فهرست مطالب

برنامه ریزی و آمایش فضا - سال هجدهم شماره 1 (پیاپی 83، بهار 1393)

فصلنامه برنامه ریزی و آمایش فضا
سال هجدهم شماره 1 (پیاپی 83، بهار 1393)

  • تاریخ انتشار: 1393/01/27
  • تعداد عناوین: 7
|
  • بهرام امین زاده گوهرریزی، بابک امین زاده گوهرریزی، سعید رستگار صفحات 1-24
    برنامه ریزی کاربری زمین در طرح های توسعه شهری و منطقه ای یکی از محورهای اصلی مطالعه است، هنگامی که محدوده اراضی طرح وسیع و تعداد محدودیت های موجود برای استقرار پهنه ها زیاد است، مشکل بتوان بدون استفاده از هوش مصنوعی و الگوریتم های فرا ابتکاری پهنه بندی بهینه و یا حتی نزدیک به آن را در مقیاس زمان و هزینه قابل قبول بدست آورد. هدف این مقاله در ابتدا معرفی رهیافتی تلفیقی برای مدل سازی مسئله پهنه بندی و سپس معرفی یک الگوریتم جدید برای حل مدل است. در این راستا یک مسئله پهنه بندی برای 14پهنه و حدود600 هکتار اراضی پارک علم و فن آوری خلیج فارس به عنوان مطالعه موردی بر اساس الگوریتم های مذکور مورد مطالعه قرار گرفت و بنا بر شاخص هایی چون اهداف اقتصادی، حجم ترافیک مجموعه و سایر، بصورت یک مدل برنامه ریزی ریاضی با 3 تابع هدف تناسب کاربری، هزینه حمل و نقل در درون مجموعه و یکپارچگی پارسل های تخصیص یافته به هرکاربری پیکربندی شد. در نهایت و با حل مدل از میان تعداد بسیار زیادی طرح پهنه بندی قابل قبول(بیش از -101000 طرح پهنه بندی) بهترین جواب که توسط الگوریتم پیشنهادی تولید شده است به عنوان جواب نهایی ارائه گردید، این فرآیند مدل سازی و حل مسائل تحلیل تناسب کاربری اراضی با توجه به سرعت نسبتا بالا در طراحی وهمچنین ارائه یک سیستم-پشتیبان تصمیم به عنوان رهیافتی جدید در مسائل پهنه بندی اراضی قابلیت جایگزینی مناسبی برای روش های سنتی خواهد بود.
    کلیدواژگان: تصمیم گیری چند معیاره، الگوریتم ژنتیک، تجزیه و تحلیل تناسب کاربری اراضی، جستجوی همسایگی متغیر
  • علی شماعی، نادر تابعی، محمد سعید حمیدی صفحات 25-52
    یکی از راه های دستیابی به توسعه متوازن شهری، توزیع عادلانه خدمات در مناطق مختلف شهر است. نابرابری در نحوه ی توزیع خدمات، تاثیر قابل توجه ای بر سازمان فضایی و هزینه های مدیریت شهری دارد. بنابراین آمایش و ساماندهی فضا به منظور مدیریت بهینه شهری، توزیع عادلانه امکانات و خدمات شهری را ضروری ساخته است. در مقاله حاضر مناطق هشت گانه شهر اهواز از لحاظ برخورداری از شاخص های توسعه شهری مورد بررسی قرار گرفته است. رویکرد حاکم بر این مقاله توصیفی- تحلیلی و استفاده از منابع اسنادی و هم چنین بهره گیری از روش «تحلیل تصمیم گیری چند متغیره» (الکتر) بر اساس 12 شاخص توسعه شهری است. به منطور وزن دهی معیارها نیز از مدل AHP استفاده شده است. نتایج مقاله نشان می دهد که توزیع منابع و امکانات شهر اهواز متناسب با توزیع جمعیت مناطق نیست. مناطق 3 و 4 از لحاظ برخورداری از شاخص های مورد نظر، توسعه یافته و روبه توسعه و منطقه 5 با دارا بودن رتبه شش در پایین ترین سطح توسعه قرار دارد. که این امر موجب وابسته شدن مناطق با سطح توسعه پایین به مناطق برخوردار شده و به تبع آن شکاف اجتماعی و اقتصادی سیستم شهری را در پی داشته است.
    کلیدواژگان: رتبه بندی، عدالت فضایی، توسعه پایدار شهری، مدل الکتر، شهر اهواز
  • زهره فنی، محمدمحسن رضوی صفحات 53-75
    در ادبیات جامعه ی اطلاعاتی، بین استفاده و تولید دانش با توسعه، ارتباطی مستقیم وجود دارد؛ اگرچه بر اساس گزارشات بین المللی این نوع از توسعه، یک توسعه متعادل نبوده است. به هر حال برای سنجش هرنوع توسعه ای به شاخص ها و عامل هایی نیاز داریم. این تحقیق پس از مروری بر شاخص های جامعه اطلاعاتی و جمع بندی و بومی سازی آن ها، به خوشه بندی سطح توسعه اطلاعاتی در شهرستان های استان خراسان رضوی اختصاص یافته است. نتایج تحلیل خوشه اینشان می دهد شهرستان مشهد به تنهایی در یک خوشه و سایر شهرستان های استان در خوشه دیگر قرار می گیرند و در صورت حذف شهرستان مشهد از تحلیل می توان سایر شهرستان ها را در سه خوشه دسته بندی نمود. از طرف دیگر خوشه بندی فوق نشاندهنده ی رابطه مستقیمی با سایر شاخص های توسعه ای در استان مانند سطح توسعه اجتماعی، توسعه انسانی و توسعه زیرساختی است. از مجموع این یافته ها می توان چنین نتیجه گرفت که شهرستان مشهد به عنوان مرکز سیاسی و قطب اصلی رشد استان، بیشتر زیرساخت ها و شاخص های جامعه اطلاعاتی را در خود متمرکز کرده است. با توجه به اینکه توسعه آینده بر پایه جوامع اطلاعاتی است، بایستی به توسعه متعادل استان از این نظر توجه دوچندان داشت.
    کلیدواژگان: تحلیل خوشه ای، جامعه اطلاعاتی، سطح بندی، خراسان رضوی
  • امیر کرم، عزت الله قنواتی، فرزانه درخشان بابایی صفحات 77-108

    تالابهای مصنوعی سیستم های موثری هستند که جهت کنترل، بازیافت و بالا بردن کیفیت آب رواناب ها، سیلاب ها،پساب های زراعی- صنعتی، کنترل آلودگی، مدیریت فاضلاب های خانگی وصنعتی، ایجاد فضای سبز، حمایت از تنوع زیستی و توسعه چشم اندازاکولوژیکی به کار می روند. در این پژوهش به مکان یابی تالاب های مصنوعی شهری با استفاده از مدل منطق فازی در شمال غرب تهران پرداخته شده است. به همین منظور پس از گردآوری داده ها، لایه های نقشه ای مختلف شامل زمین شناسی، ارتفاع، شیب، بارش، دما، عمق آب زیرزمینی، فاصله تراکم زهکشی و فاصله از شهر در سیستم اطلاعات جغرافیایی تولید شد. سپس نقشه های مختلف وزنی در قالب عملگرهای sum وproductجهت تهیه نقشه گامای 8/0 و 6/0 با یکدیگر تلفیق گردیدند. نتایج بررسی نشان می دهد که در نقشه گامای 6/0 مناطق باپتانسیل بسیارکم برای احداث تالاب های مصنوعی به مانند نقشه گامای 8/0 در شمال منطقه قرار دارد ومناطق با پتانسیل بسیار زیاد در نقشه گامای 6/0 نسبت به نقشه گامای 8/.درصد کمتری از مساحت منطقه را شامل می شود که در نقشه گامای 6/0 شامل8رصدد و در نقشه گامای 8/.شامل19 درصد از مساحت منطقه می باشد.

    کلیدواژگان: منطق فازی، مکان یابی، تالاب مصنوعی، کلانشهر تهران، سیستم اطلاعات جغرافیایی
  • ابوالفضل مشکینی، مهدی اعظم نبوی، مهدی پورطاهری صفحات 110-134
    در دهه های اخیر توسعه صنعت گردشگری به عنوان یکی از فعالیت های عمده اقتصادی در کشورهای توسعه یافته و در حال توسعه، سبب گردیده تا مدیران و برنامه ریزان در راستای توسعه فعالیت های این صنعت به افزایش کیفیت تجربه گردشگری و تلاش در جهت حفظ منافع جوامع میزبان توجه نمایند. یکی از ویژگی های برجسته ایران در زمینه صنعت گردشگری و به طور خاص شهر مشهد، نقش گردشگری مذهبی می باشد. از آن جایی که مساله خرید، رایج ترین فعالیت گردشگری در تمام مقاصد بویژه شهرهای مذهبی بوده، لذا می توان گفت مراکز تجاری به عنوان نمود فضایی خرید در سطح این شهرها از اهمیت بالایی برخوردار می باشند. امروزه گردشگران به دلیل برخورداری از درآمد و اوقات فراغت توانسته اند زمان و پول بیشتری را به مساله خرید اختصاص دهند. در این مقاله سعی شده تا با استفاده از روش کتابخانه ای و مطالعات میدانی (پرسشنامه) و بهره گیری از مدل تحلیل عاملی و تحلیل واریانس یک طرفه، موثرترین عوامل در جذب گردشگران به مراکز تجاری- تفریحی با تاکید بر مرکز الماس شرق مشهد ارزیابی گردد. نتایج تحقیق نشان می دهد که عوامل کالبدی- روانی و تفریحی بیشترین تاثیرگذاری را در جذب گردشگران دارند. همچنین نتایج تحلیل واریانس، تفاوت معناداری را بین عوامل هفت گانه بدست آمده از مدل تحلیل عاملی نشان می دهد.
    کلیدواژگان: گردشگری مذهبی، رفتار خرید، انواع خرید، مدل تحلیل عاملی، مرکز تجاری الماس شرق
  • پویا مجیدیان، علیرضا وفایی نژاد صفحات 135-152
    یکی از مهمترین متغیرها در مدلسازی شبکه های ترافیکی، تراکم موجود در مسیرهای شبکه میباشد. استفاده از مدلی که با در نظر گرفتن تراکم شبکه و برخورداری از حساسیت لازم نسبت به تغییرات آن، بتواند کاربران شبکه را در امر تصمیم گیری انتخاب بهترین مسیر یاری رساند، سبب مدلسازی هر چه بهتر شبکه ی ترافیکی میگردد. در این راستا نظریه ی بازی ها در مدلسازی مسائل گوناگون از جمله حمل و نقل و ترافیک دارای قابلیتهای فراوانی میباشد. نظریه ی بازی ها با مدل سازی مسئله، در قالب یک بازی، سعی در یافتن راه حلها و تجزیه و تحلیل آن دارد. در این تحقیق، یک مدل بازی بر اساس فرم نرمال مابین رانندگان حاضر در یک شبکه ی ترافیکی، طراحی و ارائه شده و با حل و یافتن تعادل نش (Nash) بازی، مسیرهای بهینه و چگونگی برقراری تعادل در شبکه ی ترافیکی مشخص شده است. در ادامه، با تلفیق نتایج بدست آمده از نظریه ی بازی ها و سیستم اطلاعات جغرافیایی، بستری جهت تحلیلهای شبکه، از جمله مسیریابی بهینه، فراهم شده است تا از این طریق تصمیم گیرندگان بتوانند در مدیریت و ساماندهی هر چه بهتر شبکه های ترافیکی، بهترین تصمیمات را اتخاذ نمایند.
    کلیدواژگان: شبکه های ترافیکی، نظریه ی بازیها، سیستم اطلاعات جغرافیایی، مسیریابی بهینه
  • کاوه نادری، علی موحد، محمد علی فیروزی، ایوب ایصافی، مسلم حدیدی صفحات 153-180

    از مشکل های عمده ی شهرها در ایران که همیشه برنامه ریزان و مسئولان شهری را به فکر چاره اندیشی واداشته است، افت فیزیکی بخش های قدیمی و بافت های مساله دار شهری و یا بافت های فاقد کیفیت در فضای شهری است، لذا یکی از دغدغه های اصلی مدیران و برنامه ریزان و طراحان شهری، برنامه ریزی، بهسازی، نوسازی و ساماندهی این قبیل بافت ها در کنار بافت های جدیدتر بوده است. لذا این مقاله سعی دارد به شناسایی و اولویت بندی بافت های فرسوده ی منطقه دو شهر سقز با بهره گیری از روش فرآیند تحلیل سلسله مراتبی فازی(FAHP) در سیستم اطلاعات جغرافیایی پرداخته است. باتوجه به هدف پژوهش، این تحقیق از نوع نظری کاربردی و روش مطالعه و بررسی اطلاعات و داده های مورد نیاز از نوع توصیفی پیمایشی می باشد. براساس بررسی های اولیه، بافت فرسوده محدوده مطالعه معمولا دارای الگوی توسعه نامشخص و خودرو و همچنین سازمان فضایی مبهمی است. نتیجه به صورت نقشه ای در سه کلاس اولویت اول، اولویت کم و فاقد اولویت برای بهسازی و نوسازی ارائه شده که بیانگر کارایی مدل سلسله مراتبی فازی در شناسایی مناطق بالقوه برای توسعه می باشد.

    کلیدواژگان: سقز، بافت فرسوده، سلسله مراتب فازی(FAHP)، سیستم اطلاعات جغرافیایی
|
  • Pages 1-24
    Land use planning is one of the most important parts of urban and regional master planning process. In cases where the study area is large and the number of land uses and /or constraints are high، finding an optimal or near optimal solution in a reasonable time and with acceptable computational costs without applying an Artificial Intelligence based heuristic technique is nearly impossible. In this paper our first aim is to introduce a novel hybrid approach to mathematically model the land use planning problem. Secondly we introduce a new hybrid algorithm to solve the aforementioned mathematical model. Then we apply this approach to a real land use planning case study in which 600 hectares of undeveloped lands belonging to Persian Gulf Science and Technology Park must be allocated to 14 different land uses. In this approach the planning criteria are divided into two main categories. The first group is compensatory criteria. Also we have two non-compensatory objectives that together with the first compound objective function constitute our Multiple Objective Mathematical Programming Model. These objectives include indexes of optimizing economic objectives، traffic volume objective and many other objective functions. Finally we provide best alternative which have been chosen amongst more than 101000 alternatives generated during the process of proposed algorithm. Providing a faster process and providing a decision supporting system in spatial land-use planning make this algorithm a new approach to replace the spatial classical land-use planning approaches.
    Keywords: Multiple Attribute Decision Making, Genetic algorithm, Land use Suitability Analysis, Variable Neighborhood Search
  • Ali Shamai, Nader Tabeei, Mohammad Saeed Hamidi Pages 25-52
    One of the ways to achieve a balanced urban development is equitable distribution of services in different areas of the city. Inequality in the distribution of services has a significant impact on the urban space and management costs. Therefore، the spatial planning and organization of space in order to optimize the management of urban space، has made necessary equitable distribution of urban facilities and services. In the present research، the 8 regions of Ahwaz city in terms of development indicators have been studied. The research method is descriptive – analytical and use of Resource documents. Also، applying of «Multiple criteria decision making» method (ELECTRE) based on 12 indicators of urban development. AHP model is used for weighting of criteria. The results of the study show that the distribution of the resources and facilities are not proportionate with the population distribution of Ahwaz. Areas 3 and 4، in terms of development and having mentioned indicators of urban services، are ranked developed and developing upward and Region 5 has the development rate of 6 and is placed in the lowest rank. This leads depending areas with low development level to the areas with high levels of development and consequently، ended in social and economic gap in urban system.
    Keywords: Ranking, Spatial justice, Sustainable urban development, ELECTRE Method, The city of Ahwaz
  • Pages 53-75
    In the literature of information society، there is direct relationship between the use and production of knowledge and development، however، this type of development is not a balanced development based on international reports. The study every type of development we need to measure the indicators and factors which this study after the review of the information community index and their aggregate and localization has been allocated to clustering of the information in Khorasan Razavi province. The main questions in this study are: 1) How is the ranking of development base on information society’s indicators? 2) Is there relationship between given clustering and development’s ranking in the khorasan razavi? The results of Cluster analysis shows Mashhad area is alone in a cluster and the rest areas are in the second cluster. So، if we remove city of Mashhad in analysis، we can group the rest areas into three clusters. On the other hand، that clustering shows proximate relationship with other indicators of development such as the level of social development، human development and infrastructure development. On the base of total findings، we conclude that Mashhad city as the political center and the main pole of the province’s development، has concentrated mostly infrastructures and information society’s indicators. Due to the future comprehensive development of regions and cities are based on the information society، should have doubled attention to the balanced development of this province.
    Keywords: Cluster analysis, Information Society, Ranking, Khorasan Razavi
  • Pages 135-152
    One of the most important variables in modeling of traffic networks is the existing congestion in network routes. To apply a model that can help network users to decide to choose the best route، taking into account network congestion and having the necessary sensitivity to its changes will lead to better modeling of a traffic network. In this regard، the Game Theory (GT) has a lot of capabilities in modeling different issues such as transportation and traffic. Game theory with problem modeling in a form of a game tries to find solutions and analyze it. In other words، this theory can be known as the decision one that assists game players to make optimal decisions. In this research، a game model _ based on a normal form _ is designed and presented among present drivers in a traffic network، and optimum routes and the quality and circumstances of making balance in the traffic network are specified by solving and finding Nash equilibrium of the game. In the following، combining the results obtained from the game theory and Geographic Information System (GIS) provides a bed for network analysis، including optimum routing، so that decision makers can make the best decisions for better management and organization of traffic networks.
    Keywords: Traffic Networks, Game Theory, Geographic Information System, Optimum Routing
  • Pages 153-180

    The major problems of urbans in iran the city officials and urban planners have always been forced to think of alternative thinking، Physical decline in older sections and texture urban no problem with the quality of the urban environment، So one of the main concerns of managers and planners and urban designers، planning، improvement، renovation and reorganization of these texure with new texture. So this article To identify and prioritize of old texture of zone two city saghez with using fuzzy ahp technique is discussed in This study theoretical – applied and study descriptive- survey data is needed. Based on an initial review، eroded GIS. According to the study، texture of range generally pattern uncertain and Space of vague. The result is a map of the three classes of priority، low priority and no priority was given to improvement and renovation Which reflects the performance of the fuzzy ahp model to identify potential areas for development. The amount of wear within the context of the hierarchical fuzzy (FAHP) Chang used a GIS environment. This hybrid approach of fuzzy logic (FUZZY LOGIC) and Analytic Hierarchy Process (AHP) is. After evaluating and determining the weights، the results of the environmental impact of GIS data layers in Raster Calculater options and options exercised Overlay، Layers of the desired final compilation of this action plan is the result. The final map، block vulnerable to development projects، prioritize the modernization and restructuring charges.

    Keywords: saghez, Eroded Texture, Fuzzy AHP, Geographic Information System