نشریه بصیرت و تربیت اسلامی
پیاپی 44 (بهار 1397)

خودفریبی ازجمله رذایل اخلاقی است که در فرهنگ قرآنی- اسلامی ذیل عناوینی همچون تسویل و تدلیس نفس اماره، موردبحث و بررسی قرار گرفته است. صدرالمتالهین این بیماری نفسانی را در مباحث انسان شناسی خود مطرح کرده و معتقد است اصلی ترین عامل ایجاد آن مستولی شدن شهوت و غضب بر وجود آدمی و نیز غلبه واهمه و خیال بر عقل و خرد اوست. خودفریبی مصادیق متعددی دارد که از آن جمله می توان به توجیه، انکار ، دلیل تراشی، مغالطه، دروغ و تقلید اشاره کرد. این مقاله بر آن است تا ضمن تبیین دقیق مسئله خودفریبی از منظر حکمت متعالیه، راهکارهای مناسب برای درمان آن را نیز معرفی کند.
روش تحقیق: این تحقیق بنیادی- فلسفی از روش توصیفی – تحلیلی با تکیه بر تحلیل محتوا بهره می برد. محتوای مورداستفاده عموما آثار ملاصدرا است. یافته ها و به باور ملاصدرا، خودشناسی مقدمه درمان بیماری های درونی همچون خودفریبی است. توبه، تعقل و استدلال گرایی نیز می توانند در درمان این بیماری نفسانی موثر باشند. از طریق این روش ها می توان مصادیق خودفریبی را شناخت و با تبدیل شناخت ها به عمل و رفتار، می توان به سلامت روان دست یافت. پیشنهاد ما در تحقق این مهم آن است که هر کس بکوشد تا استدلال گرایی را تمرین کند؛ زیرا تحقق استدلال گرایی در بخش های مختلف زندگی فردی و اجتماعی، نیاز به ورزش و تمرین دارد.

یکی از کمالات والای انسانی که اسباب آن را خدای متعال در وجود آدمی تعبیه کرده «غیرت» است. غیرت از خودپرستی ناشی نمی شود بلکه احساس خاصی است که خداوند برای حمایت از حریم زندگی خانوادگی ایجاد کرده است. در مرد، تمایل به عفاف و پاکی زن وجود دارد، همچنان که در خود زن نیز تمایل خاصی به عفاف وجود دارد. حسی که در مرد نسبت به همنوعان وجود دارد غیرت نامیده می شود. حسادت و غیرت دو صفت کاملا متفاوتاند. ریشه حسادت، خودخواهی و از غرایز و احساسات شخصی است اما غیرت یک حس اجتماعی است و فایده و هدفش متوجه دیگران است. غیرت در آموزه های ناب اسلامی از چنان اهمیت و ظرافتی برخوردار است که همواره به عنوان شاخصه بارز اهل ایمان و سرمایه انسانی معرفی شده است. وجود غیرت در جامعه انسانی تا آنجا ضروری و حیاتی است که شارع مقدس اسلام در تشریع احکام نیز به آن عنایت داشته است. پژوهش حاضر قصد دارد به بررسی مقوله غیرت و کارکردهای آن در آموزه های دینی که در تعیین سرنوشت دنیا و آخرت آدمی تاثیر به سزایی دارد، بپردازد. روش تحقیق: این پژوهش با روش توصیفی- تحلیلی انجام شده و برای گردآوری داده ها از منابع کتابخانه ای استفاده شده است.
یافته ها و غیرت شامل مواردی همچون غیرت انسانی، غیرت دینی و غیرت ناموسی است و کارکردهای گوناگونی دارد که می توان به کارکردهای اخلاقی غیرت (عزتنفس، ترویج مروت و جوانمردی) و کارکردهای اجتماعی غیرت (حفظ خانواده، ترویج عفاف و جلوگیری از بی بندوباری) و نیز کارکردهای سیاسی غیرت (حفظ ارزشهای انقلاب، ترویج فرهنگ مبارزه با استکبار، ترویج فرهنگ ظلم ستیزی و یاری مظلوم) اشاره نمود.

زمینه و هدف و حجاب و مسائل مرتبط با آن، از آغاز تاریخ اسلام در میان اندیشمندان، متفکران، متخصصان علوم انسانی و اجتماعی و عامه مردم محل مباحثه و مناقشه بوده و امروزه نیز از چالش های زندگی اجتماعی معاصر است. می توان گفت که حجاب و کیفیت آن، دارای پیشینه تاریخی، اجتماعی و فرهنگی در جوامع است. با اینکه حجاب در حال حاضر موردمطالعه و پژوهش متخصصان علوم دینی، مذهبی و علوم اجتماعی و تربیتی معاصر است، اما در عمل اجتماعی و در حوزه فردی و خانوادگی، سوالات متعددی مطرح شده است که پاسخ به سوالات با محوریت حجاب می تواند در دستیابی به نتایج ارزشمند و الگوهای نظری و عملی، موردتوافق در این عرصه کمک کند و تکلیف افراد یک جامعه را نسبت به این موضوع مهم مشخص نماید و راهکارهای قانونی و فرهنگی ارائه کند تا از آسیب های اجتماعی و تبدیل این موشوع به یک مشکل اجتماعی فراگیر جلوگیری شود. سوالاتی که در ارتباط با موضوع و مسئله حجاب مطرح می شوند گاه از جنس فلسفی هستند؛ سوالاتی از این قبیل که: آیا مسئله و فریضه حجاب و کیفیت آن امری واجب و اجباری از نوع اجتماعی و اسلامی است یا ارادی و اختیاری؟ نسبت حجاب با عدالت اجتماعی و اخلاق چگونه است؟ مبانی حقوقی، تاریخی، قانونی و شرعی حجاب کدام اند؟ و اینکه نسبت مسئله حجاب با سایر مسائل اجتماعی و اسلامی چگونه است؟ هدف اصلی نوشتار حاضر تبیین مفهوم و فرهنگ حجاب در اسلام و تشریح آثار و پیامدهای روانی و اجتماعی آن بر افراد جامعه به روش توصیفی- تحلیلی است.

نیروی انتظامی جمهوری اسلامی ایران در ساختار نظامی راهبردی کشور یک نهاد مهم به شمار می آید و نتایج عملکرد آن، نقش حیاتی در حفاظت از منافع امنیت ملی، تمامیت ارضی و استقلال کشور دارد. به لحاظ اهمیت و حساسیت این ماموریت، سازمان ناجا باید هوشمندانه تحولات محیطی و فناوری های نوین را پیگیری نماید و بر میزان یادگیری و توانایی علمی و عملی خود بیفزاید. کسب فناوری و دانش نوین درصورتی که بدون توجه به فرهنگ سازمانی و الزامات آن انجام پذیرد، پاسخگوی نیازهای ناجا برای یادگیری چگونه مواجه شدن با شرایط جدید نیست. این مقاله از میان عوامل اثرگذار در یادگیری سازمانی به مهم ترین آن یعنی آموزش می پردازد و با بهره گیری از اندیشه های فرماندهی معظم کل قوا، امام خامنه ای (مدظله العالی)، نقش «مهندسی فرهنگی» را در طراحی راهبردهای آموزشی برای نظام آموزش این نیروی مردمی تبیین می نماید. نویسنده سعی نموده است تا با مراجعه به افکار و اندیشه های فرماندهی معظم کل قوا، جایگاه مهندسی فرهنگی را در طراحی راهبردهای کلیدی که برای نظام جامع آموزش ناجا در جهت تحقق اهداف عالی ترسیم شده است به بحث بگذارد.
روش تحقیق: این تحقیق به روش توصیفی-تحلیلی و با بهره گیری از منابع کتابخانه ای و اطلاعات موجود در فضای مجازی (اینترنت) انجام شده است. یافته ها و در اندیشه امام خامنه ای «آموزش» مهم ترین نیاز نیروهای مسلح به عنوان مهم ترین تولیدکنندگان اقتدار و امنیت ملی است. بر این اساس، ناجا به دلیل مواجهه مستمر با تحولات محیطی، ضرورت دارد تا متناسب با فرهنگ سازمانی و راهبردهای حال و آینده، برنامه های مناسبی را برای حفظ امنیت ملی کشور تدوین و اجرا نماید. آنچه پیرامون مهندسی فرهنگی نظام جامع آموزش ناجا موردبحث قرار می گیرد به مدیران و فرماندهان ناجا کمک می کند تا ضمن حفظ ارتباط با تحولات محیطی و توسعه فناوری به ضرورت انعطاف پذیری راهبردهای آموزشی توجه کنند و از نتایج آن در اثربخش نمودن فعالیت های فردی و سازمانی استفاده نمایند.

پژوهش حاضر با تاکید بر آموزه های اسلامی و با بهره گیری از بیانات مقام معظم رهبری، به بررسی کاربردی ترین ابعاد فرهنگی- اجتماعی نماز در سه حوزه «خانواده، حقوق و اخلاق اجتماعی» می پردازد و درصدد بیان اثبات نقش موثر نماز در اصلاح سبک زندگی، از سبک زندگی غربی و سکولار، به سمت سبک زندگی اسلامی است. بررسی ابعاد فرهنگی و اجتماعی سبک زندگی اسلامی و نقش نماز در تعالی فرهنگی- اجتماعی این نوع سبک زندگی با بهره گیری از آیات، روایات و بیانات مقام معظم رهبری مدظله العالی، توجه دادن به نماز در ابعاد مختلف زندگی و ارائه راهکار برای اصلاح سبک زندگی به روش اسلامی از اهداف و محورهای موردتوجه در این نوشتار است. روش تحقیق: روش گردآوری اطلاعات در این نگارش، کتابخانه ای و اسنادی است و کتاب ها و مقاله های چاپ شده به زبان های فارسی و عربی با روش توصیفی- تحلیلی مورداستفاده قرار گرفته است.
یافته ها و با توجه به مطالعات انجام شده درزمینه تاثیر نماز در شئون مختلف سبک زندگی و بر اساس تجزیه وتحلیل آثار و کارکردهای فرهنگی و اجتماعی آن، نتیجه می شود که «نماز» با التزام به حقوق خانواده، پایبندی به حقوق اجتماعی و توسعه اخلاق اجتماعی، باعث می شود که ابعاد مختلف فرهنگی – اجتماعی سبک زندگی انسان تعالی یابد و جامعه اسلامی می تواند در سایه آن به شکوفایی و رشد فرهنگی و اجتماعی برسد و موجب تحقق حیات طیبه ای گردد که در قرآن کریم بیان شده است.

خانواده مانند یک نظام است که خود سازنده نظام اجتماعی است و تحت تاثیر مسائل مختلف جامعه، مسائل اجتماعی، اقتصادی، ارتباطات و سایر مسائل قرار دارد. امروزه خانواده ها با مشکلات بسیاری درگیر هستند که متناسب با توانایی و حتی آمادگی آن ها نیست. این مشکلات می تواند اثرات مخربی بر روی بهداشت روانی خانواده ها داشته باشد. سلامت روان یکی از مهم ترین عوامل برای ارتقا و تکامل انسان ها است. هدف پژوهش حاضر بازشناسی نقش بانوان در ارتقای سلامت و بهداشت روانی خانواده ایرانی با تاکید بر سبک زندگی حضرت علی(ع) و حضرت فاطمه(س) است.
روش تحقیق: این پژوهش با استفاده از روش توصیفی-تحلیلی انجام شده است. در انجام پژوهش، کلیه منابع و مراجع موجود و در دسترس اعم از کتب، مقالات و گزارش های پژوهشی موردبررسی واقع شده اند و ابزار پژوهش، فیش برداری از منابع و مراجع مذکور بوده است. پس از جمع آوری اطلاعات به طبقه بندی، تحلیل، استدلال و استنتاج منطقی از آن ها پرداخته شده است. یافته ها و بر اساس برداشت از سبک زندگی حضرت علی(ع) و حضرت زهرا(س) زن با توجه به ویژگی های فردی و وظایفی که در تشکیل و تحکیم خانواده بر عهده دارد، سهم بیشتری در تامین آرامش و بهداشت روانی خانواده ایفا می کند. نتایج حاکی از آن است که در دنیای امروز که پر از رسانه های جمعی، ماهواره ها و میدان جنگ های فرهنگی است و صیادان بسیاری در کمین خانواده ها هستند، بانوان ما می توانند حضرت فاطمه زهرا(س) را به عنوان بهترین الگو و نمونه چگونه زیستن انتخاب کنند. با اصلاح نگرش و رفتار زوجین نسبت به تشکیل خانواده و به ویژه الگوگیری از سیره حضرت علی(ع)و حضرت فاطمه(س) می توان به تحکیم مبانی خانواده در جامعه اسلامی و حتی کاهش آمار طلاق امیدوار بود. چنانچه بانوان با الگوپذیری از سبک زندگی ایشان، درزمینه فضائل اخلاقی مواردی همچون: سادگی، تقوا، زهد و پارسایی، سخن نیکو، عفو و گذشت، ادب و احترام، محبت، خوش رویی، عفاف و پاک دامنی، حلم و بردباری و همچنین درزمینه آئین همسرداری به ابعادی مانند تقسیم کار، پذیرش سرپرستی مرد در خانواده، سازگاری و تفاهم و تامین غرایض جنسی را سرلوحه زندگی خود سازند، می توانند موجبات بهبود بهداشت روانی خانواده را فراهم سازد.