فهرست مطالب

مجله ترویج علم
سال هفتم شماره 10 (بهار و تابستان 1395)

  • تاریخ انتشار: 1395/06/01
  • تعداد عناوین: 10
|
  • رضا منصوری صفحه 5

    مفهوم سازی فرایندی است پیچیده در تاریخ تفکر در جوامع انسانی. هنگامی که مقهومی جدید ابداع می شود و کلمه ای بر آن اطلاق می شود، اعم از این که نوواژه باشد یا واژه ای موجود، به طور طبیعی ذهن انسان هایی که در آن فرایند مشارکتی نداشته اند در پذیرش این مفهوم مقاومت می کند. این هم پدیده ای شناخته شده است. این پدیده ی مقاومت ذهن در زمینه ی مفهوم های علوم طبیعی کمتر است. با وصف این می دانیم که ذهن ایرانیان هنگامی که با دو مفهوم مدرن سرعت و شتاب در فیزیک، و تفکیک آن دو، در دوره ی دار الفنون مواجه شد واکنشی گیج کننده و مبهم از خود نشان داد و شاید کتاب فیزیک علیخان در ابتدای دوران پهلوی اولین کتابی بود که در آن این دومفهوم از هم تفکیک شد. مفهوم زمان در فیزیک مدرن اما، که پایه ی همه ی علوم جدید است، هنوز در ذهن ما ایرانیان و فلاسفه ی ما شکل نگرفته و پذیرفته نشده است. همین کافی است بتوانیم تصور کنیم در زمینه ی مفهوم های علوم انسانی چقدر این فرایند پذیرش مفهوم های جدید سخت تر و زمان بر تر است.
    مفهوم ترویج علم و حالا مفهوم ارتباطات علم و تفکیک آنها از هم مصداق همین پیچیدگی در علوم انسانی است. به خاطر دارم اوائل دهه ی هفتاد را که واژه ی ترویج علم را به منظور بیان مفهوم تبدیل و "ترجمه ی" گزاره های علمی به زبان عامه را پیشنهاد کردیم و به کار بردیم. بسیار یا اصلا قبول نداشتند یا برای پذیرش آن آمادگی نداشتند. مرحوم آقای دکتر شریعتمداری استاد علوم تربیتی از جمله مخالفان این واژه بودند. حالا پس از بیش از دو دهه که این واژه برای بیان مفهوم همگانی کردن دانش یا معرفت علمی مدرن به کار می رود مفهوم جدید و عام تر "ارتباطات علم" میان متخصصان علوم انسانی با مشکل مشابهی مواجه است؛ پس باید انتظار داشت با جا افتادن این مفهوم در میان سیاست گذاران و مدیران هنوز فاصله ی بسیار داشته باشیم.
    کلمه ی ارتباطات، جمع ارتباط، از همان معنایی گرفته شده که در زمینه ی ارتباط انسانی به کار می رود. توانایی ارتباط میان انسان ها هنری است که روان شناسان از پیچیدگی آن به خوبی آگاه اند. به همان معنی توانایی برقرار کردن ارتباط علمی میان گروه های انسانی متفاوت هنر و فنی پیچیده است، به ویژه در این چند دهه ی اخیر که رشد علم بسیار شدت گرفته و فرصت جذب یافته های علمی برای اهل علم حتی در یک رشته هم کار ساده ای نیست. ارتباط میان اهل علم در یک رشته ی تخصصی معمولا گفتمان (دیسکوز) نامیده می شود که اساس رشد علم است. اما معمولا از یک نخصص که کمی دور می شویم پیچیدگی مفاهیم به حدی است که گفتمان دیگر امکان ناپذیر می شود و ارتباط یا "ارتباطات علم" جایگزین گفتمان علم می شود. و ما در ایران هنوز از فراگیری و تفکر در زمینه ی این هنر و فن برقراری ارتباط علم غافلیم و مفهوم آن را هم به درستی نمی شناسیم؛ منظور من نشناختن در میان متخصصان علوم انسانی است چه رسد به متخصصان علوم پایه و پزشکی و مهندسی؛ و اصلا از عامه صحبتی نمی کنم!
    اتفاقا، اهمیت درک این مفهوم جدید برای کشوری مثل ایران که در راه ورود به دنیای جدید علم است و می خواهد از فاز یادگیری دانش علمی به فاز مشارکت در فرایند علم جهانی وارد بشود نشناختن این مفهوم یکی از مهم ترین مانع ها در ورود به این فاز و سیاست گذاری منطقی در تسهیل این ورود است. متخصصان ما که در یک رشته با همکاران جهانی خود وارد گفتمان علم جهانی شده اند بر این تصورند که لابد کشور هم باید به همین ترتیب وارد فاز فرایندی با علم جهانی بشود و متوجه نمی شوند که تا زمانی که میان رشته های تخصصی درون کشور مفاهمه ای اتفاق نیفتد، و ارتباط علم میان حوزه های متفاوت علم در نگیرد، هر کس بخشی از این "فیل" علم را دریافته و تصوری از خود فیل در کلان سیاست گذاری کشور وارد نشده است؛ و همین باعث می شود سیاست گذاران و مدیران ما نتوانند یکپارچگی فرایند علم را درک بکنند و آن را در برنامه ریزی های ملی به اقدام های اثر گذار ترجمه بکنند.
    نمی توان واژه ی ترویج علم را برای ارتباط میان حوزه های علم یا میان حوزه های علم و مدیریت علم به کار برد؛ حوزه هایی که ارتباط میان آنها در ایران عملا تعطیل است یا ناممکن شده است؛ نگاه کنید به جدایی علوم پزشکی از علوم دیگر؛ یا بی توجهی به علوم انسانی و فروکاهیدن آن به خواندن چند کتاب و اخذ درجه ی دکتری در دانشگاه های ایران. باید مفهوم ارتباطات علم را جدی بگیریم و برای برقراری سالم ارتباطات علم در داخل کشور با ویژگی های منحصر به فردش بکوشیم. درک و گسترش کاربرد مفهوم ارتباطات علم به طور قطع به توسعه ی علمی ما سرعت خواهد بخشید.

  • افسانه مرادعلی زاده، ابوالفضل رقیع پور صفحه 7

    وجود آثار تاریخی، صنایع دستی به جا مانده از نیاکان، بررسی زندگی بزرگان و اندیشمندان عرصه پزشکی، نجوم، کشاورزی، ساختمان سازی، فیزیک، ریاضیات و... را می توان گواه بر توسعه دانش در زمان گذشته ایران دانست. دانشی که شواهد آن را می توان در هنر اصیل ایران زمین یعنی فرش نیز به وضوح مشاهده کرد. تار و پودی که هنرمندان شایسته ایرانی با اصول هنری و ادغام آن با ریاضیات جایگاه علمی ایرانیان را توسعه بخشیدند تا بار دیگر جایگاه ایرانیان را چه در هنر و چه در دانش ریاضی ارتقا بخشند. بنابراین بر آن شدیم تا فرهنگ باستانی خود که به خصوص در ریاضیات سرآمد عالم بود را به عرصه علم بیاوریم و خودنمایی آن را در ریاضیات به نمایش بگذاریم.
    بنابراین یکی از جلوه های ریاضیات، هنر و فرهنگ را انتخاب کردیم تا در لابه لای آن ریاضیات را برای دانش آموزان خود شیرین تر و دلچسب تر کنیم. این شیرینی می تواند اهداف کلی آموزش که همان ارتقا، بسط و گسترش ریاضیات است را توسعه بخشد و به دانش آموزان کمک کند تا ریاضیات را با نگاهی متفاوت تر از اینکه ریاضیات درس سخت و سنگینی است ببینند. نتایج پژوهش نشان می دهد که هر چند گذشتگان ما تحصیلات دانشگاهی و رسمی نداشتند اما کاربرد ریاضی در فعالیت های روزانه آنها جالب و در نوع خود بی نظیر است. بنابراین، آموزش و حتی معرفی این فعالیت ها، علاوه بر ایجاد علاقه و انگیزش در دانش آموزان، می تواند بر فرایند یاددهی و یادگیری آنها تاثیر به سزایی داشته باشد.

    کلیدواژگان: فرهنگ، ریاضیات، ریاضیات قومی، مدل سازی، مدل سازی قومی، موزه
  • فائقه محمدی* صفحه 23

    رسانه های اجتماعی در منابع اطلاعاتی گوناگون تعاریف متعددی دارند. در یک نگاه مشترک، رسانه های اجتماعی به عنوان نرم افزارهای کاربردی و سیار وب 2.0 توصیف شده اند که به کاربران اجازه می دهند تا در یک تعامل اجتماعی هم زمان، دانشی را خلق کرده و به اشتراک بگذارند. این رسانه ها کاربر محور و چند منظوره بوده و محدود به زمان و مکان نیستند. اخیرا مراکز اطلاع رسانی و کتابخانه ها توجه خاصی به استفاده از رسانه های اجتماعی داشته اند. مروری بر مطالعات قبلی بیانگراین واقعیت است که با وجود اینکه کتابداران به استفاده از این رسانه در کتابخانه ها نگرشی مثبت دارند با این حال آنها عملا در استفاده واقعی از این ابزارها با چالش هایی مواجه اند. دراین مقاله، با استفاده از روش پژوهش کتابخانه ای، ابتدا تعاریفی کلی از رسانه های اجتماعی مطرح شده است. سپس مسائل و چالش های استفاده از رسانه های اجتماعی در کتابخانه ها و مراکز اطلاع رسانی ازجنبه های گوناگون بررسی شده است. در خاتمه مقاله نیز راهکارهایی از قبیل ایجاد انگیزه درکتابداران، تدوین خط مشی استفاده و نیز تشویق پژوهشگران به انجام پژوهش های بیشتر در این زمینه به منظور رفع چالش های موجود پیشنهاد شده است.

    کلیدواژگان: رسانه های اجتماعی، کتابداران، استفاده علمی، چالش ها و راهکارها
  • مهری بهرام بیگی* صفحه 37

    تصویر، زبانی جهانی است که باید جنبه شناختی آن را خاطر نشان کرد: به عنوان تولیدکننده معنی، به عنوان ابزاری ضروری برای متن و همین طور به عنوان منبع تفسیر و تعبیر متن تصویر که به عنوان ابزاری آموزشی از همان دروس ابتدایی یا پیش از آن به کمک مربی یا مدرس می آید و حس دیداری، عامل مهمی در یادگیری است.
    کتاب درسی به عنوان یکی از ارکان و ابزارهای یادگیری دارای متن، تصویر و سایر اجزاء و عناصری است که به یادگیری کمک می کند. کتاب درسی دارای ویژگی های کلی و ساختاری است. ویژگی های ساختاری بیشتر شامل جنبه های ظاهری و هنری کتاب است. تصاویر یکی از ویژگی های ساختاری است. هدف از این مقاله بررسی اهمیت وجود تصاویر در کتاب ها به ویژه کتاب های درسی است.
    این مقاله به پیدایش تصویر، اهمیت آن در یادگیری و به خاطر سپاری مطالب، روش چیدمان تصاویر در کتاب برای استفاده بهینه از آنها در درک مطالب، نقش رنگ در تصویر و آموزش، همچنین تاثیر وجود تصویر در یادگیری زبان فارسی و زبان بیگانه می پردازد.
    سوال این است که آیا تصویر می تواند به عنوان ابزاری پوینده و ابزاری بیانی به عنوان زبانی مستقل نمایش داده شود تا بتوانیم نوعی مهارت را از آن کسب کنیم؟
    این مقاله بر پایه نتایج پژوهش های صاحبنظران امر آموزش زبان و گرافیست ها تهیه شده است.
    از آنجا که یک تصویر می تواند چند جمله را در ذهن فراگیر ایجاد کند با همراه کردن رنگ در بخش های مختلف تصویر، می توان به آموزش زبان بیگانه به شیوه راحت تر پرداخت به ویژه زبانی که فراگیر هیچ آشنایی با آن ندارد.

    کلیدواژگان: تصویر، رنگ، کتاب های درسی و دانشگاهی، آموزش، زبان بیگانه
  • پرستو سیف، همایون فرهادیان*، محمد چیذری صفحه 55

    امروزه آموزش عالی از اساسی ترین ارکان اصلی خیزش به سمت توسعه محسوب می شود. نیروی انسانی ماهر اصلی ترین شاخصه پیشرفت کشورها محسوب می شود. بنابراین دانشگاه ها باید بهترین ها که همان استعدادهای علمی محسوب می شوند را شناسایی و موقعیتی را فراهم کنند که این افراد راغب به همکاری و عضویت در هیئت علمی دانشگاه ها باشند. این پژوهش، با هدف بررسی مدیریت استعداد در نظام آموزش عالی ایران و راهکارهای بهبود آن، انجام شده است. پژوهش حاضر با استفاده از روش کتابخانه ای و اسنادی صورت پذیرفت. نتایج نشان داد که از مهم ترین عوامل جذب و نگهداشت اعضای هیئت علمی، عدم تبعیض و رعایت اصل شایسته سالاری، شفاف نمودن ویژگی ها و مراحل اجرایی فرایند جذب از ابتدا تا انتها، افزایش حقوق و تقویت امنیت شغلی استادان و رسیدگی به امور معیشتی آنان، افزایش امکانات و منابع و بودجه لازم جهت انجام فعالیت های پژوهشی، و رفع مشکلات اقتصادی، سیاسی و اجتماعی کشور است.

    کلیدواژگان: دانشگاه ها و مراکز آموزش عالی، مدیریت استعداد، هیئت علمی، جذب و نگهداشت اعضای هیئت علمی
  • امیرهوشنگ حیدری* صفحه 75

    آینده پژوهی دانشی فرا تمدنی و فرا رشته ای است که کشف آینده های محتمل و تلاش به منظور ساخت آینده های مطلوب را سر لوحه اهداف خود قرار داده است. این دانش می کوشد آینده های مرجح و مبتنی بر امیال و آرزوهای انسآن ها را خلاقانه تصور و ما را در راستای ساخت آینده مطلوب مان هدایت کند. به همین دلیل امروزه آینده پژوهی بسیار مورد توجه جوامع مختلف قرار گرفته است به نحوی که از این رشته دانشگاهی تحت عنوان علم و هنر ساخت آینده یاد می شود. کشورهای مختلف جهان سعی دارند ابتدا به کسب و فراگیری این دانش به عنوان ابزاری کارآمد و راهبردی بپردازند و سپس به بازآفرینی آن هم سو و متناسب با ارزش ها، فرهنگ ها و هنجارهای اجتماعی خود همت بگمارند. دولت ها می کوشند تا با استعانت از آینده پژوهی به تسخیر پیش دستانه آینده فائق آیند تا در تعامل با دنیای ناشناخته و وهم انگیز آینده؛ تنها عنصری بی تفاوت، تسلیم و نظاره گر نباشند. آنها می خواهند درراستای ساخت آینده مطلوب و مورد وفاق خود، فعالانه گام بردارند. با این رویکرد هوشمندانه بشر نه تنها در مواجهه با آینده و دریای ژرف تغییرات غافلگیر نخواهند شد، بلکه با آگاهی و شناخت کامل آینده و با نگاهی خوش بینانه به استقبال آن می رود. با این تصور و بینش است که افراد در جوامع و در تعامل با فرایند جهانی شدن به عنصری کنشگر و تصمیم گیرنده مبدل خواهند شد. هدف این مقاله، اشاره به اصول و مبانی آینده پژوهی و آموزه های آن و به طور خاص به روش دلفی به عنوان روشی کیفی و مطرح در حوزه آینده پژوهی است. روش دلفی گرچه از سایر علوم به آینده پژوهی ورود یافته ولی به مرور، در حوزه آینده پژوهی بازآفرینی شده و به عنوان روشی پرکاربرد و سرآمد معرفی شده است که به خوبی قادر خواهد بود از دانش ضمنی خبرگان حوزه های مختلف در راستای اهداف آینده پژوهی استفاده کند. با این ویژگی است که روش دلفی در آینده پژوهی کاملا متمایز از سایر علوم است. در این مقاله از روش اسنادی استفاده شد تا ضمن پرداختن به چیستی آینده پژوهی به این پرسش بپردازد که برای روش دلفی چه مزایا و معایبی را می توان برشمرد؟

    کلیدواژگان: آنیده اندیشی، روش دلفی، دانش ضمنی، آینده های مطلوب
  • انسیه شجاعی*، طاهره میرعمادی، فرشاد مومنی، حجت الله حاجی حسینی صفحه 93

    ظهور و توسعه فناوری گیاهان تراریخته در کشاورزی یکی از چالش ‏ برانگیزترین موضوعات در حوزه توسعه فناوری‏ های نو بوده است. این چالش ها شامل چالش های ایمنی، محیط زیست، سلامت و برابری اقتصادی در بین اقشار مختلف جامعه است. در این مقاله نخست چالش‏ های مطرح در توسعه فناوری گیاهان تراریخته از منظر ایجاد یا تشدید نابرابری در اقشار کشاورزان مرور شده و در نهایت سیاست های رویارویی با این چالش ها در کشورهای درحال توسعه بررسی‏ می‏ شود.

    کلیدواژگان: فناوری گیاهان تراریخته، نابرابری، چالش های توسعه، سیاست های تجویزی، کشاورزان خرد
  • ریچارد استون* ترجمه: اکرم قدیمی، مهدی سیمائی فر صفحه 105

    در ماه جولای 2016 نام کویر لوت به واسطه جغرافیای شگفت و باعظمت در فهرست میراث جهانی یونسکو ثبت شد. مناظر شگفت انگیز لوت همواره مسحور کننده طبیعت گردان بوده است ولی اطلاعات چندانی درخصوص اکوسیستم غیرمتعارف آن در اختیار نیست. در ماه دسامبر 2016 مجله ساینس در گزارشی به قلم ریچارد استون به رمزگشایی این معما می پردازد. تا به حال فرض براین بود که پابرجایی زنجیره غذایی بدون وجود گیاهان به عنوان نخستین حلقه از زنجیره غذایی که نقش تولیدکنندگان اولیه را بر عهده دارند ممکن نیست. حال سوال اینجاست که چگونه می توان وجود موجودات زنده ای ازجمله حشرات، خزندگان و روباه شنی را در گرم ترین نقطه زمین که عاری از هرگونه پوشش گیاهی است توضیح داد. در نوامبر 2016 گروهی متشکل از پژوهشگران ایرانی، آمریکایی و اروپایی به منظور یافتن پاسخی برای این معما راهی کویر لوت شدند. یافته های آنان کاملا دور از انتظار بود.

    کلیدواژگان: کویر لوت، اکوسیستم، زنجیره غذایی، شبکه غذایی
  • صفحه 123
|
  • Afsaneh Moradalizadeh, Abolfazl Rafiepour Page 7

    Review of historical monuments such as ancestral handicrafts, the investigation into the life of physicians, astronomers, agriculturists, architects, physicists and mathematics and so on, attest to the development of knowledge in the ancient Iran. Such knowledge can be observed in the ancient and authentic Iranian art namely Iranian carpet. Such textures which have developed Iran’s academic standing by integrating principles of art with mathematics in order to promote Iranian standing in both art and mathematics. Therefore, we decided to elaborate the role of our ancient culture which had a pre-eminent position in mathematics, in the area of science. So one of the effects of mathematics, art and culture was chosen to smooth the way for teaching mathematics to students by weave the mathematics into it. This delicacy can develop the promotion and popularization of mathematics as the overall aims of education. This view can help students to see mathematics as a different form of knowledge which will be oppose to common view in society which consider math as difficult and complicated knowledge. The results of several research show that the ways which our ancestors used math in their daily life activities are very interesting and even unique despite of having no formal academic education. So, in addition to creating interest and motivation in students, introducing such activities can have a significant impact on teaching and learning process.

    Keywords: Culture, Ethnomathematics, Modeling, Ethnomodeling, Museum
  • Faegheh Mohammadi Page 23

    Several information resources have developed various definitions of “social media”. The common definition describes social media as a group of web-based and mobile applications of web 2.0 that allow users to share and create knowledge in a real time social interaction. It is user-centric, multi-purpose and it is not time and location bound. According to the previous research, although the librarians have positive attitude towards using social media in libraries, in practice they may experience a lot of challenges. These challenges may concern human resources, Time, management and etc. Using Library research method, firstly, this paper attempts to provide a general definition of social media. Then it addresses some of existing challenges in the use of social media in libraries and information centers from various perspectives. At last the paper suggests some approaches to improve librarians’ motivation, codify a usage guideline and encourage scholars to perform more researches in this area in order to deal with mentioned challenges.

    Keywords: Social Media, Librarians, Scientific Use, Challenges, Approaches
  • Mehri Bahrambeiguy Page 37

    Textbooks help learning through texts, images and other features. Selecting and placing images in the proper place can facilitate learning. This article deals with the importance of images to teach textbooks, as well as its role in foreign language teaching.
    Images have three functions:1) To encourage the reader to study the text,
    2) To provide supplementary information about the text,
    3) To help the reader's imaginary potential.
    In the selection of images, the motivation of learners, standards, quality of images, style and aesthetic values should not be neglected. Arrangement of images is very important too, because human visual system tends to see one object in foreground and another in background. Color is important in images too, because each color has its own special wavelength and influence. Images are applied in the elementary school Persian language study textbooks too. In spite of Bachlard and Tardy who are against image application and consider images an obstacle against learning, we see that many foreign language methods emphasis on conversation and images.

    Keywords: Image, Color, Textbooks, Academic Books, Foreign Language Teaching
  • Parastoo Seif, Homayoun Farhadian *, Mohammad Chizari Page 55

    Nowadays, higher education is considered as one of the fundamental pillars in moving toward development. Skilled human resources is the main characteristic in the progress of a country. Therefore, scientific talent should be identified and encouraged to join and cooperate with faculties by the universities. This study attempts to investigate the talent management in the higher education system of Iran and approaches toward its development and improvement. The study is performed based on the desk based assessments and documentary research. According to the results, nondiscrimination, meritocracy, clarifying the characteristics and all the steps of recruitment process, salary increase, providing job security, considering their livelihood, improving facilities, increasing resources and required budget to perform research activities, solving economic, political and social problems of the faculty members are important factors in recruiting and retaining them.

    Keywords: Universities, Higher Education Centers, Talent Management, Faculty, recruiting, retaining faculty members
  • Amir Hushang Heidari * Page 75

    Futures studies is a transdisciplinary and transcultural knowledge which attempts to discover possible futures and to build preferable futures. Future oriented knowledge to shape futures based on vision of human beings has special position in societies. Todays the field is called science and art of shaping the futures and different countries are attempting to attain this knowledge as a strategic tool and regenerate it under their cultural value. Governments using futures studies are also trying to dominate the futures to play proactive role in the futures instead of passive or reactive role. In other words, they will not be surprised with great changes in future. Governments will face the future with knowledge in unavoidable process of globalization. In this paper we will discuss about concepts and principle of futures studies and also Delphi method as a popular qualitative method in the field. Although Delphi has been borrowed from other field, it has been redesigned to be more effective and now it is introduced as one of the most popular methods in the field of futures studies.

    Keywords: Futures Studies, Delphi, Tacit Kknowledge, Preferable Futures
  • Ensiyeh Shojaee*, Tahere Miremadi, Farshad Momeni, Hodjat, Ollah Hajihoseini Page 93

    The emergence and development of transgenic crops have been one of the most challenging issues in the development of new agricultural technologies. The challenges include safety, health and environmental challenges and economic equality among the different strata of society. In this paper, first, the challenges involved in development of transgenic plants technology from the perspective of creating or increasing inequality among the strata of farmers are discussed and finally the policies to overcome these challenges in the developing countries are studied.

    Keywords: Transgenic Crops Technology, Inequality, Development Challenges, Normative Policies, Small Farmers
  • Richard Stone *, Translated By: Akram Ghadimi, Mehdi Simaeifar Page 105

    In July 2016, due to its whimsical and majestic topography, UNESCO inscribed the Lut Desert on its World Heritage List. The wonderful scenery of the Lut has always fascinated the eco-tourists. However, there is little information available on its unusual ecosystem. In December 2016, the Science Journal in a report by Richard Stone attempted to decipher this mystery. Until now, it has been assumed that without plants as the first link in every food chain and the primary producers, the stability of food web will be disrupted. So how can the existence of living organisms including insects, reptiles and desert foxes be explained? In November 2016, a team of Iranian, American and European researchers traveled into the Lut to find an answer to this dilemma. Their findings were quite unexpected.

    Keywords: The Lut Desert, Ecosystem, Food Chain, Food Web