فصلنامه برنامه ریزی و آمایش فضا
سال هفدهم شماره 1 (پیاپی 79، بهار 1392)

قدرت ملی، به عنوان مفهومی ژئوپلیتیکی، برایند توانایی ها و مقدورات یک کشور است که بر گرفته از وزن ژئوپلیتیکی آن است. تامین امنیت ملی و قدرت چانه زنی هر دولت در عرصه بین المللی هم ناشی از مولفه های قدرت ملی و وزن ژئوپلیتیکی آن دولت است. افزایش این مقوله ها در گسترش مرزهای ژئوپلیتیکی موثرند. مرز ژئوپلیتیکی حوزه های نفوذ کشور متروپل است که مرزهای سیاسی کشور را دربرمی گیرد و تابعی از الگوی رقابت بازیگران در فضای جغرافیایی است. بازیگران سعی بر انبساط فضایی- جغرافیایی قلمرو ژئوپلیتیکی و یا پیشروی مرز ژئوپلیتیکی خود دارند و درمقابل، تلاش می کنند تا قلمرو ژئوپلیتیکی دیگران، به ویژه رقیبان منقبض و محدود شود و مرز ژئوپلیتیکی آن ها پسروی کند. از مولفه های تاثیرگذار در تولید قدرت و افزایش وزن ژئوپلیتیکی، انرژی هسته ای است. دسترسی به انرژی هسته ای، به عنوان یک پارادایم، باعث انبساط و انقباض مرزهای ژئوپلیتیکی ایران شده و چالش های ژئوپلیتیکی و سیاسی ایران را در منطقه خلیج فارس- که در نیم قرن اخیر تابعی از کاهش یا افزایش قدرت ملی و وزن ژئوپلیتیکی ایران بوده است- متحول کرده است.
به نظر می رسد رویکرد مدبرانه به سرچشمه های قدرت (ازجمله انرژی هسته ای) می تواند به گسترش مرزهای ژئوپلیتیکی و بالا رفتن جایگاه ایران در عرصه های بین المللی بینجامد و موجب تحول در بسیاری از چالش های ژئوپلیتیکی و سیاسی ایران، به ویژه در منطقه خلیج فارس شود.
تحقیق حاضر با رویکرد و نگرشی توصیفی- تحلیلی به دنبال پاسخ این سوال است که دست یافتن به چرخه انرژی هسته ای، به عنوان عامل فزاینده وزن ژئوپلیتیکی، سبب گسترش مرزهای ژئوپلیتیکی ایران و راهگشای بسیاری از چالش های ژئوپلیتیکی و سیاسی می شود.

وزن دهی و تلفیق لایه های مکان مرجع یکی از مباحث بسیار مهم در آنالیز های اطلاعات مکانی است. از سوی دیگر، به دلیل عدم قطعیت در لایه های مکانی نیاز به روشی است که بتواند عدم قطعیت را در میزان تاثیر این لایه ها درنظر بگیرد. هدف این تحقیق، استخراج پایگاه دانش بهینه به منظور تلفیق موثر لایه های مکانی با درنظر گرفتن عدم قطعیت موجود در آن هاست. در روش های رایج و سنتی، پایگاه دانش براساس تجربه و دانش فرد خبره ایجاد می شد. باوجود این، تبدیل دانش و تجربه فرد خبره به توابع عضویت و قوانین فازی بسیار دشوار است و در اکثر موارد می تواند به نتایج ناکارآمد منجر شود. در این تحقیق دو روش خوشه بندی فازی و الگوریتم ژنتیک برای استخراج پایگاه دانش فازی از مشاهدات محیطی (داده های ورودی- خروجی) به کار رفتند. برای ارزیابی این دو روش، دو پایگاه دانش فازی استخراج شده در یک سیستم استنتاج فازی برای تهیه نقشه پتانسیل معدنی به کار گرفته شدند. نتایج نشان می دهند پایگاه دانش فازی به دست آمده از الگوریتم ژنتیک با RMSE، 16.21 دقت بالاتری را نسبت به خوشه بندی فازی برای داده های آموزشی و کنترل به دست آورده است.

بناهای مذهبی و مکان های مقدس دورنماهای بسیار مسلط از دین و مذهب هستند. در تاریخ، زیارت مذهبی مولد واقعی اقتصاد و عاملی برای توسعه خدمات و رفع نیازهای مربوط به این مناطق توصیف شده است. به این دلیل، گاهی امروزه مکان های مذهبی و جاذبه های گردشگری از حامیان اصلی کل اقتصاد به شمار می روند. در حال حاضر، گردشگری مذهبی یکی از راه های تنوع بخشی و یا رهایی از مشکلات اقتصادی تلقی شده است. جاذبه های مذهبی، زیارتگاه ها و مکان های مقدس هر سال تعداد زیادی از گردشگران را به سوی خود جذب می کنند. این امر فواید اقتصادی، اجتماعی و کالبدی زیادی را در جامعه پذیرای گردشگران مذهبی دارد. به همین منظور، برنامه ریزی با رویکرد راهبردی می تواند یکی از شیوه های بهره برداری از این فرصت ها برای مناطقی با ظرفیت های فرهنگی و مذهبی باشد. در این میان، روستاهای اورامان تخت، هجیج و نجار به دلیل موقعیت خاص خود دارای ظرفیت های بالا ازنظر جذب گردشگران مذهبی هستند؛ اما تاکنون به دلایل متعدد از این فرصت ها به طور بهینه و پایدار استفاده نشده است. باوجود این، تحقیقات میدانی نگارندگان در سطح سیصد نفر از ساکنان روستاهای مورد مطالعه با طرح سی گویه تبیین کننده پیامدهای اقتصادی، اجتماعی و کالبدی از طریق آزمون t تک نمونه ای نشان می دهد حضور گردشگران مذهبی پیامدهای اجتماعی، اقتصادی و کالبدی را با بیشترین تاثیر بر ابعاد اجتماعی به همراه داشته است. همچنین، تحقیقات نشان می دهند براساس رویکرد راهبردی مبتنی بر مدل SWOT لازم است به منظور تقویت و توسعه گردشگری مذهبی در منطقه مورد مطالعه، راهبرد رقابتی به عنوان یک بسته راهبردی برای سیاست گذاری و برنامه ریزی گردشگری مذهبی مورد توجه قرار گیرد.

باوجود مزایای زیادی مانند استفاده از سوخت پاک، استقلال از شبکه راه های شهری و ظرفیت بالا در جابه جایی مسافر، در برخی موارد به علت مکان سنجی نامناسب ایستگاه ها، قطار شهری فاقد کارایی بهینه است. بنابراین، ضروری است تا در طراحی شبکه ایستگاه ها و خطوط قطار شهری- که مهم ترین وسیله نقلیه عمومی و در عین حال پرهزینه ترین ازنظر احداث و راه اندازی است- تا حد امکان از دانش و فناوری روز استفاده کنیم. روش پیشنهادی این تحقیق شامل شناسایی معیارهای تاثیرگذار در مکان یابی ایستگاه ها و به کارگیری روش تحلیل سلسله مراتبی در وزن دهی به هریک از آن ها، استفاده از سیستم اطلاعات مکانی برای ارزیابی مکان ایستگاه ها در نقشه طرح اولیه، شناسایی ایستگاه های نیازمند اصلاح مکان و در ادامه پیشنهاد چند گزینه برای تغییر موقعیت فعلی ایستگاه های نامناسب و درنهایت به کارگیری مدل تصمیم گیری نزدیکی به گزینه ایده آل با هدف انتخاب بهترین گزینه پیشنهادی است. این روش توانست با دقت مناسب، وضعیت نقشه طرح فعلی خط سه قطار شهری تهران- حدفاصل میدان راه آهن و بزرگراه شهید صیاد شیرازی- را ارزیابی و با اعمال تغییرات محلی در شبکه، نقشه موجود را اصلاح کند. خروجی نهایی این تحقیق بیانگر بهبود کارایی شبکه قطار شهری براساس اصلاح مکان ایستگاه های نامناسب است.

ایران 95 درصد زعفران جهان را تولید می کند که بیشتر تولیدکنندگان آن در استان های خراسان و فارس هستند؛ اما به دلیل نبود بازاریابی مناسب و رقیبان قدرتمند در جهان، نتوانسته است در صادرات آن موفق باشد. صادرات فله ای زعفران، تعرفه های نامناسب و واسطه ها از دیگر چالش های پیش روی بازاریابی این محصول است. به این منظور، پژوهش میدانی با روش پیمایش مقطعی در شهرستان استهبان استان فارس انجام گرفت تا با طراحی الگوهای ارتباطی و اطلاع رسانی مناسب، سطح آگاهی زعفران کاران برای بازاریابی بهینه این محصول ارتقا یابد. با فرمول شفر جمعیت نمونه 90 زعفران کار برای مطالعه مشخص شد. داده ها با ترکیبی از روش های مشاهده، مصاحبه عمیق و پیمایش جمع آوری شد. روایی صوری پرسش نامه تحقیق توسط چهار تن از صاحب نظران تایید شد و پایایی آن با مطالعه راهنما در خارج از نمونه اصلی به دست آمد (78/0=α). یافته های مشاهده، مصاحبه و پیمایش وجود تفاوت زیاد میان ویژگی های دو گروه زعفران کار زن و مرد را نشان می دهد. با کمک نظریه های علوم رفتاری، دو الگوی ارتباطی برای بهینه سازی بازارشناسی، بازارسازی، بازارداری و توانمندسازی زعفران کاران، متناسب با ویژگی های این دو گروه طراحی و تدوین شد. نحوه اجرای دو الگو نیز پیشنهاد شده است.

در گذشته، سیر تحول فرهنگ و تمدن جوامع با شتاب یکنواختی همراه بوده که گاهی رویدادهای طبیعی یا غیرطبیعی آن ها را دستخوش تغییر می کرده است. با گسترش جوامع و پیشرفت های تکنولوژیکی، ارتباط ها نیز گسترده تر شد. اکنون، انسان ها جهانی را پیش رو دارند که در آن معنای جدیدی از فرهنگ وجود دارد. امروزه، انسان ها با دهکده جهانی روبه رویند؛ جهانی که به واسطه رشد و پیشرفت به جهانی کوچک تبدیل شده است. اما در این دهکده وسیع جهانی افراد با یکدیگر مانند گذشته پیوندهای عمیق و آشنایی های دیرین ندارند. انقلاب صنعتی و نظام سرمایه داری به رشد سریع شهرها، حاکمیت بوروکراسی، گسترش فناوری های مدرن و تشکیل دولت- ملت های وسیع منجر شده و با گام نهادن در مسیر نوسازی، نگرش ها و ارزش ها متناسب با احراز فرایند توسعه تحول یافته است. جریان نوگرایی از بطن جوامع غربی برخاسته و از شرایط ویژه اقتصادی این جوامع است. این مقوله در آغاز چندان به صورت شفاف و برجسته مورد توجه قرار نگرفت؛ ولی به مرور اهمیت و اولویت آن اثبات شد. هدف این پژوهش، بررسی نقش نوگرایی در تغییرات فرهنگی مناطق روستایی است. محدوده مورد مطالعه ده روستا از روستاهای دهستان شهدا بهشهر است. روش تحقیق پیمایشی و توصیفی- تحلیلی است. روش گردآوری اطلاعات نیز اسنادی و میدانی از طریق پرسش نامه در قالب طیف لیکرت است و سوال تحقیق با نرم افزار SPSS تحلیل شده است. با توجه به نتایج تحقیق و مقدار SIG به دست آمده از متغیرها که پایین تر از سطح آلفا /05 بوده، درمی یابیم که بین نوگرایی و تغییرات فرهنگی در سطح جامعه نمونه رابطه معناداری وجود دارد و بیشترین تغییرات آن در روستاهای کلیا، گت چشمه و کمترین آن در روستاهای پیته نو و سرخ گریوه مشاهده شده است.

اهمیت و نقش فضاهای سبز در حیات شهری، پایداری آن و تاثیر محیطی در سیستم شهری و بازده های مختلف اکولوژیکی، اقتصادی و اجتماعی امری انکار ناپذیر است؛ به طوری که اندازه گیری و مدیریت سرانه فضاهای سبز شهری از مباحث مهم در برنامه ریزی و مدیریت شهری تلقی می شود. در این تحقیق، چارچوب یک مدل جدید به منظور اندازه گیری سرانه فضای سبز شهری در منطقه شش شهرداری تهران ارائه شده است. مدل پیشنهادی از دو بخش اصلی محاسبه فاصله شبکه ای، جاذبه و حوزه نفوذ فضاهای سبز تشکیل شده که برپایه سیستم اطلاعات جغرافیایی اجرا شده است. این مدل می تواند درزمینه پایش، تحلیل و اصلاح سرانه فضاهای سبز شهری به مدیران و برنامه ریزان شهری کمک کند. در این مدل سازی به جای فاصله اقلیدسی بر تحلیل شبکه و فاصله شبکه ای- که واقعی تر به نظر می رسد- تاکید شده است. نتایج تحقیق نشان می دهد نواحی2 و 5 منطقه مورد مطالعه ازنظر برخورداری از میزان فضای سبز شهری، در وضعیت نیمه برخوردار و اکثر بلوک های جمعیتی نواحی 1، 3 و 6 در وضعیت محروم قرار دارند. بنابراین، این پژوهش به دلیل نامتعادل بودن فضاهای سبز شهری در این منطقه، ضرورت توجه مدیریت شهری به منظور افزایش سرانه ها و رسیدن به حد استاندارد را توصیه می کند.