فصلنامه مطالعات جامعه شناختی شهری
پیاپی 3 (تابستان 1391)

جهانی شدن باعث ایجاد تغییر و تحولات اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی زیادی در اکثر نقاط دنیا شده است و شاید شهرها در این زمینه، شهر ها شاید بیشترین تاثیر پذیری را داشته اند. در یکی دو دهه گذشته مفهوم جدیدی از شهر در ادبیات جامعه شناسی و مطالعات شهری با عنوان” شهر جهانی” رواج یافته است. هر چند هنوز درباره تعریف دقیق و تعیین معیارهای شهر جهانی اتفاق نظری به دست نیامده است، ولی در این مورد که فن آوری های جدید اطلاعات، ارتباطات مخابراتی، سهولت نقل و انتقالات افراد و کالاها و... دامنه فعالیت ها در شهرها نتیجه اهمیت و نقش آفرینی برخی شهرهای جهان را افزایش داده اند، اتفاق نظر نسبی ای وجود دارد. مقاله حاضر که با روش توصیفی انجام گرفته است در نظر دارد مفهوم” شهر جهانی” را معرفی کرده، برخی تعریف ها و ویژگی های این گونه شهر ها را درد که نماید و نقش آنها را در فرایند عام تر جهانی شدن مورد بررسی قرار دهد.

یکی از مسائل اساسی در حوزه علوم اجتماعی و به طور خاص در جامعه شناسی بحث میزان خشونت های شهری بویژه در حاشیه شهرهاست. عواملی از جمله عوامل روانشناختی، اجتماعی بیولوژیکی و محیطی در ایجاد این گونه خشونت ها نقش دارند. از میان فاکتورهای اجتماعی و روانشناختی محرومیت نسبی از جمله متغیرهایی است که اهمیت فراوانی دارد. هدف اصلی این مطالعه، نقش محرومیت نسبی در افزایش خشونت های شهری مناطق حاشیه نشین شهر کرمانشاه است. چارچوب نظری تحقیق برگرفته از رهیافت تفسیری اجتماعی با تاکید خاص بر نظریه گار است.
روش تحقیق: این پژوهش با استفاده از روش پیمایش و از طریق ابزار پرسشنامه انجام شد. جامعه آماری مورد مطالعه چهار منطقه (جعفرآباد، شاطرآباد، دولت آباد و آناهیتا) در شهر کرمانشاه است. تعداد 200 نفر از جامعه آماری به عنوان نمونه و به شیوه تصادفی خوشه ایو با استفاده از جدول لین برای مطالعه انتخاب شدند. از اعتبار سازه برای روایی و آلفای کرونباخ برای پایایی ابزار تحقیق و از روش های آماری ضریب همبستگی پیرسون و مقایسه میانگین ها برای آزمون فرضیات استفاده شد. مدل تجربی این پژوهش با استفاده از رگرسیون چندمتغیره و تحلیل مسیر تبیین گردیده است.
یافته ها و محرومیت فردی با خشونت های شهری در بعد خشم(65/0r=)، در بعد تهاجم(46/0r=) و در بعد کینه توزی برابر(33/0r=) است. از طرفی محرومیت گروهی با خشونت های شهری در بعد خشم(21/0r=)، در بعد تهاجم(54/0r=) و در بعد کینه توزی برابر(28/0r=) است. نتایج به دست آمده از این مطالعه نشان می دهد هراندازه افراد ساکن در مناطق حاشیه نشین احساس کنند با دیگر همنوعان خود فاصله اجتماعی و اقتصادی بیشتری دارند، احساس نارضایتی در میان آنها بیشتر شده و برای جبران این وضعیت به هر ابزار و وسیله ای دست خواهند زد که یکی از راه ها خشونت در مناطق حاشیه شهر است.

زندگی اجتماعی در شهرهای کنونی بسیار پیچیده و چند وجهی شده است. تنها برآورده شدن نیازهای جسمانی برای رضایت و سلامتی در معنای عام آن کفایت نمی کند. امروزه با مطرح شدن مسائلی مانند فرسایش سرمایه اجتماعی در شهرها، امنیت در فضاهای عمومی و... پرداختن به جنبه های غیر مادی و کمتر ملموس زندگی نیز دارای اهمیت شده است، به همین دلیل هدف تحقیق حاضر بررسی تاثیر برخی متغیرهای اجتماعی بر کیفیت زندگی در شهر کرمانشاه است. اطلاعات مورد نیاز در این تحقیق با استفاده از روش پیمایش از یک نمونه 600 نفره در مناطق شش گانه شهر کرمانشاه که با روش نمونه گیری سهمیه ای و تصادفی ساده انتخاب شدند به دست آمد. برای تجزیه و تحلیل رابطه بین متغیرهای مستقل و وابسته از ضریب همستگی پیرسون و رگرسیون چندگانه استفاده شده است. نتایج تحلیل رگرسیون نشان داد که متغیرهای سرمایه اجتماعی (347/0=R2)، میزان تحصیلات (012/0= R2)، سن (009/0= R2)، نوع مذهب (006/0= R2)، و منطقه محل سکونت (005/0= R2) بر کیفیت زندگی تاثیر داشتند و همچنین میزان میانگین مشاهده شده کیفیت زندگی شهروندان شهر کرمانشاه 172 است که با توجه به میانگین مورد انتظار که 177 است. کیفیت زندگی شهروندان در سطح متوسط متمایل به پایین ارزیابی می شود.

فضای شهری از جمله مفاهیم علمی است که در رشته های مختلف علوم اجتماعی مانند جامعه شناسی، انسان شناسی، معماری و شهر سازی دارای تعاریف و حوزه های متفاوت کاربردی است. در یک تقسیم بندی از ابعاد، معیارها و اصول فضای شهری، می توان چهار بعد عملکردی، معنایی، فرمال و اجتماعی برای آن قائل بود. اوقات فراغت نیز با توجه به ماهیت و محتوایی که دارد، یکی از مهمترین سازه های اجتماعی است که بر تمامی ابعاد حیات اجتماعی افراد تاثیر می گذارد. تاثیر این سازه اجتماعی را علاوه بر سطح خرد، می توان در سطح کلان و در ابعاد مختلف اجتماعی، سیاسی، اقتصادی و فرهنگی نیز جستجو نمود. مقاله حاضر که نتیجه یک کار تجربی در این حوزه است، به دنبال بررسی رابطه فضای اجتماعی شهری و سبک گذران فراغت با تاکید بر فعالیت های اجتماعی در بین جوانان شهر شیراز است. بدین منظور 400 نفر از جوانان 25-18 ساله شهر شیراز بر اساس نمونه گیری خوشه ایچند مرحله ای به عنوان نمونه آماری انتخاب گردیده و مورد بررسی قرار گرفتند. روش جمع آوری اطلاعات، روش میدانی و تکنیک مورد استفاده تکنیک پیمایش با استفاده از ابزار مصاحبه و پرسشنامه می باشد. نتایج نشان داد که فضای اجتماعی شهر تاثیر مثبت و معناداری بر سبک گذران فراغت جوانان دارد.

هر اقدام توسعه ای شهری، ناگزیر پیامدهای اجتماعی را برای شهروندان به دنبال خواهد داشت. این مقاله با هدف شناخت پیامدهای اجتماعی «پروژه سوله بازیافت زباله پل کن» در منطقه 9 تهران تهیه شده است. این مطالعه با استفاده از روش «ارزیابی اثرات اجتماعی» و تکنیک های کمی (پیمایش 212 نفر) و کیفی (30 مصاحبه عمیق فردی) با گروه های تحت تاثیر انجام گرفته است. مهمترین پیامدهای اجتماعی این پروژه به شرح زیر است: با بهره برداری از پروژه سوله بازیافت، کارکنان مراکز همجوار از جمله کمپ ترک اعتیاد، گرمخانه، خودروسازی سایپا، مجموعه ورزشی و فرهنگی کارگران نه تنها از پیامدهای منفی (آلودگی زیست محیطی و بهداشتی، بیماری های تنفسی و بوی نامطبوع) پروژه تاثیر خواهند پذیرفت، بلکه زمینه بروز آسیب های اجتماعی، گروه های منحرف و کجرو (اعتیاد و فروش موادمخدر) در بین کارکنان این مراکز ایجاد خواهد شد زیرا کارگران سوله بازیافت اغلب دارای سوابق مصرف و فروش مواد مخدر، سرقت، نزاع و درگیری بوده و برقراری ارتباطات مداوم و گسترده این گروه با معتادان کمپ و افراد بی خانمان گرمخانه که در همجواری سوله بازیافت واقع شده اند زمینه بروز این گونه آسیب های اجتماعی را افزایش خواهد داد

هدف اصلی تحقیق حاضر بررسی عوامل اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی موثر بر گرایش شهروندان شهر کرمان به ورزش همگانی است. چارچوب نظری تحقیق براساس تلفیق نظریات گافمن، گیدنز، بوردیو و بلوخ است که مفهوم جدیدی را به نام سبک زندگی ورزش محور مطرح کرده و از طرف دیگر متغیرهایی از جمله سرمایه اجتماعی ورزش محور، سرمایه اقتصادی ورزش محور و سرمایه فرهنگی ورزش محور را تعریف می کند. روش تحقیق کمی- پیمایشی و ابزار گردآوری داده ها پرسشنامه است. نمونه تحقیق برابر با 400 نفر و جامعه آماری تحقیق جمعیت 15 ساله شهر کرمان را در سال 1390 شامل می شود. تحقیق با استفاده از روش نمونه گیری تلفیقی خوشه ایو طبقه بندی شده در مناطق پنج گانه شهر کرمان و تحلیل متغیرها با استفاده از نرم افزارAmos 17، و در قالب مدل مسیر که پس از اصلاحات، برازش یافته صورت پذیرفته است. نتایج تحلیل مسیر نشان می دهد که متغیرهای تصور شخص از بدن، مصرف رسانه ای و سرمایه فرهنگی ورزش محور تاثیر مستقیم و به ترتیب در حدود 13/0، 20/0 و16/0 را بر گرایش شهروندان به ورزش همگانی داشته اند و متغیرهای سرمایه اقتصادی ورزش محور، سرمایه اجتماعی ورزش محور، تنها و از راه سرمایه فرهنگی ورزش محور، تاثیری غیرمستقیم بر گرایش شهروندان به ورزش داشته اند.

در تحقیق حاضر به بررسی تجارب زیسته ساکنان محله اسلام آباد تهران از زندگی در این مکان پرداخته شده این کار به منظور درک مزایا و مضرات حاشیه نشینی “آنگونه که از دید ساکنان منطقه پنداشته می شود” صورت گرفته است. این پژوهش از نوع تحقیقات کیفی است و به روش پدیدار شناسی انجام گرفته است. زمان اجرای پژوهش، بهار و تابستان سال 1390 بوده و نمونه ها از میان ساکنان بین 20 تا 63 سال محله اسلام آباد، با استفاده از روش نمونه گیری مبتنی بر هدف، انتخاب شده اند. پس از اشباع اطلاعاتی، تعداد شرکت کنندگان به 20 نفر رسید. جمع آوری اطلاعات با استفاده از مصاحبه عمیق و تجزیه و تحلیل داده ها به روش کلایزی انجام شد. یافته های حاصل از تجارب زیسته ساکنان، در قالب 7 مضمون اصلی و تعدادی زیر مضمون استخراج شدند. در این تحقیق مشخص شد که درک و تجربه حاشیه نشینان از سکونت در این مکان، دقیقا همان درکی نیست که دیگران (اعم از پژوهشگران، سیاستگذاران و عامه مردم) از این تجربه دارند. گرچه این به معنای مثبت بودن پدیده حاشیه نشینی از دیدگاه ساکنان نیست، روشن است که تجربه فقر، حاشیه ای بودن و برچسب حاشیه ای خوردن همه را می آزارد. اضطراب دائمی به دلیل عدم مالکیت زمین و مسکن و بی اطلاعی از تصمیمات مسئولان درباره نحوه رفتار با این مناطق و ساکنان آنها همواره حاشیه نشینان را در عذابی دائمی نگه می دارد. اما به هر حال حتی برای رسیدن به عمق چنین احساسات و تجربیاتی (که بدیهی و مشخص به نظر می رسند) نمی توان بدون بررسی اذهان مردمان درگیر در این تجارب و با تکیه بر ذهن یک ناظر بی طرف به قضاوت نشست و منطقی ترین راه برای رسیدن به کنه معنای این واقعیات، بررسی تجارب و آگاهی های کنشگران درگیر است.

هدف از این پژوهش بررسی فرهنگ شهروندی ساکنان بافت حاشیه ای شهر اصفهان است. روش تحقیق در این پژوهش کمی و از نوع پیمایشی بوده و از ابزار پرسشنامه برای گردآوری اطلاعات استفاده شده است. جامعه آماری پژوهش شامل ساکنان بافت حاشیه شهر اصفهان بوده و نمونه آماری این تحقیق 400 نفرند که به روش نمونه گیری سهمیه ای انتخاب شده اند. چارچوب مفهومی این پژوهش را نظریه های اجتماعی شهروندی و حاشیه نشینی شکل داده است. همچنین در این پژوهش ارتباط متغیرهای مستقل مشارکت اجتماعی،آموزش، مسوولیت پذیری، هویت اجتماعی و متغیرهای زمینه ای (جنس، وضعیت تاهل، شغل،تحصیلات، مدت اقامت، علت مهاجرت) با متغیر وابسته فرهنگ شهروندی ساکنان حاشیه مورد آزمون قرار گرفتند که نتایج به دست آمده از آزمون متغیرهای زمینه ای به غیر از(جنس،وضعیت تاهل،مدت اقامت،تحصیلات) نشان می دهدکه بین متغیر علت مهاجرت و نوع شغل با فرهنگ شهروندی ساکنان بافت حاشیه رابطه وجود دارد.همچنین نتایج به دست آمده از آزمون متغیرهای مستقل با متغیر وابسته با توجه به مقادیر P جدول و نسبت های بحرانی نشان از معنادار بودن ارتباط متغیرهای مستقل با متغیر وابسته پژوهش بود. نتایج به دست آمده از مدل سازی معادله ساختاری پژوهش نشان می دهد که متغیر مشارکت اجتماعی با ضریب تاثیر 99 درصد بیشترین تاثیر را بر فرهنگ شهروندی افراد بافت حاشیه اصفهان دارا ست.