نشریه پژوهش های زبان شناسی تطبیقی
پیاپی 1 (بهار و تابستان 1390)

این مقاله به بحث درباره تفاوتها و تشابهات ساخت اطلاعاتی جمله در انگلیسی و فارسی اختصاص دارد. نویسنده از رهگذر بحث درباره این تفاوتها و تشابهات کوشیده است تا از چگونگی و نیز اهمیت انتقال ساخت اطلاعی در ترجمه (از انگلیسی به فارسی و بالعکس) سخن گوید.

تاکنون فعل و گروه فعلی زبان فارسی با توجه به رویکردهای مختلفی، چون برنامه کمینه گرا، نظریه وابستگی و جز آن مورد بررسی و توصیف قرار گرفته است. تحقیق حاضر تلاش دیگری است در جهت توصیف ساخت های تحلیلی فعلی در چارچوب دستور واژی نقشی. در این مقاله، در ابتدا مفاهیم و اصول پایه ای این دستور به طور اجمالی بیان شده است و سپس با توجه به این مفاهیم و امکانات دستور واژی نقشی، سعی شده است تا با ارائه قواعد عام ساختهای تحلیلی فعلی توصیف شوند. این قواعد عام، شباهت نقشی و نحوی فعل های کمکی/ معین را به صورت مطلوبی نشان می دهند و کاملا در راستای شباهت تکوینی این افعال هستند.

هدف مقاله حاضر پرداختن به معرفی یک زبان شفاهی مجازی در نابینایان مادرزاد (Congenital blind) است. محققین مختلف در پژوهشهای خود، این زبان شفاهی یا زبان دیداری را لفظ گرایی (Verbalism) نامیده اند. افراد نابینا دارای زبان شفاهی غیر واقعی هستند، به عبارت دیگر آنها در گفتار خود از کلمات و عباراتی استفاده می کنند که ظاهرا با تجربه های حسی شان هماهنگ نیست. و این واژه ها منعکس کننده تجربه های بینایی است. پس از روشن شدن مفهوم لفظ گرایی به تجزیه و تحلیل داده های جمع آوری شده از نمونه های تحقیق پرداخته خواهد شد. نابینایان از چه نوع واژه هایی در لفظ گرایی استفاده می کنند؟ آیا می توان مرزی بین عناصر لفظ گرایی قائل شد؟ این مقاله حاصل بررسی این رفتارزبانی در نابینایان مادرزاد می باشد. برای انجام این پژوهش از تکنیکهایی چون مصاحبه، مشاهده و توصیف مفاهیم عینی با مشارکت نابینایان مادرزاد اقدام به جمع آوری داده شد. پس از بررسی پیکره داده های مکتوب و شفاهی، مشخص شد که عمده ترین واژه های به کار گرفته شده در لفظ گرایی توسط نابینایان، واژه های دیداری(Visual words) افعال دیداری(Visual verbs) و رنگها(colors) می باشند. و نهایتا به بررسی و تجزیه و تحلیل داده ها در لفظ گرایی پرداخته خواهد شد.

پدیده چندنمایی چند سالی است که توجه پژوهشگران زبان را به خود جلب کرده و چشم انداز نوینی به سوی تعامل حوزه های مختلف زبان گشوده است. ELAN نرم افزاری است که در موسسه روانشناسی زبان ماکس پلانک و با هدف ایجاد پیکره های چندنما و مطالعه پدیده چندنمایی در زبان طراحی شده است. این نرم افزار قابلیت های منحصربفردی را در ایجاد ساختارهای سلسله مراتبی داراست و به کاربر این امکان را می دهد با توجه به نیاز خود، گونه ها و لایه های زبانی موردنظر را بدون محدودیتی تعریف کرده و به کار گیرد. این مقاله به معرفی برخی مفاهیم کلیدی و قابلیت های مهم نرم افزار می پردازد.

زبان شناسی شناختی رویکرد و نگرشی نوین به زبان است. پژوهش حاضر بر اساس آراء و نظریات موجود در زبان شناسی شناختگرا، مخصوصا دستور شناختگرا، تدوین شده است. این پژوهش سعی دارد تا بر مبنای دیدگاه نظری شناختگرایی به بررسی چگونگی معرفگی و ارجاع دهی ضمایر در زبان فارسی بپردازد. داده ها و مطالب به روش کتابخانه ای جمع آوری شده اند. کتاب های داستان جلال آل احمد منابع مورد استفاده برای جمع آوری داده ها هستند. نتایج بدست آمده از این قرار است که معرفگی و مرجع گزینی ضمایر دو فرایند شناختی متفاوت هستند که دارای اساس تجربه ای واحدی هستند.

در فارسی محاوره ای، چنانچه پس از کلمات چندهجایی مختوم به واکه پیشین نیم افراشته [e]، برخی واژه بست ها شامل واژه بست [-ro] و «پی بست های ضمیری» به کار روند، این واکه پایانی به واکه پیشین افتاده [a] تبدیل می شود. در این مقاله سعی داریم به توصیف و تبیین صرفی و واجی این فرآیند بپردازیم.

این مقاله به بررسی نقش معنایی پسوند-ی در چارچوب نظریه نمود معنایی واژی لیبر می پردازد. این نظریه با استفاده از هفت مشخصه معنایی و یک اصل به نام اصل هم نمایگی، نقش معنایی عناصر واژی و عملکرد آنها را در فرایندهای ترکیب، اشتقاق و تغییر مقوله بررسی می کند. این نظریه برای هر عنصر واژی حتی وندها هم یک اسکلت معنایی و یک بدنه معنایی در نظر می گیرد. نتیجه حاصل از این بررسی این است که پسوند -ی دو وند هم آوا است که هر کدام یک نقش دارد: اسم سازی و صفت سازی؛ -ی اسم ساز اسکلت معنایی [-ماده، پویا ([]) <پایه>] و -ی صفت ساز اسکلت [-ماده، ([]) <پایه>] را به اسکلت پایه اضافه می کند. دیگر نقش های منتسب به آنها به دلایل دیگری مانند گسترش معنایی و نیاز دنیای واقعی گویشور به عناصری و نبود وندهای لازم برای ساخت آن عناصر باعث شده که این وند برای این نقش ها هم به کار رود.

یکی از گویش های غیرایرانی مورد تکلم در ایران گویش گرجی است که به طور گسترده در شهرستان فریدون شهر استان اصفهان و حدود ده روستای اطراف آن مورد تکلم است. گرجیان ایران از حدود چهارصد سال پیش در این نواحی ساکن شده اند. زبان گرجی از اعضاء خانواده زبان های جنوب قفقاز است که کارتولی نامیده می شوند و اکنون زبان رسمی مردم جمهوری گرجستان است. توالی همخوان های گرجی در کلماتی همچون /prtskvna «پوست کندن»، /mts’vrtneli/ «مربی» و /brt’q’eli/«مسطح» که از طولانی ترین توالی های همخوان در این زبان به شمار می آید گرچه در نگاه نخست بی نظم و قاعده به نظر می رسد، با بررسی بیشتر به صورت زیرگروه هایی قابل تقسیم بندی می گردند. هدف از نگارش مقاله حاضر بررسی و توصیف خوشه همخوان در زبان گرجی با استفاده از داده هایی از گویش گرجی شهرستان فریدون شهر است.

- هنوز هم مجرده، دنبال آلن دلن میگرده!
- یکلیلی و مجنونی اند که نگو!
- چیه؟ رابین هود محل شدی؟
- خیلی ادعاش میشه، خیال کرده آرنولده!
این جملات و جملاتی مشابه آنها را شاید بارها شنیده باشیم و یا خودمان از آنها استفاده کرده باشیم. اگرچه استفاده از اسامی خاص به صورت استعاری امری رایج است اما عبارتهای استعاری حاوی اسامی خاص به ندرت مورد مطالعه قرار گرفته اند و تا جایی که می دانیم در فارسی به این نوع استعاره پرداخته نشده است. برای اولین بار لیونل وی (2004) مقاله ای در مورد استعاره اسامی خاص نوشت و در آن توضیح داد که استعاره اسامی خاص در چارچوب پیشنهادی لیکاف برای استعاره یعنی مدل انطباقی، قابل توجیه نمی باشد و مدل میان طبقه ای گلوکسبرگ و کیسر (1990) در این زمینه کارآمدتر عمل می کند. در این مقاله به مقایسه این دو مدل در بررسی استعاره اسامی خاص می پردازیم و نکاتی چند، در مورد این استعاره در فارسی را متذکر می شویم.

از منظر لارنس پرین، منتقد برجسته معاصر آمریکایی، زبان دارای نقش های متعدد می باشد. او این نقش ها را تحت عنوان عملی و ادبی از یکدیگر متمایز می سازد. به اعتقاد وی نقش عملی زبان برای ایجاد ارتباط به کار می رود که احتمالا پرکاربردترین نقش زبان نیز می باشد. هدف این نقش زبانی تبادل اطلاعات و انتقال معناست. نقش ادبی زبان برای زیبایی آفرینی به کار می رود. هدف این نقش زبانی تبادل عواطف و افکار است.
به علاوه، به اعتقاد وی هر واژه سه جزء سازنده دارد: آوا یا صوت، معنی قاموسی یا تصریحی و معنی ضمنی یا تلویحی. آوای یک کلمه، همان تلفظ کلمه است که به کمک اندام صوتی ادا می شود. معنی یا معانی قاموسی یک واژه در ذیل آن در فرهنگ لغت مضبوط است و معنی یا معانی ضمنی سایه روشن های معنایی است که در ذهن کاربران یک زبان جاری است.
در نوشته حاضر نخست آراء لارنس پرین را درباره نقش های زبان و اجزاء سازنده واژه معرفی کرده ایم. سپس برای روشن شدن مطلب، دو نمونه موفق شعری- فارسی و انگلیسی- «مرثیه» سروده احمد شاملو و «کتاب» سروده امیلی دیکنسن را شاهد مثال آورده ایم.

شیوه استفاده نصرت رحمانی از استعاره در ساخت و محتوا در دفتر میعاد در لجن قابل توجه است. در این دفتر استعاره مکنیه نسبت به دیگر عناصر زیبایی آفرین بیشترین کاربرد را دارد. در بعضی آثار او استعاره با تشبیه و حس آمیزی آمیخته شده، تامل بیشتری را برای درک و دریافت از جانب مخاطب طلب می کند. تصاویرش پویا و متحرکند. نگاه نصرت در بحث محتوا نیز قابل بررسی است. او معانی جدیدی از بعضی واژه ها ارائه می دهد که درست مقابل معنای شناخته شده شان قرار می گیرد. این نوع رفتار او با کلمات نتیجه تاثیری است که از اوضاع اجتماع زمان خود گرفته است. نگاه نصرت بیش از هر چیز به بی عدالتی ها، هرج و مرج و بی اعتمادی موجود در جامعه است و این نگاه واژه های متناسب با خود را به دنبال می آورد.

سکوت از دیدگاه های مختلف زبان شناختی در نوشتار (شوالم 1998، صادقی2009، افرات2007) و همچنین موقعیت های اجتماعی(هاکین، 2002 و کورزون، 1973) مورد بررسی قرار گرفته است که به طور کلی به مثابه بخشی از زبان با نقش های متفاوت در نظر گرفته می شود که در این پژوهش، ابتدا به مفهوم سکوت به عنوان نشانه زبانی می پردازیم. سپس، با بررسی تقسیم بندی سکوت در تعامل اجتماعی از دیدگاه هاکین و کورزون و همچنین انواع سکوت در ساخت روایت از دیدگاه صادقی 2009، به نقاط مشترک انواع سکوت های اجتماعی و روایی در بافت های مختلف می پردازیم. هدف این پژوهش، دست یافتن به ویژگی های مشترک سکوت در تعامل اجتماعی و سکوت روایی است که به واسطه نگفتن ایجاد می شوند. نتیجه حاصله نشان می دهد که سکوت پیش انگاشتی، درون مایه ای و ماهرانه در تعامل اجتماعی بنا به شباهت های بافت موقعیتی دارای کارکردی مشابه با سکوت روایی هستند.

در این پژوهش، فرایند اشتقاق در زبان ترکی آذربایجانی بر بنیاد نظریه «صرف و واج شناسی واژگانی» مورد بررسی و تحلیل قرار گرفته است. انگاره صرف و واج شناسی واژگانی به عنوان یک نظریه صرفی مطرح در زبان شناسی برای مطالعه ساختمان واژه های زبان انگلیسی تدوین شده و مستلزم محک خوردن در زبان های دیگر است.علی رغم این که نظریه یاد شده قابلیت توصیف سایر فرایندهای واژه سازی (نظیر ترکیب و تبدیل) را نیز دارد، با این حال، بهتر می نماید که این نظریه با هدف تکمیل و رفع اشکالات احتمالی، در بررسی اشتقاق یک زبان متفاوت با زبان انگلیسی نیز محک بخورد تا در نهایت به عنوان نظریه جامع و قابل اعتماد بتواند در بررسی و مطالعه فرایندهای واژه سازی به کار رود.
وندها را می توان با توجه به نقش ساختاری شان، یعنی نقشی که در ساختمان کلمات ایفا می کنند، به وندهای اشتقاقی و تصریفی تقسیم کرد ( شقاقی، 1386، ص 69). از آنجا که موضوع این پژوهش به اشتقاق در زبان ترکی آذربایجانی معطوف است، بنابراین نگارنده در این تحقیق رفتارهای متعامل صرفی- آوایی پسوندهای اشتقاقی را درچارچوب نظریه فوق شناسایی و بررسی می کند.