فهرست مطالب

تاریخ فرهنگ و تمدن اسلامی - پیاپی 8 (پاییز 1391)

فصلنامه تاریخ فرهنگ و تمدن اسلامی
پیاپی 8 (پاییز 1391)

  • تاریخ انتشار: 1391/07/26
  • تعداد عناوین: 7
|
  • محسن الویری صفحه 7
    تاریخ و چگونگی پیدایش تشیع، از دیرباز در منابع تاریخی و کلامی مسلمانان و سپس در آثار مستشرقان مورد توجه بوده و در سال های اخیر هم با انگیزه هایی غیرعلمی در انواع منابع مکتوب و چندرسانه ای، دیدگاه هایی دراین باره مطرح شده است. شیعیان با توجه به پیوند این بحث با هویت خود، کوشیده اند دیدگاه های ناصواب را نقد، و دیدگاه مورد پذیرش خود را ارائه کنند. این نوشتار با استفاده از تکنیک گونه شناسی، پس از دسته بندی دیدگاه ها، می کوشد با روش های متعارف نقد آنها را نقد، و دیدگاه برگزیده خود را پیشنهاد نماید. این دیدگاه با تکیه بر تمایز بین وجود یک اندیشه و بروز اجتماعی آن، بیان می دارد که بنیان های اندیشه شیعی که بر مدار امامت می چرخد، به مثابه بخشی گسست ناپذیر از آموزه های اسلامی، همزاد قرآن و سنت نبوی است و از عصر پیامبر| وجود داشته، ولی بروز اجتماعی آن به تدریج و در عصر حضور معصومان (ع) صورت گرفته است.
    کلیدواژگان: امامیه، شیعه، اثنی عشریه، گونه شناسی، تاریخ تشیع، پیدایش تشیع
  • علی اکبر عباسی صفحه 53
    ابن ابی الحدید از شارحین نهج البلاغه و از نویسندگان برجسته قرن هفتم هجری است. از نکات بارز شرح ابن ابی الحدید بر نهج البلاغه تسامح نویسنده می باشد که با سعه صدر از دیدگاه های مذاهب مختلف برای پربار نمودن اثرش استفاده کرده است. در این مقاله ریشه های سعه صدر مولف و شواهد آن در این اثر بیست جلدی نشان داده شده است. این تسامح باعث شده است، کتاب یک طرفه و متعصبانه نوشته نشده و استدلال های عقلانی محور بحث ها باشد و در نتیجه جذابیت بسیاری پیدا نماید. تعصبات جزئی در برابر تسامح کلی کتاب ناچیز است. تولد ابن ابی الحدید در منطقه شیعی مدائن و تحصیل در نظامیه بغداد و شرکت در جلسات علمی از سنین جوانی، همچنین بهره گیری از استادانی با مذاهب مختلف، باعث شکل گیری چنین روحیه ای در وی شد، که شواهد آن، در بیان مناظرات و حتی دشنام های مخالفان، استفاده از کتب آنان و پذیرفتن برخی دلایل منطقی آنان دیده می شود.
    کلیدواژگان: مناظره، تسامح، تعصب، ابن ابی الحدید، شرح نهج البلاغه
  • محمدباقر خزاییلی نجف آبادی صفحه 73
    طبقه بندی علوم به عنوان موضوعی روش شناسانه به معرفت شناسی علم و ترسیم هندسه علم در تمدن اسلامی کمک می نماید. ضرورت طبقه بندی علوم در تمدن اسلامی با هدف ترسیم هندسه علم برای توسعه علمی و تمدن سازی به دنبال نهضت ترجمه برای مسلمانان هویدا گشت. جابر بن حیان در زمره اولین دانشمندانی بود که پیش از تکوین و تثبیت علوم یونانی به طرح طبقه‎بندی علوم پرداخت. طبقه بندی دوگانه وی از علوم و رعایت سنت قرینه سازی آن پیش از تثبیت علوم یونانی و سنت ارسطویی، این فرضیه را مطرح می سازد که تقسیم بندی دو گانه علوم که توسط دانشمندان دوره های بعدی متاثر از سنت ارسطویی دنبال شد؛ پیش از تثبیت سنت ارسطوی به عنوان سنجه ای مشخص در طرح جابر بن حیان رعایت شده است.این نوشتار ضمن بررسی احوال و اندیشه های جابر بن حیان، به بررسی شاخصه های طرح طبقه بندی وی خواهد پرداخت و در پی پاسخ به این سوال است که طبقه بندی وی دارای چه شاخصه هایی بوده و چه تاثیری در جریان طبقه بندی علوم در تمدن اسلامی گذاشته است.
    کلیدواژگان: جابر بن حیان، طبقه بندی علوم، تمدن اسلامی، علم
  • محمد شورمیج، مهتاب شورمیج صفحه 83
    المویدبالله علوی از سادات حسنی منطقه دیلم بود که در منطقه رودسر (هوسم)، علیه حکومت محلی وابسته به آل بویه و بازماندگان خاندان علوی ثائری قیام نمود. به خاطر عدم مشروعیت قدرت این حکام و نارضایتی مردم از آنها و برخی ویژگی های شخیصت المویدبالله، قیام او با موفقیت همراه شد و در نتیجه توانست به توسعه قدرت سیاسی از شرق گیلان یعنی رودسر تا حدود کلار و چالوس دست بزند.
    از آنجا که در منابع متاخر، چندان ابعاد شخصیت المویدبالله بررسی نشده، هدف اصلی این پژوهش، با روش توصیفی تحلیلی و به کمک منابع اصلی، بررسی جنبه های مختلف شخصیت المویدبالله است. یافته های تحقیق مذکور نشان می دهد قبل از قدرت گیری تشیع امامی در دیلم، سادات شیعه زیدی در آنجا دارای نفوذ قابل توجهی بوده و المویدبالله یکی از شخصیت های معروف زیدی با گرایش نزدیک به امامی در مناطق مذکور به ویژه تنکابن بود.
    کلیدواژگان: شخصیت الموید بالله، سادات شیعه زیدی، سادات مویدی، دیلم، تنکابن
  • پریسا قربان نژاد، مهدی سنگین پور صفحه 97
    فرهنگ و تمدن اسلامی با میراث های فرهنگی دیگر ملل، تاثیر و تاثراتی داشته است. از آن جمله بازی ها و سرگرمی ها که یا از سرزمین های همسایه اخذ شدند و یا ریشه در آداب و رسوم قبیله ای اعراب داشته اند. نگاه خلفای عباسی در دوره دوم به این بازی ها و بررسی علل رواج آنها، موضوعی این نوشتار است. شواهد حکایت از تاثیر شرایط سیاسی، فرهنگی و اقتصادی در نوع بازی ها دارد. علاوه بر این، رواج مکاتب فکری عقل گرایی و جبرگرایی و حمایت خلفا از هرکدام، در نوع تفریحات درباریان نقش داشت. علاقه خلفا به خوش گذرانی نیز در این امر موثر بوده است؛ به طوری که ندیمانی برای سرگرم کردن خلفا تربیت می شدند و مولفان، آثاری در شرح و آموزش بازی ها می نگاشتند. علاوه بر این، اهمیت برخی از بازی ها در تقویت فنون نظامی گری، موجب توجه مضاعف خلفا بدانها گردید.
    کلیدواژگان: شطرنج، چوگان، نرد، اسب دوانی، خلفای عباسی
  • علی یزدانی، فاطمه جان احمدی صفحه 113
    شهادت امام حسین(ع) در سال 61 ق، سبب تغییر فضای تبلیغی جامعه اسلامی به سود گرایش های شیعی شد. علویان با تکیه بر این فضای اجتماعی در کنار ضعف سیاسی عباسیان و استفاده از بسترهای مناسب جغرافیایی، اجتماعی، اقتصادی و سیاسی موجود در یمن، سومین حکومت زیدی جهان اسلام را تاسیس نمودند. پژوهش حاضر به موضوع، بسترها و چالش های پیدایی دولت زیدی یمن (298 280 ق / 911 893 م) می پردازد. پیدایش این دولت و فعالیت امامان زیدی و شیعیانشان در یمن سبب شد تا این دولت، تنها حکومت زیدی باشد که به تواند بیش از هزار سال پایدار بماند. آنان با بهره گیری از ظرفیت های موجود در این منطقه و پیشینه یمنیان در علاقه به تشیع، توانستند تا حد امکان بر مشکلات سیاسی اجتماعی فائق آمده و یمن را به مهم ترین پایگاه زیدیان تا به امروز تبدیل نمایند.
    کلیدواژگان: زیدیه، یمن، هادی الی الحق، بسترها، قاسم رسی، قرامطه
|
  • Mohsen Alviri Page 7
    The history and appearance of Shiism have been studied by Muslim theologians and historians and orientals. During recent years some other views have been presented in written and multimedia sources with nonscientific motivations. Shiite scholars with regard to the link of the problem to their identity have studied the views critically. This paper, using typological techniques and having classified the views in the field, has criticized them and proposed its chosen view. The view of the paper, relying on the distinction between the existence of a thought and its social currency has known Shiite foundation of thought with its vital relationship to Imamate as an inseparable part of Islamic teachings brought about at the same time of the appearance of Islam and Prophetic tradition and its social currency occurred the time of Imams gradually.
    Keywords: Imamiyeh, Shiite, Shiism, of twelve, typology, history of Shiism, appearance of Shiism
  • Aliakbar Abbasi Page 53
    Ibn Abi al-Hadid is a commentors of Nahj al-Balagha and an authors of the seventh Hijra century. One of the most important matters in his commentary of Nahj al-Balagha has been known as his toleration with regard to the views of other denominations, this manner of study has made his work a scholarly deep and authoritative. In the paper, the roots of his scholar manner in the work have been brought into consideration and it has been shown that his toleration has led to reasonability of the work to such an extent which no considerable case of prejudice can be found in it. Though some cases of light prejudice may be found in the work, the toleration has made them of no effect. Ibn Abi al-Hadid`s Shiite place of birth in Madaen, his education in Nezamiyya of Baghdad in the presence of different teachers with different religions can be counted as the grounds of such a quality in him. One can meet clearly such a state in his speeches and interaction with the opponents.
    Keywords: scientific dialogue. toleration, prejudice, Ibn Abi al Hadid, Nahj al Balagha
  • Mohammad Baqer Khazaeeli Najafabadi Page 73
    Classification of science as a methodological subject supports epistemology of science and drawing the geometry of science in Islamic civilization. Such a classification in Islamic civilization appeared following translation age and was known as necessary for preparing the diagram of developing sciences and civilization. Jabir Ibn Hayyan was among those classifying sciences before awareness with Greek sciences. His dual classification of sciences and his attention to the tradition of symmetry-making has proposed this hypothesis that the classifications done by the next generations of scholars under the influence of Aristotle can be seen in Jaber`s. This paper has sought to introduce Jaber`s classification and its effects in Islamic civilization.
    Keywords: Jabir Ibn Hayyan, classification of sciences, Islamic civilization, science
  • Mohammad Shoormij, Mahtaj Shoormij Page 83
    Al-Mu`ayyed Billah Alavi was from Hasani Sadat of Dilam who rebelled against the local governor of Roodsar; a governor that was dependent on Ale Booye and to those remained from Alavi Thaeri family. For illegitimacy of the rulers and the people`s discontent and some characteristic qualities of Al- Mu`ayyed Billah, he won and caused a development in political power from the east of Gilan, Roodsar, to Klar and Chaloos. Since little can be found about the character of Al-Mu`ayyed Billah in recent sources, this paper has intended to study his different aspects of character with reference to original sources. As is made clear in the paper, before twelve Imai Shiites` getting power in Dilam, Sadat of Zeidi Shiite was of considerable influence there and the man was known as a famous figure of Zeidism with close tendency to Imami.
    Keywords: Character of Al Muayyed Billah, Sadat of Zeidi Shiite, Muayyedi Sadat, Dlam, Tonekabon
  • Parisa Qorbannejad, Mahdi Sanginpour Page 97
    Islamic culture and civilization have interacted with other nations` cultural heritage. The cases of plays and amusements taken from neighbors or originated from Arabic tribal customs and habits may be counted among them. Abbasid caliphate`s attention to these plays and amusements during second period and the causes for their currency has formed the subject of the paper. There can be found evidence for the effect of political, cultural and economic conditions in the field. In addition, the currency of intellectualism and determinism with caliphates` support of each has been of effect on the type of plays and amusements and so has been their interest to the state of being pleasure. It was used to train some players for caliphates and special works were compiled for teaching plays and amusements. Furthermore, essential part of some plays in strengthening military techniques caused caliphates to pay more attention to them.
    Keywords: chess, polo, backgammon, horse, racing
  • Ali Yazdani, Fatemeh Janahmadi Page 113
    Imam Hosein`s martyrdom in 61 h. led to some changes in the propaganda of Islamic society on behalf of Shiism. Using social circumstances, political weakness of Abbasids and geographical, social, economic and political opportunities in Yemen, the third Zeidi government of Islamic world was established. This study has focused on the subject, grounds and challenges leading to the appearance of Zeidi government in Yemen during 280-298 h. The activities of Zeidi Imams and their followers caused the government to be the only one Zeidi government of more than one thousand years life. Using the capabilities of the area and Yemeni background in showing tendency to Shiism, they solve the problems and upgraded Yemen to the most important place for Zeidis.
    Keywords: Zeidism, Yemen, hadi il al haqq, grounds, Qasim Rasi, qaramata