فهرست مطالب

نشریه زبان شناخت
سال چهارم شماره 7 (بهار و تابستان 1392)

  • تاریخ انتشار: 1392/04/11
  • تعداد عناوین: 8
|
  • زایایی فرایند ترکیب در زبان فارسی
    سیده نازنین امیر ارجمندی، مصطفی عاصی صفحات 1-14
    زایایی به معنی توانایی تولید صورت های جدید بر اساس قواعد موجود در زبان از ویژگی های مهم زبان است که در تمامی بخش های آن، از جمله حوزه ساخت واژه، وجود دارد. اکثر صاحب نظران زایایی را یک پیوستار می دانند. در این پژوهش، نگارندگان بر آن اند زایایی را در فرایند ترکیب زبان فارسی بررسی کنند و به این پرسش پاسخ دهند که، در پی اندازه گیری کمی زایایی فرایند ترکیب در زبان فارسی، کدام فرایندها در دو سر این پیوستار به عنوان زایاترین و غیر زایاترین فرایند های ترکیب قرار دارند. در این راستا، از روش های سنجش زایایی ساخت واژی باین کمک گرفته شده و زایایی فرایندهای ترکیب در پیکره ای برگرفته از پایگاه داده های زبان فارسی بررسی می شود. نتیجه اندازه گیری کمی زایایی در این روش ها نشان می دهد که، در زبان فارسی، فرایند ترکیب «اسم + اسم» بیش ترین زایایی را دارد و فرایند «ضمیر + حرف اضافه + ضمیر» از کم ترین میزان زایایی برخوردار است.
    کلیدواژگان: زایایی ساخت واژی، ترکیب، بسامد، واژه موجود، واژه ممکن، واژه تک بسامدی، نو واژه
    چکیده مشاهده متن زبان: فارسی
  • بررسی تمثیلی مانوی بر اساس الگوی اسطوره آفرینش به زبان پارسی میانه
    امید بهبهانی صفحات 15-28
    در این جستار خواننده نخست با کلیاتی درباره مانویت و اسطوره آفرینش در کیش مانی آشنا می شود. آن گاه نگارنده، با تعریف نوع ادبی تمثیل و داستان تمثیلی، اسطوره آفرینش مانویت را به مثابه داستانی تمثیلی در نظر می گیرد و بر نقش تمثیل، در جایگاه یکی از ابزار های فن بلاغت در آسان فهم کردن اصول دینی، فلسفی و اخلاقی برای توده مردم، تاکید می کند. با این مقدمات، تمثیلی مانوی به زبان پارسی میانه بر اساس الگوی اسطوره آفرینش مانی بررسی و تحلیل می شود. این داستان با بیانی نمادین به اسارت نخستین انسان در زندان ماده اشاره دارد. بررسی حاضر به یاری مقایسه شخصیت ها و عناصر سازنده اسطوره آفرینش مانی با این داستان تمثیلی صورت می گیرد.
    کلیدواژگان: مانویت، اسطوره آفرینش، داستان تمثیلی، فن بلاغت، زبان پارسی میانه
    چکیده مشاهده متن زبان: فارسی
  • دانش کلمه
    الهه دفتری نژاد صفحات 29-44
    در این مقاله فصل اول الکتاب، اثر سیبویه، در مطالعه دانش زبان بررسی می شود. در این بررسی، نخست ترجمه فارسی این فصل ارائه می شود. پس از آن، برخی از مطالب این فصل، با تمرکز بر اصطلاح های به کار رفته در متن اثر و با بهره گیری از ابزارهای نظری زبان شناسی معاصر، به روش تجزیه و تحلیل مفهومی شرح داده می شود. در این پژوهش، مقایسه ای میان مفاهیم این فصل از الکتاب و مفاهیم دستور نقش گرای نظام مند هلیدی انجام می شود. همچنین مفاهیم این فصل از الکتاب با برخی از نظریات ابونصر فارابی و ابن سینا سنجیده می شود. حاصل این بررسی تطبیقی دست یابی به مولفه هایی است که شاید بتواند معرف سنت فکری دانشمندان ایرانی در حوزه مطالعه دانش زبان باشد.
    کلیدواژگان: سیبویه، الکتاب، کلمه، کلام، اسم، فعل، حرف
    چکیده مشاهده متن زبان: فارسی
  • چند به اصطلاح دست نامه آموزشی از مجموعه دست نویس های مانوی تورفان در برلین
    محمد شکری فومشی صفحات 45-57
    در این مقاله، چهار قطعه تاکنون منتشرنشده از مجموعه دست نویس های مانوی بازیافته از تورفان با شناسه M409b، M1206، M7380، و M1571a که در فرهنگستان علوم براندنبورگ (برلین) نگهداری می شود قرائت، ترجمه، و تفسیر شده است. این قطعات، که مشتمل بر الفبای مانوی با ترتیب ابجدی اند، در واقع برای نوآموزان سغدی، که قصد داشتند شعر بیت دار پارتی تصنیف کنند، نوعی دست نامه آموزشی بوده اند. در این پژوهش کاملا نو، به نظام ابجدی متن های مانوی و علت وجود برخی از نویسه های غیر ابجدی، به ویژه علت وجود حرف (پس از قرشت)، در فهرست های الفبایی پرداخته شده و فنون کاتبان برای آموزش شاگردان تجزیه و تحلیل شده است. در پیوست، دست نویس مانوی نویافته ای از نیشابور، که همانند قطعات تورفان دست نامه ای آموزشی بوده، بررسی شده است.
    کلیدواژگان: متون مانوی، دست نامه آموزشی، نظام ابجدی، شعر پارتی، دست نویس های تورفان، فهرست الفبا، قطعه نیشابور، آموزش
    چکیده مشاهده متن زبان: فارسی
  • تبیین مرزشکنی در داستان های نوین فارسی
    حسین صافی پیرلوجه صفحات 59-83
    مفهوم «مرزشکنی روایی» را نخستین بار ژرار ژنت (1972) در این دو وجه لاینفک معرفی کرده است: وجهی مبتنی بر «صورت» پاره روایت های مرزشکن و مشخصا ممیزه های کلامی داستان از فراداستان و فروداستان؛ و وجه دیگر مبتنی بر «کارکرد» دوگانه پاره روایت های مرزشکن در پرداخت داستان از راه داستان پریشی. با این که سال ها از معرفی مهم ترین مولفه های مفهوم «مرزشکنی» در دیدگاه های نوآورانه ژنت می گذرد، ولی این مفهوم، همچون دیگر مفاهیم بنیادین روایت شناسی، تا به حال توجه چندانی را در نقد روایت های فارسی به خود جلب نکرده است. فارسی که سهل است، حتی از تشخیص اهمیت مرزشکنی و بررسی دقیق کارکردهای روزافزون آن، در چهارچوب مطالعات جهانی روایت، هم دیری نمی گذرد. در این مدت، معدود روایت پژوهانی که درباره مرزشکنی نظر داده اند یا این مفهوم را تنها از سویه بلاغی اش دیده اند یا فقط با نگاهی هستی شناسانه در آن نظر کرده اند. در مقاله حاضر، نگارنده بر آن بوده است تا ابتدا کارکردهای صنعت مرزشکنی را به کمک پاره ای از برجسته ترین نمونه های آن در داستان های نوین فارسی دسته بندی کند و سپس با استناد به درهم تنیدگی این کارکردها نشان دهد که، به خلاف دیدگاه روایت پژوهان، مرزشکنی، از یک سو، در هر صورتی از گفتمان دارای کارکردی هستی شناختی است و، از سوی دیگر، کارکرد مرزشکنی هرچه باشد، جز در وجهی از گفتمان شرف صدور نمی یابد.
    کلیدواژگان: گفتمان روایی، سطوح داستانی، مرزشکنی هستی شناختی، مرزشکنی
    چکیده مشاهده متن زبان: فارسی
  • تصویرگونگی ساخت های سببی در زبان فارسی: اصل فاصله
    غلامرضا محیی الدین قمشه ای صفحات 85-110
    مطالعات گسترده انجام شده در سه دهه اخیر نشان می دهد که ساختار واژی نحوی ساخت های سببی در زبان های مختلف منعکس کننده ادراک انسان از چگونگی رابطه سبب و نتیجه در رویدادهای جهان خارج است. در این پژوهش، پس از پرداختن به مفاهیم اصلی، ارکان و انواع ساخت های سببی (واژگانی، صرفی و مرکب)، در چهارچوب یافته های کامری (1989)، دیکسون (2000)، و هایمن (1983)، (اصل تصویرگونگی فاصله)، با استناد به شواهد و داده هایی از انواع ساخت های سببی فارسی، نشان داده شده است که: در انواع ساخت های سببی فارسی، فاصله صوری موجود بین عناصر در ساختار صوری منعکس کننده فاصله مفهومی موجود بین عناصر مفهومی مربوطه است. نتایج این پژوهش اولا مبین انگیختگی (تصویرگونگی) این گونه ساخت ها در زبان فارسی است؛ و ثانیا موید جهانی بودن مبانی نظری زبان شناسی شناختی نقش گرا می باشد.
    کلیدواژگان: ساخت سببی، سبب (رویداد سبب)، نتیجه (رویداد نتیجه)، سبب ساز، سبب پذیر، سببی واژگانی، سببی صرفی، سببی مرکب، فاصله صوری، فاصله مفهومی
    چکیده مشاهده متن زبان: فارسی
  • درباره واژه bayaspān در زبان پهلوی
    یدالله منصوری صفحات 111-116
    در این گفتار به واژه bayaspān در زبان پهلوی پرداخته شده است. این واژه تنها به معنی «پیک شاهی، پیغام آور» در فرهنگ های موجود زبان پهلوی درج شده است و معنی و کاربرد دیگر آن از قلم فرهنگ نویسان افتاده است. نویسنده، ضمن یادآوری واژه bayaspān به معنی «نوعی ازدواج» در متون فقهی و حقوقی زبان پهلوی و آوردن نمونه و مثال از آن متون، استدلال می کند که این واژه ریشه شناسی متفاوت نیز دارد. در نتیجه، بهتر است واژه یادشده در تدوین فرهنگ های آینده زبان پهلوی، در دو سرواژه (مدخل) جداگانه و متفاوت ضبط و ثبت شود.
    کلیدواژگان: بی سپان، زناشویی، پیغام آور، پیک شاهی، گردونه دواسبه
    چکیده مشاهده متن زبان: فارسی
  • بررسی زبانی اجتماعی تغییر زبان در مازندرانی، مینو شهیدی، اپسالا، 2008، 319 صفحه
    فاطمه عامریان صفحات 117-123
    زبان نهادی است اجتماعی که از تحولات جوامع بشری تاثیر می پذیرد و دچار دگرگونی می شود. از دهه 1960 به بعد، نقش عوامل اجتماعی در ساخت، کاربرد، و تنوعات زبانی به طور جدی مورد توجه پژوهش گران قرار گرفت و مطالعاتی آغاز شد که به پیدایش شاخه جدیدی از دانش زبان شناسی با عنوان «زبان شناسی اجتماعی» انجامید. این شاخه نوپای زبان شناسی نه تنها به توصیف متغیر های اجتماعی مانند سن، جنسیت، شهرنشینی، طبقه اجتماعی و تحصیلات می پردازد، بلکه ردپای این متغیر ها را در تحولات زبانی دنبال و نحوه تاثیر آن ها را در ساخت ها و صورت های زبانی بررسی می کند.
    چکیده مشاهده متن زبان: فارسی
|
  • Productivity in Persian Compounding Processes
    Eyyedeh Nazanin Amir Arjmandi, Mostafa Asi Pages 1-14
    The present study investigates the productivity of compounding process in Persian. Productivity، the creation of new word forms based on the present language rules، is one of the crucial properties of every language. It exists in all language modules including morphology. Most of the scholars studying productivity consider it as a continuum from fully-productive to unproductive with semi-productive processes in between. In the present study، the authors attempt to investigate productivity of compounding process in Persian language. Morphological productivity measurement methods introduced by Baayen (1994) are employed in order to investigate the abovementioned productivity process. It should be mentioned that each method measures different aspects of productivity.
    Keywords: morphological productivity, compounding, frequency, existing word, probable word, hapax legomenon, neologism
    Abstract View Paper Original: Persian
  • A Manichaean Parable Based on the Pattern of Cosmogony in Middle Persian
    Omid Behbahani Pages 15-28
    This paper first familiarizes the reader with some general information about Manichaeism and Manichaean cosmogony. Then، after defining “parable” as a literary genre، the whole Manichaean myth of creation is considered as a parable. At the next stage، the role of parable is emphasized as a tool to facilitate the understanding of religious، philosophical، and moral doctrines for the masses. After defining، and establishing the functional capability of parable، a Manichaean Middle Persian parable is studied and analyzed، according to the pattern of the Manichaean myth of creation. At the end، a comprehensive comparison is made between the characters and elements of the Manichaean myth of creation and the Middle Persian parable.
    Keywords: Manichaeism, myth of cosmogony, parable, rhetoric, Middle Persian
    Abstract View Paper Original: Persian
  • Study of Language
    Elaheh Daftarinejad Pages 29-44
    In this article، the first chapter of Sibawayh’s book، al-Kitāb devoted to the linguistic science is reviewed. In this research، the Persian translation of this chapter is first provided. Then، some of the contents of this chapter are described with conceptual analysis method، focusing on the terminology used in the text and using theoretical tools of moden linguistics. In this study، a comparison is made between the concepts of this chapter of al-Kitāb and the concepts of Halliday’s Systemic Functional Grammar. Some theories of Farabi and Avecina are also compared with the content of this chapter. As a result of this comparative study، components which may be representing the intellectual tradition of Iranian scholars in the field of language study are achieved.
    Keywords: Sibawayh, al, Kitāb, language, word, noun, verb, letter
    Abstract View Paper Original: Persian
  • A Few So-Called Educational Handbooks of Turfan Manichaean Collection in Berlin
    Mohammad Shokri Foumeshi Pages 45-57
    In this article، four unpublished Manichaean manuscripts of the Turfan collection (M1571a، M409b، M1206 and M7380) preserved in Berlin-Brandenburg Academy of Sciences and Humanities (BBAW) are read، translated and interpreted. The pieces containing the Manichaean alphabet in the abecedarian order had been in fact a type of educational handbook for the Sogdian beginners who intended to compose an abecedarian versified text. The article deals with the abecedarian system of the Manichaean texts as well as the reason/s for the presence of some non-abecedarian characters، particularly the letter (after qršt) in the alphabetic lists. The techniques which a Manichaean Sogdian scribe could apply as an option to teach the students are also analyzed. In the appendix، a newly-found Manichaean manuscript from Neyšābūr، which was likewise used as an educational handbook، is studied.
    Keywords: Manichaean texts, educational handbook, abecedarian system, Parthian hymn, Turfan manuscripts, alphabetic list, Neyšābūr piece, education
    Abstract View Paper Original: Persian
  • Metalepsis in Persian Literary Fiction
    Hossein Safi Pirlojeh Pages 59-83
    The concept of ‘narrative metalepsis’ is first introduced and characterized by Gerard Genette (1972) along two integrated dimensions: one is concerned with the formal profile of metaleptic narration، particularly the formal linguistic features distinguishing it from intra-، extra-، and meta-diegetic levels; the other is concerned with the world-creating and (at the same time) world-destroying functions performed by metaleptic narration. Of these two، only the second، that is the functional aspect of metalepsis-in postmodern fiction alone-has almost entirely attracted the attention of narrativists at the expense of marginalizing any research on the first aspect. However، drawing on some of the most prototypical cases of metalepsis in modern Persian narratives (including realistically and postmodernistically motivated ones)، this article aims at classifying and clarifying the applications of metaleptic technique in narrative contexts.
    Keywords: narrative discourse, diegetic levels, ontological metalepsis, rhetorical metalepsis, anti, illusionism
    Abstract View Paper Original: Persian
  • The Iconicity of Persian Causative Constructions: Distance Principle
    Gholamreza Mohyeddin Qomshei Pages 85-110
    Studies over the last three decades on the morpho-syntactic structure and semanticproperties of causatives in different languages have revealed that the formal structureof causatives reflects man''s conceptualization of causing and caused events in realworld. This study begins with a review of basic concepts، elements، relations and typesof causative constructions. A set of evidence and data on Persian causatives are studiedin the frameworks proposed by Comrie (1983)، Dixon (2000)، and Haiman (1983). The results show that in Persian causatives، the formal distance between linguisticforms correlates with the conceptual distance between their conceptual counterparts. This reveals the iconicity of causative constructions in Persian.
    Keywords: causative construction, causing event (cause), caused event (effect), causer, lexical causative, morphological causative, periphrastic causative, linguistic distance, conceptual distance
    Abstract View Paper Original: Persian
  • On the Middle Persian (Pahlavi) Word Bayaspān'
    Yadullah Mansoori Pages 111-116
    This paper deals with the Middle Persian (Pahlavi) word ''bayaspān''. In the author''sopinion، this word has been recorded with only one meaning ''king''s messenger،envoy'' in Pahlavi dictionaries. However، they do not refer to its other meaning as ''akind of marriage''. The author has presented some samples from Pahlavi law booksbased on which he proposes a different root for bayaspān etymologically. Finally، hesuggests that this word should be allocated two separate entries at Pahlavidictionaries in future.
    Keywords: bayaspān, kind of marriage, king's messenger, envoy, two, horse chariot
    Abstract View Paper Original: Persian