نشریه بصیرت و تربیت اسلامی
پیاپی 45 (تابستان 1397)

تعلیم و تربیت یکی از اهداف بنیادین بعثت انبیاء و رسول خدا (ص) است. امام رضا (ع) در راستای این هدف، متناسب با اوضاع و شرایط فرهنگی- اجتماعی عصر خویش، رویکرد خاصی را در هدایت و روشنگری جامعه اتخاذ کردند. امام رضا (ع) در ضمن بیانات خویش، از روش های گوناگونی برای تربیت فردی و اجتماعی افراد بهره جسته اند. این مقاله با رویکرد مورد پژوهانه، با بررسی روایات و سیره امام رضا (ع) درصدد پاسخ به این سوالات است که آیا پیام ها و آموزه های تربیتی را می توان از روایات امام رضا (ع) در حوزه های گوناگون برداشت کرد؟ روش های تربیتی سیره رضوی چه ویژگی های شاخصی دارد؟ امام رضا (ع) در ضمن مذاکرات از چه شیوه های تربیتی بهره جسته اند؟ روش تحقیق: این مقاله با استفاده از روش توصیفی-تحلیلی و با مراجعه به احادیث امام رضا (ع) علاوه بر کارآیی روایات در حیطه های گوناگون، به ارائه مولفه ها و روش های تربیتی آن حضرت (ع) پرداخته است. یافته ها و نتیجه گیری: یافته های این تحقیق نشان می دهد که می توان مولفه های تربیت رضوی (ع) را بر سه پایه اصلی استوار دانست: خدامحوری؛ اشتمال و جامعیت؛ عنایت به جنبه های فردی و اجتماعی. در امتداد این اصول سه گانه، ایشان از روش هایی نیز همانند «بهره گیری از آیات قرآن کریم، استفاده از مصادیق ملموس و طبیعی؛ مخاطب شناسی؛ تشویق به تحصیل فقه و دانش» استفاده نموده اند.

رزمندگان دفاع مقدس در صحنه های مختلف نبرد، با الگو قرار دادن امام حسین (ع) و یارانش به مبارزه با دشمن می پرداختند. درواقع می توان گفت واقعه عاشورا جلوه تمام عیاری از خود را در دفاع مقدس به نمایش گذاشت و رزمندگان دفاع مقدس با الهام از این واقعه با دشمن مقابله کردند و پیروز شدند. هدف نوشتار پیش رو آن است که بازتاب آموزه های تربیتی قیام عاشورا در دفاع مقدس را با الهام از آموزه های قرآن کریم مورد بررسی قرار دهد. روش تحقیق: این پژوهش با روش توصیفی- تحلیلی انجام شده و برای گردآوری داده،ها از منابع کتابخانه ای استفاده شده است. یافته ها و نتیجه گیری: جلوه های قیام عاشورا در دفاع مقدس را می توان در سه مرحله: قبل، هنگام، و بعد از جنگ موردتحلیل قرار داد. مهاجرت از مادیات، بصیرت و اصلاح امور امت را می توان ازجمله تجلی های و اقعه عاشورا در دفاع مقدس در مرحله قبل از جهاد برشمرد. ازجمله جلوه های واقعه عاشورا در دفاع مقدس، در هنگام جنگ عبارت اند از: مبارزه با سلاح ایمان در مقابل سلاح جنگی، شجاعت، ولایت پذیری و فرمان برداری از رهبر، و قلت نفرات حق در برابر کثرت نفرات باطل. حفاظت از پیروزی، صدور پیام قیام و استقامت و استمرار فکری و آرمانی مبارزه نیز از جمله جلوه های تربیتی واقعه عاشورا در دفاع مقدس در مرحله پس از جنگ و جهاد است. مقاله حاضر در این سه مرحله، با استناد به آیات قرآن کریم و نیز سیره سیدالشهدا (ع) ، صفات و ویژگی هایی را برای مجاهدان در راه حق اثبات کرده است که به طور مشترک می توان آن ها را در واقعه کربلا و صحنه های دفاع مقدس مشاهده کرد.

یکی از مهم ترین اهداف ازدواج در قرآن، رسیدن به آرامش معرفی شده است (روم، 21؛ اعراف، 189) ازاین رو لازم است جهت تحقق این هدف الهی، خانواده را بستر یاد خداوند قرار داد؛ چراکه در قرآن آرامش به خدا منتسب است (فتح، 4) دیدگاه قرآن کریم که متناسب با فطرت و خلقت است، در هیچ زمینه ای از مسائل مربوط به خانواده چیزی را فروگذار نکرده. انبیای الهی (ع) که الگوی انسان ها هستند (انبیا، 73) طبق آیات قرآن، همسرانی داشتند (رعد، 38) که برخی از آن ها با انبیا همراه و موافق بودند اما برخی دیگر اینگونه نبودند و ناسازگاری عده ای تا بدان جا رسیده بود که در قرآن کریم به عنوان خائن معرفی شده اند (تحریم، 10). انبیا (ع) که آیینه تجلی صفات الهی اند، با همسر بر اساس صفات الهی رفتار نموده و خانواده را در جهت هدف های الهی آن سوق داده اند. این مقاله بر آن است که ضمن بیان نحوه تعامل انبیا با همسران خویش، نقش آن را در آرامش خانواده تشریح نماید. روش تحقیق: این تحقیق از روش توصیفی- تحلیلی با تکیه بر تحلیل محتوا بهره می برد. محتوای مورداستفاده آیات قران کریم است. یافته ها و نتیجه گیری: رفتار خانوادگی انبیای الهی (ع) تجلی عینی و عملی صفات الهی برای تحقق بخشیدن به هدف تشکیل خانواده است که تبعیت و تاسی از سیره عملی این بزرگواران می تواند در عین نابهنجاری ها و چالش های موجود، انسان امروزی را به سمت مهم ترین اهداف الهی تشکیل خانواده ازجمله آرامش رهنمون سازد.

امروزه اقتصاد مقاومتی به یک تدبیر و راهکار برای دولت ها در راستای مواجهه با فشارها و تحریم های دشمن تبدیل شده است. اقتصاد مقاومتی در کشور ما به دلیل انگاره های اسلامی و بیانات روشنگر مقام معظم رهبری، از جایگاه ویژه و مهمی برخوردار شده است. آنچه نظامی هماهنگ و قوی را برای پیاده سازی و به کارگیری مبانی و اصول آن فراهم می سازد، اتکا به آموزه های اسلامی مندرج در کتاب آسمانی ما مسلمانان است. هدف از این پژوهش برجسته ساختن و استخراج مبانی و اصول اقتصاد مقاومتی از دیدگاه قرآن است. این پژوهش از نوع کیفی و با استفاده از روش تحلیل محتوای اسنادی و کتابخانه ای انجام گرفته است. بر این اساس، ابتدا به روش تحلیل محتوا، از بین مقالات و نوشته های معتبر و بر مبنای بیانات مقام معظم رهبری، مبانی و اصول اقتصاد مقاومتی به همراه مضامین آن ها، استخراج و در جداول جداگانه دسته بندی و تلخیص شد. در ادامه، به روش کتابخانه ای، با مراجعه به قرآن، آیاتی که با مضامین مربوط به مبانی و اصول اقتصاد مقاومتی ارتباط داشت، استخراج و در قالب جدول جداگانه، مورد تحلیل قرار گرفت. یافته ها و نتیجه گیری: نتایج نشان داد که برخی از مهمترین مبانی اقتصاد مقاومتی از دیدگاه قرآن عبارت اند از: تجلی توحید در اقتصاد، تفقه در احکام اقتصادی، عملیات اقتصادی مظهر عبودیت، جهاد اقتصادی همراه با عدالت، رشد اقتصادی، سعی و تلاش مجاهده اقتصادی، اشتغالات خاص اقتصادی در جهت ریشه کنی فقر و استضعاف مالی. ازجمله اصول مهم نیز از دیدگاه قرآن، کار اقتصادی و ارزش افزوده، عدالت خدماتی در توزیع، گردش آزاد ثروت، خوداتکایی، قناعت و مصرف بهینه است.

از دیدگاه اسلام «نظارت» جایگاه مهمی در امور فردی و اجتماعی دارد. نظارت دارای انواع متعدد درونی (خودکنترلی) و بیرونی (دگرکنترلی) است. نظارت بیرونی به نظارت مردمی- حکومتی و نظارت حکومتی به درون سازمانی و برون سازمانی تقسیم می شود. نظارت یکی از مسائل مهمی است که تاکنون بر اساس دیدگاه ها و رویکردها و از زوایای مختلفی موردبررسی قرارگرفته است و ضرورت دارد که این موضوع از منظر منابع دینی نیز موردبررسی قرار گیرد. تحقیق حاضر بر همین اساس شکل گرفته و چگونگی نظارت بر عملکرد کارگزاران (مسئولان نظامی و انتظامی) در نهج البلاغه را بررسی و تحلیل کرده است. روش تحقیق: این مقاله با روش توصیفی-تحلیلی، اهمیت و بر اساس رهیافت ها و راهبردهای روش شناسی تحلیلی و با استناد به نامه ها و خطبه های نهج البلاغه و کتب تفسیری ویژگی های حکومتی امام علی (ع) انجام شده است. یافته ها و نتیجه گیری: نتایج تحقیق نه تنها زوایای مختلفی از سیره آن امام بزرگوار را به عنوان یک کارگزار دینی آشکار ساخت بلکه نشان داد که مولای متقیان علی (ع) از معدود رهبرانی است که ضمن ارائه راهکار های عملی به مسئولان نظامی و انتظامی بر مبنای آموزه های وحی الهی و سیره و سنت رسول الله (ص) ، از طریق دریافت گزارش ها و اطلاعات که برگرفته از نظارت شبکه ای، سیستمی، چندلایه و فراگیر بوده است با جدیت و سرعت، به تحلیل آن ها می پرداخت و پس از اطمینان از صحت وسقم قضایا، بی درنگ اقدام به اتخاذ تصمیمات قاطع می کرد. تقویت و اشاعه فرهنگ خودنظارتی مسئولان، ترغیب مسئولان به حمایت از طرح های نظارتی، بازنگری در ساختارهای نظارتی و ایجاد هماهنگی های لازم بین بخش های نظارتی، نظارت مستمر بر امور مسئولان نظامی و انتظامی از ضروریات نظارت بر عملکرد کارگزاران (مسئولان نظامی و انتظامی) است.

امروزه ضرورت برگزاری دوره های مختلف آموزشی برای کارکنان و مدیران بر کسی پوشیده نیست. سازمان ها هرساله مبالغ هنگفتی را صرف برگزاری دوره های آموزشی می کنند؛ اما یکی از دغدغه های اصلی مجریان و برنامه ریزان، اطلاع از میزان اثربخش بودن دوره های آموزشی برگزار شده است. هدف از تحقیق حاضر بررسی «ارزیابی میزان اثربخشی آموزش های تخصصی ساعس (در دوره های بصیرت سال 1395 قم) در تغییر الگوی رفتاری فرماندهان و مدیران ستاد فرماندهی ناجا» است.

در این تحقیق از هر دو روش گردآوری اطلاعات یعنی روش های کتابخانه ای و روش های میدانی استفاده شده است. جامعه آماری این پژوهش، کلیه فرماندهان و مدیران ستاد فرماندهی ناجا بوده است. نمونه آماری تحقیق بر اساس فرمول کوکران 100 نفر از فرماندهان، قبل از اعزام به دوره و بعد از مراجعت از دوره بصیرت قم انتخاب شدند. در تحقیق حاضر برای جمع آوری اطلاعات از ابزار پرسش نامه استفاده شد که توسط محقق طراحی شده و روایی و پایایی آن محاسبه شده است.
یافته ها و

یافته های تحقیق حاکی از آن است که آموزش های تخصصی ساعس بر خودآگاهی، خودتنظیمی و ریسک پذیری فرماندهان و مدیران ستاد فرماندهی ناجا در سطح 001/0 تاثیر معنی دار و مثبت است. همچنین نتیجه میانگین رتبه ها بر اساس آزمون فریدمن نشان می دهد که خودتنظیمی با ضریب 14/4 میانگین بالاتری دارد و از وضعیت مطلوب تری نسبت به بقیه شاخص ها برخوردار است. از کاربردهای تحقیق حاضر، برنامه ریزی برای آموزش های ساعس برای ارتقای الگوهای رفتاری فرماندهان و مدیران است.