فصلنامه طب اعتیاد
پیاپی 9 (تابستان 1394)

برنامه های کاهش آسیب در ایران از بیش از یک دهه ی پیش شروع شده و نقشی اساسی در کنترل اپیدمی اچ آی وی/ ایدز داشته است. با این حال، هنوز راه زیادی مانده است تا بتوانیم ادعا کنیم که برنامه ای جامع برای کاهش آسیب داریم. توجه به بهبود کیفیت برنامه های جاری، افزودن اجزای غایب کاهش آسیب و نیز گنجاندن برنامه های اختصاصی برای کاهش آسیب مواد محرک، نیاز اصلی در سیاست گذاری های کاهش آسیب است.

در سال های اخیر و بعد از آغاز همه گیری اچ آی وی در بین مصرف کنندگان تزریقی مواد، برنامه های متمرکز بر کاهش آسیب های ناشی از سوء مصرف مواد در دنیا رو به گسترش بوده است و در بسیاری از کشورها جهت اصلی سیاست گذاری در خصوص مواد مخدر را به خود اختصاص داده است. عوامل متعددی توجه سیاست گذاران را به اقدامات کاهش آسیب جلب کرده است، شاید به این دلیل که در جهان میلیاردها دلار برای جلوگیری از تولید، ورود و توزیع مواد مخدر در کشورها هزینه می شود ولی این اقدامات در بهترین شرایط نیز (چنانکه می بینیم) نتایج محدودی داشته است. عدم موفقیت اقدامات کاهش عرضه در محدود نمودن دسترسی به مواد، لزوم طراحی و اجرای برنامه های متنوع کاهش تقاضا و در کنارآن کاهش آسیب را نشان داده است؛ ظاهرا جامعه ی بشری پذیرفته است که مشکل مواد و اعتیاد حداقل به این زودی قابل ریشه کن کردن نیست و تا انسان هست مصرف مواد ادامه خواهد داشت.

برنامه های کاهش آسیب، طبق تعریف سازمان بین المللی کاهش آسیب (HRI)، به سیاست ها، برنامه ها و اقدامات عملیاتی اطلاق می شود که هدف آن کاهش آسیب های ناشی از مصرف مواد در میان افرادی است که نمی خواهند یا نمی توانند مصرف مواد را کنار بگذارند. این کاهش عوارض ممکن است درحوزه های سلامت، اقتصادی و اجتماعی باشد؛ بنابراین بیمار، خانواده و جامعه از اجرای برنامه های کاهش آسیب بهره مند میشوند. در واقع کاهش آسیب با دستیابی به بیمارانی که کمتر در دسترس هستند، پلی بین مکانهای مصرف و چرخه ی درمان ایجاد می کند.
به طور کلی کاهش آسیب در دنیا حدود سه دهه پیش و با کشف ویروس نقص ایمنی به شکل فعلی و در ایران بیش از یک دهه توانسته است آثار مفید انکارناپذیری داشته باشد. البته در طول اجرای آن در کشورمان، چالش ها و تهدیدهای گوناگون باعث کند شدن حرکت آن شده است اما به همت سازمان های دولتی، غیردولتی و بین المللی همچنان به راه خود ادامه میدهد.

نوجوانی دوره ی رشدی بحرانی برای آغاز مصرف مواد است. گرچه هدف اصلی درمان کودکان و نوجوانان مبتلا به اختلالات سوء مصرف مواد، پرهیز از مصرف و تداوم پرهیز است، در نگاهی واقع بینانه باید مزمن بودن اختلالات مصرف مواد در برخی نوجوانان، ماهیت خودبه خود محدودشونده در برخی و مشکلات مرتبط با مصرف مواد در گروهی دیگر را در نظر داشت. با توجه به این مسائل، «کاهش آسیب» را میتوان به عنوان سرانجام قابل قبول موقتی پذیرفت. برخی برنامه های کاهش آسیب عبارتند از برنامه ی تعویض سرنگ، مراکز تزریق تحت نظارت، آموزش در مورد بهداشت و مواد، مصاحبه ی انگیزشی و درمان های جایگزین مانند متادون نگهدارنده. به نظر میرسد کاهش آسیب، رویکردی هماهنگ با ویژگی های تکاملی نوجوانان در پیشگیری اولیه و ثانویه ی رفتارهای پرخطر است. پذیرفتن نقش نوجوان در تصمیم گیری، بخش مهمی از این برنامه است.

مقاله ی حاضر در ابتدا رویکرد کاهش آسیب را به عنوان شیوه ای برای پذیرش تغییر رفتار در فرد مصرف کننده ی مواد مورد توجه قرار داده است؛ رفتاری که طی مراحلی ایجاد شده و احتمالا برای فرد کارکردهایی داشته است. سپس مطالبی درباره منطق و اصول کاهش آسیب مطرح خواهد شد و در نهایت برای آشنایی با مفهوم رواندرمانی کاهش آسیب و شکل اجرای آن از دو منظر شناختی رفتاری و روان پویشی توضیحاتی داده خواهد شد.

اعتیاد یک بیماری مغزی مزمن، پیشرونده، بازگشت کننده و تخریب کننده است که تغییرات ساختاری و عملکردی بسیاری در مغز ایجاد می کند. تغییرات مغزی ناشی از مواد گاه پایدار و درازمدت و حتی ممکن است در بسیاری از موارد برگشت ناپذیر باشد. در این راستا، عوارض و مشکلات شناختی، یکی از مهمترین تاثیرات ناخوشایند مصرف انواع گوناگون مواد است. آنچه مسلم است، عوارض مغزی و شناختی مواد گوناگون، با یکدیگر یکسان نیست و شدت آنها نیز در انواع مواد، متفاوت است. در این گفتار بر آنیم که اشارهی کوتاهی به عوارض مغزی و شناختی مصرف هر یک از انواع مواد اعم از مواد مخدر، کانابینوئیدها، مواد محرک به ویژه متآمفتامین، مواد توهمزا، داروهای آرامبخش، مواد استنشاقی و الکل داشته باشیم.

بر اساس تخمین دفتر مقابله با مواد و جرم سازمان ملل متحد، نیم تا 1/ 3 درصد مرگ و میر در سنین 15 تا 65 سال مرتبط با مصرف مواد هستند. کمیسیون مواد مخدر در قطعنامه 7/ 55 درباره ارتقای اقدامات پیشگیری از بیش مصرف از کشورها خواست که اقدامات موثر برای پیشگیری و درمان بیش مصرف مواد را در سیاست های کشوری مقابله با مواد بگنجانند.
مواد شبه افیونی گیرنده های شبه افیونی مغز را فعال میکنند که به نوبه خود بر ادراک درد و سرخوشی اثر می گذارند و در تنظیم تنفس نقش دارند. این مواد هم شامل موادی هستند که به صورت صناعی تولید می شوند و هم موادی که از گیاه خشخاش تریاک مشتق م یشوند. از میان مواد شبه افیونی مورفین، هروئین، متادون، بوپرنورفین، کدئین، ترامادول، اکسیکدون و هیدروکدون اغلب شناخته شده ترند و بیشتر مورد مصرف و استفاده قرار می گیرند. در صورت مصرف افراطی یا بدون نظارت طبی، مواد شبهافیونی ممکن است باعث دپرسیون تنفسی مرگبار شوند.
بیشمصرف در جهان علت اصلی مرگ در میان کسانی است که مواد تزریق می کنند. بیش مصرف مواد شبه افیونی سبب مرگ تقریبا نیمی از تزریق کنندگان هروئین است یعنی بیش از مرگ ناشی از ابتلا به ویروس نقص ایمنی و مرگ ناشی از سایر بیماری ها.

اعتیاد نوعی بیماری مزمن مغزی با عوارض و اختلالات بسیار است. اعتیاد عامل حدود 9% از کل شاخص دالی (از دست دادن عملکرد و عمر انسانهای زمین) است. گستردگی شیوع این اختلال باعث شده است در بسیاری از جنبه های زندگی افراد جامعه مشکلات و سوالاتی در رابطه با این بیماری مطرح شود. از طرفی یکی از اختصاصات مهم این بیماری تنوع بسیار بالای شکل بروز علائم و طیف بسیار گسترده مشکلات مرتبط با بیماری است.
این بیماری علت حدود 13% مرگ و میر جهانی است. این حوادث حاصل بیماری های جسمی همراه مانند مشکلات تنفسی، قلبی و عروقی، ایدز، عدم کنترل در رانندگی به دنبال مصرف، جنایات مرتبط با تهیه و... می شود که هیچکدام در یک مقوله نمی گنجد.

اعتیاد به مواد شامل وابستگی شیمیایی و فیزیولوژیک، همچنین نیاز روانی به ادامهی مصرف است. استفادهی مکرر از مواد و عدم توانایی تدریجی برای مقابله با هوس، بیمار را در مارپیچ رو به پایینی از قطع مصرف، علائم قطع مصرف، وسوسه و عود میافکند. درمان موثر برای اعتیاد باید موجب مهار پاسخ های فیزیولوژیک و کاهش علائم روانپزشکی در روند درمان، جهت کاهش میل و جلوگیری از عود شود. پاسخ به درمان، بسیار وابسته به ژن تنظیم سنتز، متابولیسم و جابهجایی ناقل های عصبی اصلی مرتبط با سیستم پاداش رفتارها و استفاده از مواد است. ارتباطی قوی بین پاسخ به درمان و مشخصات ژنتیکی افراد یافت شده که ممکن است میزان موفقیت کم (60 تا70 درصد) دارودرمانی های مرسوم در اختلالات روانی را توضیح دهد. برای افزایش اثربخشی درمان اعتیاد به مواد مخدر، درک درستی از تغییرات در مکانیسم های عمل دارو به علت پلی مورفیسم در ژنهای گیرنده های اپیوییدرژیک مو (OPRM1)، دلتا (OPRD1) و کاپا (OPRK1) مورد نیاز است.

وقتی سخن از نیروی جنسی به میان میآید، برخی برای به دست آوردن یا افزایش آن به هر گیاه خشکی دست میاندازند و برخی دیگر نیز هر گیاه خشکی را به نام «معجزه نوظهور جنسی» به خورد گروه نخست می دهند.
از سویی دیگر، ناخوشامدی امیال جنسی از سوی حکمرانان جوامع و تلاش در پنهان کردن آن به عنوان امری مذموم و غیراخلاقی، کوشش در تقویت میل جنسی را به نوعی مبارزهی منفی نیز تبدیل کرده است. اشکال کار آنجاست که هرچه از زیانهای آن «معجزات» گفته شود، سوداگرانش به عنوان «ضد تبلیغ» محصولات خود جار میزنند و بسی تاسف که بسیاری از کاربران نیز این تلقی را میپذیرند. از این رو، شاید تنها راه برانداختن این ذهنیت که «هرچه از رسانه ها گفته می شود در راستای جلوگیری از خوش گذرانی ماست»، بیان منصفانهی واقعیتهای علمی باشد؛ هم زیان های جنسی مصرف مواد و هم منافع احتمالی آن. در این مقاله، تلاش می شود با این دیدگاه به پدیده های جنسی ناشی از مصرف مواد پرداخته شود.

درمان سوء مصرف مواد در نوجوانان در کاهش مصرف دارو و الکل، مشکلات رفتاری و اعمال بزهکارانه در بین آنها بسیار موثر است. رویکردهای درمانی مختلف، به ویژه درمان های مبتنی بر خانواده و رفتاردرمانی، پیامدهای مثبتی دارد که حتی بعد از پایان یافتن این درمانها نیز ادامه می یابد. هیچ مداخله ای به تنهایی موثر نیست، بنابراین ارزیابی و جست و جو برای یافتن راهکار درمانی موثر برای هر نوجوان ضروری است. عوامل تعیین کننده مسیر درمان شامل شدت سوء مصرف، وضعیت جسمی، مهارتهای شناختی و هیجانی و تاثیرات اجتماعی و محیطی است.

مصرف مواد، الکل و سیگار در کودکان و نوجوانان دغدغه مهم خانواده ها و جوامع بوده و هست؛ هرچند بسیاری از متون نشان می دهد که مصرف مواد در نوجوانان رفتاری معمول یا متداول در نظر گرفته میشود. پاسخ به این سوال بسیار دشوار است که به راستی شیوع مصرف در کودکان و نوجوانان چه میزان است. متداول بودن مصرف الکل، سیگار و مواد غیرقانونی در نوجوانان را باید با توجه به این نکته در نظر گرفت که مواد در همه جوامع غیرقانونی هستند و اگرچه مصرف الکل و سیگار در برخی جوامع قانونی است، برای نوجوانان مجاز نیست.

تداخلات دارویی یکی از جالبترین موضوعات در پزشکی و داروسازی است؛ شاید هم مهمترین آنها. همانطور که میدانیم، داروهای متعددی در درمان اعتیاد مورد استفاده قرار میگیرند، از این رو بحث تداخلات دارویی در این زمینه نیز از اهمیت ویژه ای برخوردار است و پزشکان درمانگر هنگام تجویز دارو باید تداخلات داروها با یکدیگر و همچنین با مواد مخدر را به خوبی بشناسند و برای بیماران شرح دهند.
در این مجموعه مطالب سعی می کنیم تا جایی که ممکن است، تداخلات داروهای به کاررفته در درمان اعتیاد با یکدیگر و همچنین تداخلات آنها با انواع مواد مخدر را بررسی کنیم. به نظر میرسد در حال حاضر متداول ترین داروی مورد استفاده در درمان اعتیاد در کشور ما متادون است.
متادون آگونیست گیرنده مو اپیوئیدی است که اثرات ضد درد، سرخوشی و سایر اثرات مواد شبه مورفینی را دارد، به صورت خوراکی مصرف می شود و اثر طولانی دارد.

از حدود ده سال قبل که بحث درمان نگهدارنده در کشور مطرح شد و اساتید و پیشروان این مسیر شروع به اجرای آن در مرکز ملی مطالعات اعتیاد کردند، تمام باورها بر این بود که با ورود معتادان پرخطر به درمان نگهدارنده میتوان به کنترل اعتیاد در کشور کمک کرد و با تدابیری که اندیشیده شده بود، آنان را به زندگی عادی در جامعه سوق داد.
تا به امروز راهی سخت و دشوار را پشت سر نهادهایم تا ثمرات و حسنات درمان نگهدارنده نمایان شود، اما رکودی که در سالهای اخیر به جهت نگاه غیرکارشناسی و بدبینانه در درمان نگهدارنده به وجود آمد، سبب شد بخش مهمی از مدیران و متولیان اصلی برنامه ها، به عنوان رکنی تاثیرگذار، پا پس بکشند و شاهد افول روزافزون درمان نگهدارنده باشند.
کسی که از نزدیک با اعتیاد و عوارض آن دست و پنجه نرم کرده باشد میداند که نه این بیماری، نه بیمارش و نه درمانش تقریبا از هیچ اصل و قانون و پروتکل واحدی تبعیت نمیکنند.

اعتیاد، اختلالی مزمن و بازگشت کننده است که موجب می شود فرد در بیشتر موارد با اینکه میداند مصرف مواد برای خودش و اطرافیانش مضر است، برای بهدست آوردن و مصرف آن تلاش کند. سوء مصرف مواد یکی از مهمترین مشکلات کنونی بشر است که گسترش جهانی دارد. در ایران، سوء مصرف مواد، مهمترین معضل و خطر قابل پیشگیری بهداشتی شناخته شده است. کشور ما جزو مناطقی است که تحت تاثیر مضاعف این مشکل قرار دارد و به همین دلیل طی سدهی اخیر، یکی از دغدغه های اصلی سیاست گذاران اجتماعی ارائه ی راه هایی برای مقابله با این مشکل در جامعه ایرانی بوده است.
یکی از مواردی که در زمینه اعتیاد مورد توجه قرار گرفته است، همبودی اختلالات روانپزشکی مختلف با اعتیاد است. مطالعات و پژوهش های سالهای اخیر شیوع بالای اختلال های روانپزشکی را در معتادان به مواد مخدر نشان داده اند. این اختلال تاثیرات عمیق اجتماعی، روان شناختی، جسمی و اقتصادی در بر داشته، علاوه بر تخریب شخصی، هزینه های سنگینی بر افراد، خانواده و جامعه تحمیل می کند.

«هم وابستگی» را می توان یکی از مخرب ترین شیوه های ارتباط برقرار کردن با دیگران دانست. در واقع هم وابستگی نوعی اعتیاد به الگوی خاصی از روابط بین فردی است که در شدیدترین حالت به صورت عشقی اعتیادگونه (Co-Addiction یا Relationship Addiction) خود را نشان می دهد. به نظر می رسد در این ویژگی فرد لمسی از «خود واقعی» خویش ندارد که منجر به عدم درک صحیح از نیازها و آرزوهای شخصی فرد می شود. در این حالت «خود کاذب» جایگزین «خود واقعی» می شود که در نهایت نیازهای دیگری را مقدم بر نیازهای خود خواهد کرد. «هم وابستگی» در خانواده هایی که یکی از افراد خانواده دچار بیماری جدی چه روانی (مانند اعتیاد به مواد) و چه جسمی است شیوع بالایی دارد. در این مقاله سعی بر آن است که شناخت دقیق تری از «هم وابستگی» ارائه شود و به شیوه ایجاد آن و دینامیک ذهنی فرد «هم وابسته» پرداخته شود.

یکی از دستاوردهای جنبه های تحقیق درباره بیماری اعتیاد و سوء مصرف مواد طی سالهای اخیر، تولید الگوهایی متنوع و نظریه هایی است که به تبیین کل یا دستکم بخشی از مسائل این بیماری میپردازند.
این نظریات مورد استفاده مدیران و برنامه ریزان کلان و متخصصان جامعه در تدوین مدل های مناسب در حوزه های پیشگیری و درمان قرار خواهد گرفت.
با عنایت به این نکته که سوء مصرف مواد پدیده ای است با ابعاد گسترده که موضوع رشته های مختلف اعم از پزشکی، روان شناسی و جامعه شناسی است تا جایی که امروزه علم اعتیاد یک علم میان رشته ای نامیده می شود و نگرشی کلنگر می طلبد؛ متخصصان در حوزه های مختلف سعی در شناسایی و تبیین این بیماری دارند خلاصه که «هر کسی از ظن خود شد یار من».

درمانی را تصور کنید که برای کاهش نشانه ها تلاشی نمی کند، اما به عنوان فراورده ای جانبی از آنها می کاهد؛ درمانی استوار بر سنت و علوم تجربی که با این حال تاکید اصلی اش روی ارزشها، بخشش، پذیرش، شفقت، زندگی در زمان حال و دست یافتن به حس متعالی از خود است. درمانی که طبقه بندی کردن آن بسیار دشوار است و به احتمال زیاد باید آن را «درمان شناختی- رفتاری، وجودی، انسانگرا» توصیف کرد که با استخراج و مخلوطی از استعاره، پارادوکس و مهارتهای ذهن آگاهی همراه با طیف وسیعی از تمرینات تجربی و ارزش ها اقدام به مداخله و راهنمایی رفتار میکند. هدف ACT ایجاد زندگی غنی و معنادار است، در حالی که پذیرش دردی است که به ناچار با آن است. ACT یک مخفف خوب است، زیرا این درمان دربردارنده عمل موثری است که توسط عمیق ترین ارزش های ما هنگامی که مهیا و متعهد هستیم هدایت می شود. درمان مبتنی بر پذیرش و تعهد شش هسته اصلی دارد که تمرکز ما در این مقاله روی پذیرش و نقطه مقابل آن یعنی اجتناب تجربه ای است.

خودآگاهی طبق تعریف جان کابات زین اینگونه تعریف شده است: «روشی از توجه کردن، با هدف، در لحظه حال و بدون قضاوت.» خودآگاهی تاکید بسیاری بر آگاهی، احساس کردن و پذیرش ناراحتی یا رنج به جای فرار کردن می کند. خودآگاهی رویکردی شفقت آمیز با تاکید بر پذیرش و گشودگی به جای احساس گناه، شرم و سرزنش کردن رفتار فرد است. خودآگاهی همچنین آگاهی از تغییرات طبیعت چیزها را افزایش می دهد؛ ذهن، بدن و محیط اطراف ما در حالتی از تغییر قرار دارند.
در چندین دهه اخیر، علاقه زیادی در بررسی هوشیاری به عنوان یک مفهوم روان شناختی و در نظر گرفتن آن به عنوان نوعی درمان بالینی، نشان داده شده است. انواع مختلفی از این درمان با توجه به نوع اختلال و بیماری مشتق شده است که میتوان از MBSR که درمان کاهش استرس بر اساس خودآگاهی و MBCT که شناخت درمانی بر اساس خودآگاهی است، نام برد.

درماندگی آموخته شده زمانی اتفاق می افتد که موجود زنده به صورت مکرر مجبور به تحمل محرکی دردناک، ناخوشایند و آزارنده می شود که نمیتواند از آن فرار کند. این موجود، در برخوردهای بعدی با چنین محرک هایی، تمایل به فرار از آنها ندارد، حتی اگر امکان فرار برایش وجود داشته باشد. چنین موجودی احتمالا یاد گرفته که پاسخ او مستقل از محرک آزاردهنده است و کنترلی بر شرایط آزاردهنده ندارد و هرگونه تلاش مجدد برای تغییر دادن شرایط ناخوشایند و آزاردهنده را متوقف می کند.
مفهوم درماندگی آموخته شده به صورت تصادفی هنگام مطالعه روی حیوانات توسط مارتین سلیگمن و استیون مایر کشف شد. با اثبات مفهوم درماندگی آموختهشده در انسانها، در تئوری اولیه بازنگری شد و تاثیر سبک اسناد در ابتلا به درماندگی آموخته شده و افسردگی به آن اضافه شد.
در این مقاله مروری، مطالعات انجامشده در زمینه ارتباط درماندگی آموخته شده با اعتیاد مورد بررسی قرار گرفته است. نتیجهی این بررسی نشان میدهد که رویدادهای غیرقابل کنترل و سبک اسناد بدبینانه با مصرف مواد و نتایج درمانی آن مرتبط است.

نگاه می کنیم، آسمانی آبی و آفتابی، گاهی با ابر می بینیم و وقتی خورشید برای استراحت موجودات، پشت کوه پنهان میشود، آسمانی پر از ستارگان مشاهده می کنیم؛ اما اگر به درون آنها نفوذ کنیم، چه خواهیم دید؟
انسان هم همین گونه است، وقتی به او نگاه میکنیم، گاهی چند ده کیلو گوشت و استخوان که راه میرود، حرف میزند، چاق یا لاغر است، سفید یا سیاه است، زرد یا سرخ است را مشاهده می کنیم؛ اما اگر بتوانیم به درون او نفوذ کنیم، عظمتی را مشاهده خواهیم کرد که کمتر از جهان بیرون وجود او نیست و آنقدر عظمت خواهیم دید که به تصور درنمی آید.
حال یک سوال ساده؛ در همین نگاه گذرا به انسان، تصور میکنید انسان در این حیات زمینی، در چند جهان زندگی میکند؟

شبکه های اجتماعی با سرعت بسیار زیادی در حال گسترش هستند و میلیون ها مخاطب را در تمام سنین به خود اختصاص دادها ند. آنچه به نقل از سایت های اینترنتی و مطالعات و پژوهش های غیررسمی مشاهده می شود، در حال حاضر یکی از معروفترین سایتهای فعال و در عین حال معروف شبکه اجتماعی به بیش از 800 میلیون نفر کاربر خدمات ارائه می دهد.
شبکه های اجتماعی بسیاری با این مشخصات وجود دارند. در واقع این شبکه ها به عنوان ابزارهای نوین و جدید و بسیار جذاب و کم هزینه سبک جدیدی از نسل نوین ارتباطات مجازی را ارائه می دهند که به سبب جذابیت در سرعت انتقال و وسعت مخاطبان در سالهای اخیر به شدت فراگیر شده است.
نمی توان کتمان کرد که بخش وسیعی از جامعه ایران، به ویژه جوانان، با وجود محدودیت و خط قرمزهایی برای دسترسی به برخی از این شبکه ها، به طرق گوناگون، همچنان عضو آنها هستند. چه شبکه هایی که در حال حاضر محدودیتی برای دسترسی ندارند و چه شبکه هایی که علیرغم محدود کردن دسترسی به آنها، به مدد ابزار نوین عبور از فیلتر، همچنان به این شبکه ها دسترسی دارند.

ایران به دلیل قدمت دیرینه خود، تاریخی منحصر به فرد دارد که همه گونه تجربیات تاریخی از پیروزی و شکست گرفته تا انقلاب و اصلاحات اجتماعی در طول تاریخ به چشم می خورد. اگرچه دلایل این فراز و فرودهای تاریخی، به تفصیل توسط مورخان مورد ارزیابی قرار گرفته، کمتر کسی به نقش تغییرات الگوی سوء مصرف مواد و همزمانی آن با وقایع تاریخی ایران پرداخته است.
هدف این مقاله آن است که با بیان شرحی مختصر از تاریخ ایران و سپس نگاهی به رواج سوء مصرف انواع مواد در زمان های مورد بحث، به واکاوی اتفاقات تاریخی ایران از منظر همزمانی با تغییرات الگوی سوء مصرف مواد بپردازد.
در این مقاله وقایع تاریخی ایران و الگوی سوء مصرف مواد از زمان روی کار آمدن نادرشاه افشار در قرن دوازدهم هجری تا پایان کار ناصرالدین شاه قاجار در قرن چهاردهم هجری مورد بحث قرار خواهد گرفت.

در سال 1382، مسئولان یکی از کارخانه های داروسازی در کشور، پیشنهاد اولیه ای تحت عنوان کشت نوع خاصی از شقایق الیفرا جهت تولید داروی بوپرنورفین را به اداره کل درمان و حمایتهای اجتماعی ستاد مبارزه با مواد مخدر ارائه کردند. ماده اولیه تولید بوپرونورفین، تبائین است که میزان آن در این نوع شقایق الیفرا بسیار بالاست و تنها چند کشور دنیا مانند اسپانیا، فرانسه و استرالیا قادر به کشت بذر اصلاح شده آن بودند که این موضوع منجر به تصویب تبصره یک ماده 41 قانون مبارزه با مواد مخدر در مجمع تشخیص مصلحت نظام شد؛ با عنوان «کشت شقایق پاپاور سامینوفرم الیفرا به درخواست وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی تحت نظر وزارت جهاد کشاورزی و با نظارت ستاد مبارزه با مواد مخدر، برای مصارف دارویی و تامین داروهای جایگزین بلامانع است».
از همان سال 1382 ادارهی کل درمان و حمایت ای اجتماعی ستاد پیشنهاد کشت جایگزین در کشور افغانستان را به دبیر کل وقت ستاد ارائه کرد که یکی از محصولات کشت جایگزین در افغانستان شقایق الیفرا است که پس از تغییر دولت در سال 1384 با این موضوع مخالفت شد، اما به معنی حذف کامل کشت خشخاش نبود.

لزوم کاهش اعتیاد در برنامه ششم توسعه و چگونگی دستیابی به آن از یک سو و ظرفیتهای استفاده نشده مراکز درمان سوء مصرف مواد از سوی دیگر و ارتباط این دو موضوع با هم، سبب ادغام دو مقاله و ارائه مطلب زیر شد

مجمع عمومی سازمان ملل، ارگان اصلی سیاست گذاری سازمان ملل و تنها مجمعی است که در آن همه 193 کشور عضو دارای حق برابر هستند. جلسه فوق العاده مجمع عمومی سازمان ملل به درخواست کشورهای عضو، دربارهی مشکلات خاص در سطح جهان برگزار میشود. تاکنون 29 جلسه فوقالعاده مجمع عمومی سازمان ملل برگزار شده است.
از این تعداد، دو جلسه به مواد مخدر اختصاص یافته است. یکی از این جلسات به سال 1990 (UNGASS 1990: بیانیه سیاسی در مورد مبارزه جهانی با مواد مخدر؛ توجه به افزایش اقدامات جهت حل مشکلات مربوط به مواد مخدر مبتنی بر همکاری و اعتماد) برمیگردد و دیگری در سال 1998 (UNGASS 1998: بیانیهی سیاسی و برنامهی عملیاتی؛ همکاری بین المللی نسبت به استراتژی یکپارچه و متعادل جهت مبارزه با مشکل مواد مخدر در سطح جهان) برگزار شد. با توجه به درخواست کشورهای عضو، در سال 2016 سومین جلسه فوقالعادهی مجمع عمومی سازمان ملل درباره اصلاح سیاست های جهانی مبارزه با مواد مخدر برگزار خواهد شد.

همانطور که در شماره قبل، لزوم دقت و بازنگری قوانین مرتبط با مبارزه با مواد مخدر را مطرح کردیم و به تعاریف اولیه و جرایم مرتبط با آن پرداختیم در این شماره قصد داریم به چگونگی اجرای برنامه های درمانی در کشور بپردازیم و درباره قوانین آن اطلاعاتی کسب کنیم. قوانین مبارزه با مواد مخدر در کشورهای مختلف و براساس الگوهای فرهنگی، اجتماعی و سیاسی آن در طول تاریخ دارای تنوع بسیاری بوده و خواهد بود و در هر کشوری شیوه های درمانی از طیف کاملا اختیاری تا شیوه های کاملا اجباری متفاوت است. باید در نظر داشت که بحث قابل توجهی در پویایی شناسی رابطه بین مواد و جرم وجود دارد که از جمله میتوان به موارد زیر اشاره کرد:مصرف مواد منجر به ارتکاب جرم می شود.
ارتکاب جرم منجر به مصرف مواد می شود.
مصرف مواد مخدر و جرم علل یکسانی دارند.
توجه به هر یک از موارد بالا نتایج عملی و پیامدهای متفاوتی در بر خواهد داشت و شرایط متفاوتی برای قانونگذاری ایجاد میکند. در حالت اول، با درمان سوء مصرف مواد باید نرخ جرم کاهش یابد. در حالت دوم، درمان سوء مصرف مواد بر نرخ جرم اثری نخواهد داشت و در صورت عدم ارتباط این دو درمان یا مجازات الزاما منجر به کاهش دیگری نمی شود.
با این حال در این مقاله به شیوه های درمانی موجود در کشور می پردازیم و به قوانین مرتبط با آن توجه خواهیم کرد.

سوء مصرف داروهای محرک؛ دبیرستان یا دانشگاه؟
مصرف حشیش؛ طولانی کننده نشانه های PTSDمدیریت درد در بیماران تحت درمان نگهدارندهاسکیزوفرنیا و حشیش؛ ژنهای مشترکنگرش منفی پزشکان نسبت به اعتیاد؛ لزوم آموزش طب اعتیاد