منابع مورد استناد، معدودی از آیات قرآن و یکی دو نقل قول از رسول اکرم(ص) بوده است. نیودن پژوهشی مستقل از دیدگاه شیعه با توجه به وجود آیات و احادیث بیشتر و کاربردیتر مروی از سایر معصومین(ع)، اصل امامت ولیعصر(عج) و اجتهاد، انگیزه ای برای رفع شکاف موجود شد. هدف این پژوهش فراهم آمدن زمینه ای برای بهره مندی مدیریت دانش و مدیریت دانش اسلامی شیعی از یکدیگر است. روش این تحقیق، کیفی با رویکرد پژوهش فرایند چرخه ای تحلیل است. نتایج کلی از مطالعات حاکی از همخوانی مدیریت دانش با مفاهیم و اصول اسلام است تا حدی که می توان مفاهیم و پایه های مدیریت دانش را با استناد به قرآن، سنت و سیره معصومین(ع) و سایر منابع دانش اسلامی بازشناسایی و تعریف کرده و گسترش و توسعه داد و در راستای مدیریت دانش اسلامی مورد استفاده قرار داد. در همین راستا الگوی ترکیبی مدیریت دانش اسلامی شیعی عرضه شد. چنین مطالعه ای نخستین بار به بررسی تطبیقی مدیریت دانش و مدیریت دانش اسلامی بر پایه احادیث و تبیین رابطه قرآن و علم بویژه دانش روز از دیدگاه منابع شیعی می پردازد. این پژوهش به عنوان کاری نو در زمینه مدیریت دانش با کاربردهای متعددی که در زمینه های مختلف مذهب شیعی نظیر آموزش، تبلیغ، دعوت اسلامی و... می تواند داشته باشد به دانش افزایی در زمینه های یاد شده منجر می شود.

امروزه تقاضا برای مواد غذایی حلال بین مسلمان و غیر مسلمانان دنیا بشدت در حال رشد است و بازار اروپا هم از این قاعده مستثنی نیست؛ لذا شرکتهای زیادی به دنبال عرضه محصولات خود به بازار حلال هستند اما شرط ورود به این بازار دارا بودن گواهی حلال است. بنابراین در این تحقیق نقش نگرش به گواهی حلال بر خلق ارزش ویژه برند مبتنی بر مشتری مورد ارزیابی قرار گرفته است. نتایج نشان داده که نگرش به گواهی حلال بر آگاهی از برند و کیفیت ادراک شده اثر مثبت و معناداری داشته است اما اثر نگرش به گواهی حلال بر تداعی برند و وفاداری برند مواد غذایی حلال، تایید نشد؛ هم چنین در این پژوهش اثر درونی ابعاد ارزش ویژه برند مورد ارزیابی قرار گرفت. نتایج اثر آگاهی برند بر تداعی برند و کیفیت ادراک شده را تایید کردند و هم چنین اثر کیفیت ادراک شده بر وفاداری نیز تایید شد. اما اثر آگاهی از برند و هم چنین تداعی برند بر وفاداری برند مواد غذایی تایید نشد.

پژوهش پیش رو با هدف بررسی نقش فرهنگ خدمتگزاری در ارتقای سطح مسئولیت اجتماعی و پاسخگویی فردی در میان کارکنان شرکت نفت و گاز آغاجاری انجام شده است. جامعه آماری این تحقیق شامل تمام کارکنان شاغل در شرکت است که از میان آنها 246 نفر با استفاده از فرمول کوکران به عنوان نمونه انتخاب شدند. روش تحقیق، توصیفی از نوع همبستگی است، و برای گردآوری اطلاعات از پرسشنامه های استاندارد استفاده شد. به منظور ارزیابی روابط بین متغیرهای مکنون اندازه گیری شده در الگوی مفهومی از روش الگویابی معادلات ساختاری استفاده شد. یافته های تحلیل همبستگی میان متغیرهای پژوهش نشان می دهد که میان متغیرهای فرهنگ خدمتگزاری، پاسخگویی فردی، مسئولیت اجتماعی و اخلاق کار اسلامی (بجز مسیر فرهنگ خدمتگزاری و مسئولیت اجتماعی) همبستگی مثبت و معناداری وجود دارد. در این پژوهش هم چنین، نقش میانجی اخلاق اسلامی کار در روابط میان متغیرهای فرهنگ خدمتگزاری و مسئولیت اجتماعی و نیز فرهنگ خدمتگزاری و پاسخگویی فردی مورد تایید قرار گرفت.

این تحقیق با هدف پژوهش در مفهوم شادی و خوشحالی و کشف عوامل موثر بر آن بر اساس قرآن کریم از طریق به کارگیری«رویکرد یکپارچه روش تحقیق موضوعی قرآن کریم و نظریه داده بنیاد» انجام شد. نتایج پژوهش دو نوع نظریه شادی را عرضه می کند که عبارت است از نظریه شادی مطلق و نظریه شادی کاذب که هریک از آنها به ترتیب «الگوی شادی» و «الگوی ناشادی» را برای زندگی فرد به ارمغان می آورد؛ در این الگوها شرایط علی، زمینه ای، مداخله گر، راهبردها و پیامدهای هر یک از دو نظریه مشخص و عرضه شده است.

آنچه در این پژوهش مورد توجه قرار گرفته، مسئله مهم مکان یابی مساجد در شهرسازی و مدیریت شهری است؛ بدین منظور، پژوهش با دو سوال اصلی پیگیری شده است: 1 معیارهای موثر بر مکان یابی مساجد کدام است 2 وزن هر یک از معیارهای موثر بر مکان یابی مساجد چقدر است؟ برای پاسخ به این سوالات، ابتدا معیارهای موثر بر مکان یابی در پژوهشهای پیشین و آثار دینی مورد بررسی قرار گرفت و در ادامه برای وزندهی معیارها از فرایند تحلیل سلسله مراتبی (AHP) استفاده شد. نتایج حاکی است که 20 معیار اصلی، ذیل چهار گروه معیارهای جمعیتی، مذهبی، شهرسازی و اجتماعی قابل طرح است. در زمینه گروه معیارها به ترتیب معیارهای مذهبی و شهرسازی از درجه اهمیت بیشتری برخوردار شد. شعاع دسترسی، تراکم جمعیت و دسترسی آسان به عنوان مهمترین معیارها در مکان یابی مساجد اولویت بندی شد

این تحقیق با عنوان «منشور فرماندهی کارامد در نیروی انتظامی از دیدگاه نهج البلاغه» تحت تاثیر اهداف متعالی نظام اسلامی در حوزه امنیت همه جانبه، نقش فرماندهی انتظامی در تحقق این اهداف، خلا سبک و الگویی که با پیروی از آن بتوان با حداقل تلفات، زمان و امکانات موفق به کسب حداکثر نتایج شد، و از سوی دیگر تحت تاثیر از فرصتها و تهدیدات در محیط خارجی و قوتها و ضعف ها در محیط داخلی است، مقاله بر آن است تا منشور فرماندهی کارامد را در ناجا با مطالعه اکتشافی از منبع گرانبهای نهج البلاغه مشخص کند. این نوشتار، که نتیجه یک طرح پژوهشی است از حیث هدف، کاربردی و از حیث سطح تحلیل بر خوردار از ماهیتی توصیفی استنباطی و از حیث رویکرد و طبقه بندی روش به روش کتابخانه ای متکی است. داده های مورد نیاز از راه مطالعات کتابخانه ای و مراجعه به تارنماهای اینترنتی با استفاده از ابزار فیش، گردآوری شده است. این نوشتار با طرح پرسش اصلی تحقیق: «از دیدگاه نهج البلاغه، منشور فرماندهی کارامد در نیروی انتظامی در راستای اجرای ماموریتها از چه اصولی برخوردار است؟»، پاسخی منطقی و مستدل عرضه، و با مطالعات اکتشافی و بهره گیری از نظر خبرگان، اصول دوازده گانه ای برای منشور تدوین شده است. محققین بر این باورند که با نهادینه شدن منشور، ظرفیتهای پنجگانه (مقابله با تهدیدات سخت، نیمه سخت، نرم، عمق بخشی داخلی و عمق بخشی خارجی) برای نظام سیاسی اسلام شکل خواهدگرفت که در راستای نهادینه شدن آن در پایان نوشتار، پیشنهادهایی در سه سطح عرضه شده است.

در این پژوهش تلاش شده است با استفاده از روش تحقیق موضوعی در قرآن کریم و با تاکید بر تفسیر المیزان، ابتدا به تبیین سنت رزق و ابعاد آن پرداخته شود. سه بعد برای الگوی مفهومی در نظر گرفته شد که رزق، رازق و مرزوق مقوله های اصلی را تشکیل می دهد. در مقوله اول موضوعاتی نظیر مصداقهای رزق، توصیفات رزق، دوگانهای رزق، قبض و بسط رزق و حکمت و عوامل آن تبیین شد. در مقوله دوم خداوند متعال به عنوان رازق حقیقی معرفی شد. در مقوله سوم موضوعات مختلفی نظیر رفتار مرزوقین در مقابل قبض و بسط رزق، آسیبهای رفتاری در بهره مندی از نعمت و وظایف مرزوقین در مقابل بهره مندی از رزق تبیین شد. در ادامه دو کارکرد سازمانی نهادینه شدن سنت رزق بیان شد. کارکرد نخست بر توجه به سنتهای الهی در برنامه ریزی های سازمانی در سطوح مختلف تاکید دارد. کارکرد دوم بازخوانی اصل رقابت به عنوان مبنایی ترین مفهوم در نظریه های مدیریت راهبردی مبتنی بر تفکر بازار است که برای تحلیل آن یک مسیر چهار سطحی پیشنهاد شد. سطوح این مسیر به ترتیب عبارت است از غایت شناسی، سنت شناسی، رابطه شناسی و روش شناسی. این نوشتار تا حدودی ناظر به سطح سنت شناسی است و البته در خصوص سطح رابطه شناسی اشاراتی برای تحلیل رابطه بین فردی انسانها در جامعه عرضه شد.