فصلنامه مطالعات عملیات روانی
پیاپی 14 (پاییز و زمستان 1385)

مفروض بنیادین پژوهش عملیات روانی این است که عوامل روانی می توانند اختلال رفتار بازیگران را تسریع یا بازداری کنند و بر اجرای منافع ملی در داخل و خارج از کشور اثرگذار و بازده اقدامات سیاسی، اقتصادی، اطلاعاتی و نظامی کشور را تغییر دهند.

محققان و صاحب نظران عملیات روانی، تا کنون تعاریف مختلفی از عملیات روانی ارائه داده اند اما می توان عملیات روانی را سلاحی روانی که با تمام قوا همه ادراک انسان را هدف قرار می دهد و او را به تغییر رفتار در میدان نبرد و دیگر عرصه ها وادار می سازد تعریف نمود. دولت انگلیس به عنوان استعمارگر پیر سالیان درازی به شکل دهی افکار عمومی مردم جهان پرداخته ولی تا کنون اطلاعات کمی در خصوص ساختار و سازمان عملیات روانی آن در اختیار محققان و دانش پژوهان ایرانی قرار گرفته است. هدف این مقاله شناسایی اجمالی ساختار و سازمان عملیات روانی انگلیس از ابتدای قرن بیستم تا کنون می باشد و به دنبال پاسخگویی به این سوال است که آیا عملیات روانی در فرایند طرح ریزی دکترین نظامی و سیاسی انگلیس جایگاهی دارد یا خیر؟

اشاره
نقش رسانه های گروهی در سیاست های معاصر دولت های غربی ما را وامی دارد از خود سوال نماییم که تمایل داریم در درون چه اجتماع و چه دنیایی زندگی نماییم، و به طور ویژه، چه برداشتی از دنیای دموکراسی غرب داشته باشیم؟ اجازه دهید موضوع را با دو برداشت متفاوت از دموکراسی غربی پی بگیریم. در برداشت اول از دموکراسی غربی، چنین برمی آید که عموم مردم غرب دارای امکانات و وسایل شرکت در مسیر با معنا از مدیریت امور سرنوشت ساز خود و همچنین دارای ابزارهای اطلاعات آزاد و باز هستند. برداشتی دیگر از لیبرال دموکراسی غربی این است که مردم این جوامع باید از دخالت در تعیین سرنوشت خود محروم باشند و وسایل اطلاع رسانی باید شدیدا تحت کنترل طبقه حاکم بر جامعه قرار گیرد. شاید شما با این تفسیر زیاد موافق نباشید، ولی بهتر است قبول کنیم که این درک غالب حاکم بر جوامع غربی است، که در واقع مدت هاست نه تنها در عمل بلکه در تئوری نیز جایگاهی برای خود باز کرده است. ما نمی خواهیم به کالبدشکافی این موضوع و نقش رسانه ها در غرب بپردازیم که چگونه مساله رسانه ها و عدم اطلاع رسانی به درون تئوری لیبرال دموکراسی غربی راه پیدا کرده است، بلکه صرفا به ذکر برخی از موارد که در مقاله جولیان پتی آمده است اشاره می کنیم.

(بخش دوم مقاله در فصلنامه شماره 15 ارائه می شود)
انسان در تمام سطوح زندگی اجتماعی خود با عامل قدرت سر و کار دارد. جوامع و واحدهای سیاسی نیز کسب و بسط قدرت را در راستای منافع و اهداف ملی خود دنبال می کنند و آن را از طریق عوامل، عناصر، منابع و ابزارهای متعدد محیطی (داخلی و خارجی) به دست می آورند. حوزه و گستره قدرت نیز بسیار متعدد است، قدرت فردی، اجتماعی، نرم، سخت، علمی، مالی، سیاسی، ایدئولوژیک، سازمانی و...، همه و همه شقوق و برداشت های مختلفی از این واژه ارائه کرده اند و باعث پدید آمدن این تعبیر که قدرت، هم «وسیله» است و هم «غایت» شده است. قدرت، با ابزارهای سخت و نرم و نیز با سازوکارهای خاص خود، توان و تمایل افراد و جوامع را به صورت هدفمند متاثر می سازد، افکار، اذهان، ایده ها و انگیزه ها را تغییر و تحریف یا آنها را تقویت و توسعه داده و منافع و مصالح فرد و اجتماع را رقم می زند. امروز نیز که در عصر دیجیتال و جامعه اطلاعاتی به سر می بریم، فناوری های نوین اطلاعاتی و ارتباطی، گونه ای دیگر از مظاهر قدرت را متجلی ساخته اند، این قدرت نوین، علی رغم منافع و محاسنی که داراست، پدیده ای به نام نابرابری های دیجیتالی را نیز در ابعاد مختلف (سنی، جنسی، جمعیتی، جغرافیایی، فرهنگی، طبقاتی، کاربری و...) ایجاد نموده و منشا بروز تعاملات و تعارضات جدیدی در عرصه سیاست و استراتژی کشورها شده است، این مناسبات در موضوعی به نام ژئوپلیتیک اطلاعات و ارتباطات مورد بررسی قرار گرفته است که برخی از تبعات و تاثیرات آن تشریح و تحلیل شده است.

درست در زمانی که جنگنده های رژیم صهیونیستی، شهرها، روستاها و تمام زیرساخت ها و زیربناهای لبنان را هدف قرار می د ادند روزنامه معاریو مقاله ای را از یونتان شیم، روزنامه نگار و نویسنده معروف این رژیم تحت عنوان آغاز فروپاشی اسرائیل نزدیک است به چاپ رساند. این مقاله جنجال برانگیز، ذهن بسیاری از تحلیل گران را به خود مشغول کرد و اعتراض بسیاری از سیاستمداران و رجال دینی یهودی را برانگیخت. از این زمان سیر جدیدی از انتقادات شدید از سیاست داخلی و خارجی دولت رژیم صهیونیستی در روزنامه ها و افکار عمومی شهروندان آن آغاز شد که به طور کلی به تئوری زوال و فروپاشی دولت صهیونیسم معروف شده است. رواج این تئوری در اذهان مردم و روزنامه نگاران رژیم صهیونیستی حاکی از تغییری مهم در کارکرد روزنامه های این رژیم است. این تغییر کارکرد که بارزترین وجهه خود را در انتقاد شدید روزنامه نگاران عبری از اقدامات دولتمردان یافته است، این واقعیت را آشکار می سازد که به اعتقاد بیشتر ساکنان این رژیم، پایان دولت صهیونیستی نزدیک است. در مقاله حاضر ما با تمرکز بر روزنامه های صهیونیستی و نظرسنجی های مختلفی که از شهروندان رژیم صهیونیستی پس از جنگ لبنان صورت گرفته است، به تفصیل به بررسی این مطلب خواهیم پرداخت.

عملیات روانی ارتش ایالات متحده، نوعی بازاریابی عمومی افکار می باشد. برای دستیابی به این منظور امور غیرنظامی ارتش امریکا و فرماندهی عملیات روانی( )، واحدهای فعال و ذخیره ای را برای انجام مبارزات عملیات روانی استخدام می کند. اما روش مورد استفاده در مدیریت نبردهای عملیات روانی مانع اجرای به موقع و کارآمد این نبردها می شود. اجرای تمام و کمال عملیات روانی امر بسیار دشواری است، در عین حال ابزارهای مدیریتی مناسب برای انجام این عملیات ها وجود ندارد و توده مردم نیز فرایند آنها را درک نمی کنند. این نوشته در نظر دارد اصول و نحوه ارائه الگو و ابزارهای مربوط به توسعه مدیریت نبرد عملیات روانی و سازوکارهای مبتنی بر مخاطب موردنظر را تشریح نماید.

اصولا در درون پسا جنگ سرد و نظام سلسله مراتبی تمایل به تک قطبی، ایالات متحده امریکا به مثابه قدرت هژمون در تعاملات بین المللی می کوشد تا با بهره گیری از اجماع سازی سازمان های بین المللی، اهداف راهبردی – امنیتی خود را که همانا سلطه بر جهان است، ارتقاء بخشد. بر اساس دیدگاه ایکنبری، کشوری به اصطلاح که مایل به رهبری جهانی است، جایگاه ویژه ای برای توافقات نهادی قائل است، زیرا در راستای یکجانبه گرایی معطوف به اهداف راهبردی خود، می کوشد تا کشورهای مستقل از سیاستگذاری های یکجانبه گرایانه خود را تحت فشار امنیتی قرار دهد. نومحافظه کاران ایالات متحده امریکا که به شدت در جهت تحقق بخشیدن به مقوله هژمونی خود تاکید دارند، تلاش می کنند تا از سازمان های بین المللی به عنوان مولفه های موثر در نظام بین المللی و به منزله تحول در کارویژه حقوقی – سیاسی حوزه عمومی، در جهت اقناع سازی افکار عمومی استفاده ابزاری در راستای نمایند.

امنیت فرهنگی، مولفه اصلی و بنیادین امنیت ملی است. توجه به جایگاه و تبیین مباحث امنیت فرهنگی در آرا و نظریه هاست. امنیت ملی نشان دهنده اهمیت و جایگاه فرهنگ در مقوله امنیت ملی و جهانی است. جامعه بالنده و پویا، با تامین امنیت خویش، خاستگاه مناسبی برای تضمین هنجارها و ارزش های فرهنگی است. از سوی دیگر بالندگی فرهنگی در یک جامعه، ضامن حفظ امنیت، همگرایی و ثبات در حوزه ملی و بین المللی است. این مقاله ضمن طرح مباحثی در حوزه فرهنگ و امنیت و روابط آنها، به ارائه فهرستی از دیدگاه ها و رویکردها نسبت به مقوله امنیت ملی و تحولات مفهومی آن می پردازد.

امروزه انسان ها شاهد فراگیری بی سابقه رسانه ها و وسایل ارتباطات جمعی مدرن و نوین هستند. بالطبع آن ها در معرض شدیدترین امواج رسانه ها قرار دارند. رسانه ها کارکردی دوطرفه سویه دارند، اما بیشترین حجم بهره گیری از آن در دست نظام سلطه قرار دارد، چنانچه می توان با جرات گفت حفظ و گسترش قدرت استکباری نظام سلطه به حضور و ظهور رسانه ها وابسته است. رسانه ها پل ارتباطی و بلکه وسیله تسلط بر افکار، اراده و احساسات بشریت دوران معاصر به شمار می آیند. مراکز رسانه ها این استکبار که به مدرن ترین فناوری جهانی مجهزند. از یک سو ابزاری در جهت اجرای عملیات روانی قدرت ها علیه ملت ها و دولت های مستقل هستند و از سوی دیگر وسیله ای برای کنترل، تضعیف، جهت دهی و هدایت جوانان در سراسر جهان محسوب می شوند. دوسویه یا دو لبه بودن رسانه ها این فرصت را به وجود آورده که دولت ها و ملت های هدف بتوانند به آن دسترسی یافته و از آن در جهت نیل به اهداف و خنثی سازی توطئه ها و مقابله با امواج رسانه ای نظام سلطه بهره گیرند. بروز و ظهور برخی رسانه های منطقه ای پس از جنگ اول امریکا در یک دهه اخیر در خلیج فارس (1991) (شبکه الجزیره، العربیه، المنار، العالم و... بعد از سال 1996) در این راستا قابل بررسی است.

برای تحلیل یک پدیده استفاده از هر روشی، چه میدانی، چه تجربی، چه تحلیل محتوا و چه سایر روش ها سه مرحله یا فاز را شامل را می شود: سطوح تحلیل به طرق مختلفی از جمله در مقام رجوع به سطوح سازمان دهی، توضیح، و پردازش ساختاری مورد استفاده قرار گرفته است. به هر حال تعریف هدف یک مطالعه مستلزم پرداختی به چند مقوله بالاست. انتظار می رود تحقیق پیش روی به چه سوالی پاسخ دهد؟ هدف این تحقیق بررسی روابط سطوح تحلیل در عملیات روانی و روان شناسی سیاسی به عنوان همراهان آشنا می باشدپس قابلیت اعتماد و تحلیل مناسب در انتهای این تحقیق بر حسب توان پاسخگویی به سوال تحقیق و برآورده شدن هدف آن مورد ارزیابی قرار می گیرد.

اشاره
واژه تبلیغات در اذهان عمومی با سوءظن همراه است و این در مواردی است که مخاطبین، پیام را مشکوک، ناقص، دروغ، مغرضانه می پندارند و لذا در مقابل آن واکنشی چون بی اعتنایی و یا خشم و نفرت ابراز می کنند. به هر حال نقش تبلیغات جهت دادن به جریانی از پیش موجود است، زمینه هایی که در بستر ذهن آرمیده اند را بیدار می کند و به نشو و نما و صیقل دادن و پرداخت کردن و کم رنگ و پررنگ کردن آن می پردازد و تلاش می کند تا به سمتی دلخواه هدایتشان کند. با توجه به توضیحات بالا می توانیم تبلیغات را اعمال نظر یا اعلان اطلاعات خاص به منظور کسب آراء یا تمایلات مطلوب تعریف نمود در مقاله پیش روی نویسنده سعی دارد این مطلوب سازی را در غرب براساس سیستم های ذی نفوذ به ویژه بازار و دولت تحلیل نماید؛ بنابراین منافعی که این دو موضوع را پوشش می دهد باعث ایجاد یک همبستگی بین دولت، رسانه های اصلی و شرکت های اقتصادی می شود.

همواره یکی از دغدغه های حکومت ها در اقصی نقاط دنیا، توانایی فائق آمدن بر آشوب ها و بحران های به وجود آمده در درون کشور است. در این روند انواع حکومت ها نظیر استبدادی، مردم گرایانه و... از انواع و اقسام روش ها جهت مهار آشوب ها و اغتشاشات استفاده می کند. از جمله این روش ها، متقاعدسازی است. در متقاعدسازی، اعتماد و جذابیت منبع پیام، از سوی نخبگان به عنوان نیروهای توانا و صاحب نظر به دلیل نفوذ کلامی که می توانند در عوامل بحران ساز داشته باشند، همچنین شناخت از مخاطب و ارسال پیام های ساده و فاقد پیچیدگی که بحران سازان و یا مخاطبان به راحتی و سریع آنها را درک می کنند، می تواند به تغییر نگرش آنها منتهی شود و در سطحی بالاتر رفتار عوامل آشوبگر را تغییر دهد. این تغییر رفتار همان موضوع و دغدغه فکری فرستنده پیام یا همان حکومت ها است.

کتاب جنگ سرد فرهنگی در بیست و شش فصل و بخشهایی به عنوان پیش گفتار، سخن نویسنده، یادداشت مولف در آغاز کتاب و سخن آخر، پیوست ها، منابع و مآخذ، گزیده کتاب شناسی فهرست موضوعی در انتهای کتاب تدوین و ارائه گردیده است. در این معرفی با توجه به تعداد زیاد صفحات در خصوص هر فصل و بخش به اختصار مطالبی جهت آگاهی خوانندگان ارائه می گردد.
ناشر در پیش گفتار به اهمیت فعالیت های فرهنگی و ایدئولوژیکی سازمان های اطلاعاتی امریکا بر علیه شوروی سابق و بهره گیری جامع از نویسندگان، هنرمندان، روزنامه نگاران، فیلم سازان، منتقدان، همچنین دانشگاه ها و مراکز علمی و فرهنگی و حتی شخصیت ها و نخبگان شوروی در پروژه فروپاشی امپراطوری شوروی سابق از درون، اشاره نموده و یادآوری می کند که پس از فروپاشی شوروی توجه سازمان های اطلاعاتی به طرف مسلمانان تغییر کرده است.