فهرست مطالب

نشریه اقتصاد و بانکداری اسلامی
پیاپی 9 (زمستان 1393)

  • تاریخ انتشار: 1393/12/20
  • تعداد عناوین: 7
|
  • ابوالقاسم ثنی عشری امیری، حمید مسعودیان صفحات 7-28
    آموزه های دین مبین اسلام که مشتمل بر بایدها و نبایدها در زمینه عمل و فعل فردی و اجتماعی انسان است، اصطلاحا به احکام تعبیر می شوند. خمس و سایر پرداخت های واجب شرعی، در زمره احکام دین اسلام قرار می گیرند. در نظام اقتصادی اسلام، منابع و امکانات بسیاری تشریع گردیده است که پرداخت های شرعی و مذهبی از قبیل خمس، زکات، خراج، جزیه، انفال، صدقات، هبه، وقف و... در چارچوب آموزه های اسلامی، از آن شمارند. خمس به عنوان یکی از منابع مهم مالی در نظام اقتصادی اسلام و به ویژه در فقه شیعه محسوب می شود که حکم آن در آیه 41 سوره مبارکه انفال تشریع گردیده است.مشکلات ناشی از تورم و رکود از مهمترین چالش های اقتصاد ایران شناخته می شوند. اساس تحقیق حاضر مبتنی بر تاثیر دو عامل مذکور در پرداخت خمس مردم استان همدان می باشد که به دلیل عدم انجام آن تا کنون دارای نوآوری می باشد. یافته های این پژوهش نتیجه تحلیل منابع کتابخانه ای و پرسشنامه جامعه نمونه طی سالهای 1390 تا 1392 می باشد و حاکی از آن است که از دیدگاه پرداخت کنندگان خمس، عوامل اقتصادی تورم و رکود موجب کاهش خمس پرداختی ایشان نشده است. یکی از دلایل این مدعا انجام فریضه دینی مردم استان که از انسجام اجتماعی قوی برخوردار هستند، شناخته می شود.
    کلیدواژگان: نظام مالی اسلام، هزینه های مذهبی، خمس، درآمد، تورم، رکود
  • مرتضی عزتی، لیلا شهریاری صفحات 29-52
    در راستای بهبود تامین مالی پروژه های نفتی، با تصویب قانون برنامه پنجم توسعه و قانون بودجه سال 90، وزارت نفت و شرکت ملی نفت ایران مجاز شدند برای تامین مالی و سرمایه گذاری در پروژه های بالادستی صنعت نفت از انتشار صکوک استفاده کنند. برای به کار گیری بهتر این مجوزها نیاز به بررسی دقیق تر آن است تا انتخاب مناسبترین انواع صکوک رخ بدهد و بیشترین کارایی و اثر بخشی را داشته باشد. در این مقاله تلاش کرده ایم با یک بررسی تطبیقی میان ویژگی های هر یک از صکوک با ویژگی های سرمایه گذاری در هر یک از زیر بخش های نفت، سازگارترین صکوک شناسایی و معرفی شوند. بر پایه یافته های این بررسی برای تامین مالی صنعت نفت در سرمایه گذاری های بالادستی صکوک اجاره، استصناع و مشارکت بیشترین قابلیت کاربرد را دارند.
    کلیدواژگان: ابزارهای مالی، صکوک، صنعت نفت
  • میثم موسایی، زینب شفیعی صفحات 53-110
    تکافل به معنای ضامن و متعهد شدن و بیمه اسلامی (تکافل) یا بیمه تعاونی ازجمله مباحثی است که در ایران اسلامی کمتر مورد توجه قرار گرفته است و به لحاظ کمبود مبانی نظری، شناخت درست و جامعی از آن وجود ندارد. این مقاله پیشینه بیمه اسلامی و مبانی آن را در جوامع عرب بررسی می کند و تفاوت های اساسی بیمه اسلامی را با بیمه های مرسوم و بازرگانی برمی شمارد. در حال حاضر که بحث آزادسازی در صنعت بیمه مطرح است ضروری به نظر می رسد که بیمه های تعاونی به منزله جایگزینی مناسب برای مردمی کردن صنعت بیمه مورد توجه سیاست گذاران قرار گیرند.
    کلیدواژگان: بیمه، مبنای فرهنگی بیمه، بیمه در ایران، بیمه اسلامی، تکافل، مسئولیت، گسترش بیمه اسلامی، بیمه در جهان اسلام
  • فتح الله تاری صفحات 111-134
    قرض الحسنه بعنوان یک ابزار مهم رفع نیاز های مالی مورد تاکید شدید اسلام قرار گرفته است و در حال حاضر تعداد قابل توجهی صندوق قرض الحسنه در کشور به اعطای این تسهیلات می پردازند که عمدتا نیازهای مصرفی را هدفگیری نموده است.از سوی دیگر فعالیت دیگری در دنیا به نام تامین مالی خرد از اعتبار قابل توجهی در عرصه جهانی برخوردار شده است که الزاما مختص نیازهای مصرفی نیست بلکه تامین مالی برای تولید کالاها وخدمات را نیز در بر می گیرد .این تحقیق به روش توصیفی ضمن مقایسه وامهای قرض الحسنه با خدمات نهادهای تامین مالی خرد نتیجه می گیرد که صندوقهای قرض الحسنه در عین حال که می توانند از نکات منفی نهادهای تامین مالی خرد اجتناب کنند ،می توانند با بهره برداری از نکات مثبت این نهادها کیفیت خدمت رسانی خود را گسترش داده و ابزاری برای تامین مالی و رشد تولید و اشتغال وکاهش تعطیلی و ورشکستگی بنگاه ها به دلیل وابستگی به منابع وتسهیلات مبتنی بربهره و سود که عمدتا در نظام بانکی پرداخت می شود گردند.
    کلیدواژگان: قرض الحسنه، تامین مالی خرد، اعتبارات خرد، وثیقه
  • منصور زراءنژاد، الهه انصاری صفحات 135-160
    اطلاعات، مبنا و خوراک اصلی تصمیم سازی و تصمیم گیری است. گاهی حجم اطلاعات به دست آمده به اندازه ای زیاد است که تجزیه و تحلیل همه آن ها مقدور نیست. اما استفاده از اطلاعات ناقص ممکن است که به تصمیمات اشتباه منجر شود. یکی از راه های جلوگیری از این خطا استفاده از اطلاعات در قالب شاخص ها است. تعریف شاخص های کاربردی و کمی سازی متغیرهای کیفی در حوزه های مختلف علمی می تواند در کشف مشکلات اصلی، هدف گذاری بهینه و انتخاب بهترین شیوه رسیدن به هدف کمک شایان توجهی کند. حوزه اقتصاد اسلامی نیز می تواند یکی از حوزه هایی باشد که در آن شاخص سازی برای تعیین میزان موفقیت دولت ها و جوامع مسلمان در دستیابی به اهدافشان، و نیز برای مقایسه مفید است. مفهوم سازی و شاخص سازی بر مبنای نظریه های اسلامی، می تواند پیشرفت و تحقق الگوی اقتصاد اسلامی را در سطح ملی و جهانی در پی داشته باشد. رعایت اصول علمی در دستیابی به شاخصی مناسب و معتبر برای ارزیابی میزان موفقیت جوامع مسلمان در اجرای اصول و قواعد اقتصادی اسلام ضروری است. از این رو، شناخت این روش های علمی از ملزومات ساخت شاخص ترکیبی مناسب و معتبر است. در این تحقیق روش های علمی و کاربردی برای تعریف و ساخت یک شاخص مناسب برای اندازه گیری میزان انطباق با اصول اقتصاد اسلامی ارائه شده است. تلاش شده است که روش های ساخت این شاخص ترکیبی به وضوح و با دقت توضیح داده شود.
    کلیدواژگان: شاخص ترکیبی، وزن دهی، نرمال سازی، تجمیع معیارها، اقتصاد اسلامی
  • پرویز رستم زاده، شهره نصیرآبادی صفحات 161-178
    هدف از این مقاله بررسی وضعیت اقتصاد ایران بر پایه اقتصاد اسلامی طی برنامه های سوم تا پنجم توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی می باشد. بدین منظور با استفاده از شاخص ترکیبی که در بردارنده مولفه های عدالت و فرصت های اجتماعی و اقتصادی، استانداردهای اخلاقی بالاتر و صداقت و اعتماد در بازار و تعاملات اقتصادی (فساد کمتر)، تامین مالی اسلامی و رفاه و فقرزدایی برای تعیین میزان تحقق اهداف کلی اقتصاد اسلامی است، وضعیت اقتصاد ایران مورد بررسی قرار گرفت.نتایج نشان داد که روند مولفه عدالت اقتصادی و اجتماعی در دوره برنامه سوم همراه با نوسان و طی برنامه چهارم و پنجم صعودی بوده است، همچنین روند مولفه استانداردهای اخلاقی در طول برنامه سوم تقریبا ثابت و در دوره برنامه چهارم با اینکه نسبت به دوره قبل افزایش داشته است اما در طول این دوره روند نزولی داشته است. مولفه تامین مالی اسلامی به طور کلی روندی نزولی و مولفه رفاه و فقرزدایی طی دوره برنامه سوم و چهارم روندی صعودی داشته است اما در دوره برنامه پنجم نسبت به دو دوره قبل کاهش یافته است و شاخص کل طی برنامه سوم صعودی، در برنامه چهارم تقریبا ثابت بوده استو طی دوره برنامه پنجم نزولی و نسبت به برنامه چهارم کاهش داشته است. به طور کلی در دوره برنامه چهارم توسعه میزان دستیابی به اهداف اقتصاد اسلامی نسبت به دوره سوم بیشتر بوده است.
    کلیدواژگان: اقتصاد اسلامی، عدالت اقتصادی، عدالت اجتماعی، رفاه، برنامه های توسعه
  • میثم موسایی، اسماعیل شیر علی صفحات 179-190
    این مقاله، منعکس کننده نظرات یکی از نظریه پردازان مهم جهان اسلام است که نظراتش می تواند مسیر رسیدن به اقتصاد سیاسی اجتماعی مبتنی بر آموزه های اسلامی را نشان دهد. نکته کلیدی در تفکر اقتصاد سیاسی شهید صدر این است که به دولت، مسئولیت ها و اختیارات تاکید شده است به نحوی که این مسئولیت ها و اختیارات به تعادل اجتماعی و اقتصادی منجر می شود. در این مقاله، نمونه هایی از اندیشه های اقتصادی شهید صدر به منظور امکان بکارگیری آنها در جهت بهبود وضعیت فعلی اقتصاد ایران بر اساس افکار آن عالم، ارائه می شود.
    کلیدواژگان: ایدئولوژی شهید صدر، اقتصاد اسلامی، اقتصاد سیاسی، اجتماعی
|
  • Pages 7-28
    The economic growth is a main economic goal, which requires increasing investment. The personal savings provide resources for investment. In this paper, we aim to compare saving theories among Moslem scholars, according to the Islamic ethics, with saving theories of classical and neo- classical schools. To do this, we use documentary method and apply “content analysis” to analyze related texts. According to the theoretical basics of saving and comparing them with viewpoints of Moslem scholars, the results indicate that saving in the context of Islamic economics contrary to orthodox economics, is compatible with Islamic ethics framework. Hence, new methods are introduced to save more according to the Islamic teachings.
    Keywords: Morality, Saving, Islamic teachings, Classical school
  • Pages 29-52
    For improvement of financing oil projects, after amending of the Fifth Development Plan and the Budget Law for year 1390, the Ministry of Petroleum and National Iranian Oil Company were permitted for financing and investing in projects upstream use from Sukuk. This permits for better use, need to select the most efficient and effective and most appropriate types of Sukuk. For this aim, did comparative study of the features of each of Sukuk with investment properties characteristics in each of the sectors of oil, and examined compatible Sukuk. Based on the findings of this study, to investments financing in upstream oil industry in sukuk rent (Ijareh), Istisnaa and participation (Mosharekat) are most applicable.
    Keywords: Financial Instruments, Sukuk, Oil Industry
  • Pages 53-110
    This article reviews the history of Islamic insurance and its principles in Islamic societies and the major differences between conventional and Islamic insurance to commercial insurance follows. Now the debate is within the insurance industry it seems that the insurance cooperative as an alternative to public insurance industry is interest of policy makers.
    Keywords: Insurance, Cultural Basis of Insurance, Islamic Insurance, Takaful, Insurance in the Muslim World
  • Pages 111-134
    Qardhul Hasan is an important tool of financial needs and has strong emphasis in Islam. At the present a significant number of Qardhul Hasan institutions are paying facility mainly targeting the consumer needs.
    On the other hand the microfinance activity in the world has considerable attention in the world .Microfinance credits are paied not only for consumption needs but also for financing the production of goods and services.
    This article compares microfinancing with Qardhul Hasan funding and concludes that Qardhul Hasan funding can avoid the negative aspects of microfinance institutionsand by using its positive points expand quality of its services.
    Qardhul Hasan can be an instrument for financing and growth Production and employment and reduce closures that happens in Conventional Banking because of dependence to interst -based credits.
    Keywords: Qardhul Hasan, microfinancingmicro credits, mortgage
  • Pages 135-160
    and decision taking. However sometimes the available information is too massive that one cannot analyze all of it. The failure to use the full information may lead to wrong decisions. One way to avoid such an error is to use information in the form of indexes. Defining applied indexes and quantification of qualitative variables in different scientific areas help explore main problems, optimal target setting and select the best way to achieve the goal. The area of Islamic economic studies Information is the cornerstone and the main material for decision making would be the one in which indexizing can be much helpful to measure the success of the Muslim governments and communities in achieving their goals, as well as is useful for comparison purpose. Conceptualization and indexization based on Islamic theories, can develop and help promote Islamic model in both national and international levels. Undoubtedly, scientific principles should be considered for generating the proper and valid indexes to measure the success of Muslim communities in the implementation of the principles of Islamic economics. Hence, recognition of the scientific methods of indexization is necessary. In this study, scientific and applied methods of specifying and generating a composite index of compliance with the principles of Islamic economics was proposed. Attempt was made to clearly and carefully explain the method of generating the composite index.
    Keywords: Islamic economics, Islamic economic system, weighting, normalization, indexization, composite index, multi, criteria aggregation
  • Pages 161-178
    The aim of this paper analyzes the Iran's economic situation based on Islamic economy during the third to fifth Economic, Social and Cultural Rights of development programs. For doing so, we have used a combination index, which includes components justice and social and economic opportunities, higher ethical standards and integrity and confidence in the markets and economic interaction (less corruption), Islamic finance and welfare and poverty alleviation. The results showed that the trend of economic and social justice component associated with fluctuations in the Third Development Plan and has been rising during the fourth and fifth programs. The ethical standards components have been relatively consistent in the third development program and in the fourth program it has a downtrend. Islamic financing component is also decreasing trend and component of welfare and poverty alleviation had increasing trend during third and fourth development program. Total index rising in third program, almost constant in forth program and during the fifth program has been downtrend. Generally, during fourth development program, the amount of Islamic economic goals achieve more than the third program.
    Keywords: Islamic Economics, Economic Justice, Social Justice, Welfare, Development Programs
  • Pages 179-190
    In this paper the viewpoints of one of the key theorists of Islam’s world are reflected as the lighthouse for having applicable socio-political economy. In his political economy thought he emphasized on the concept of government and its responsibilities and authorities. These responsibilities and authorities return to social balance and security. Furthermore, in his social economy idea in one hand, he mentioned in the methods of equipping resources such as the current deposit (without interest), saving deposit, and long-term deposit.
    Keywords: Islamic Economics, Shahid Sadr Socio, Political Economy