فصلنامه علوم و فنون بسته بندی
پیاپی 16 (زمستان 1392)

پلی مرها به طور گسترده ای برای بسته بندی مواد غذایی استفاده می شوند. با وجود این، به دلیل تجزیه کند آن ها و نیز زوال ذخائر نفتی، استفاده از پلی مرها مشکلات زیست محیطی قابل توجهی را ایجاد نموده است. بنابراین، لازم است، این مواد با بیوپلاستیک ها که با قرارگیری در محیط های فعال بیولوژیکی در زمان کوتاهی تجزیه می-شوند، جایگزین گردند. در این مطالعه، امکان استفاده از PHB (پلی(3- هیدروکسی بوتیرات) در بسته بندی مواد غذایی مورد بررسی قرار گرفته است. از این پلی مر با روش تزریق برای تولید بسته بندی استفاده شد. بسته بندی های تولید شده از طریق آزمون های ابعادی (ابعاد، ظرفیت حجمی، وزن و ضخامت) و آزمون های مکانیکی(فشردگی دینامیک و مقاومت ضربه) مورد ارزیابی قرار گرفته و با بسته بندی های مشابه از جنس PP (پلی پروپیلن) مقایسه شدند. همچنین امکان ایجاد آلودگی ارگانولپتیک در تعدادی از مواد غذایی(مارگارین، مایونز و پنیر خامه ای) مورد بررسی قرار گرفت و این نتیجه حاصل شد که PHB نسبت به PP در برابر فشردگی دینامیک مقاومت متفاوتی از خود نشان می دهد. این امر در میزان تغییر شکل که 50% کمتر از مقدار متناظر در مورد PP است نمایان گردید که در نتیجه ماده ای با سفتی بیشتر و انعطاف پذیری کمتر به ما ارائه می کند. در شرایط معمولی، انجماد و نگه داری در یخچال، کارایی PHB کمتر از PP است در حالی که در دماهای بالاتر PHB بهتر از PP عمل می کند. ارزیابی خواص ابعادی، لزوم طراحی قالب های ویژه برای تزریق PHB یا بهینه سازی شرایط تزریق و دمای قالب را تقویت نمود. نتایج حسی با مواد غذایی مورد آزمایش مثبت بود. به این معنی که هیچ تفاوتی در سطح 5% مشاهده نشد. نتایج نشان دادند که احتمالا آینده روشنی برای بسته بندی هایی از جنس مواد با پایه طبیعی همانند PHB وجود دارد.

اخیرا به دلایل نگرانی های زیست محیطی و همچنین تقاضاهای بالا برای حداقل کردن فرایندهای مواد غذایی استفاده از بسته بندی ضد میکروبی در صنعت غذا توجه زیادی را به خود جلب کرده است. سامانه های تولید دی اکسید کربن و اتانول، فناوری های تثبیت سازی مواد ضد میکروبی روی فیلم ها و پوشش فیلم ها با این مواد و همچنین اصلاح سطح فیلم ها از جمله روش های کاربرد این بسته بندی ها در صنعت غذاست. مواد ضد میکروبی استفاده شده در بسته بندی، باید فاز تاخیر میکروارگانیسم را افزایش و فاز رشد آن ها را کاهش دهند تا بتوانند زمان نگه داری محصول را، ضمن حفظ کیفیت و ایمنی افزایش دهند.

مسئله بازاریابی و تجارت محصول، حلقه انتهایی چرخه تولید محسوب می شود. محصولات باغی همچون انار به جهت مشکل انبارمانی و فسادپذیری در این خصوص از وضعیت پیچیده تری برخوردارند. یکی از مشکلات میوه انار در ایران، نگه داری و عرضه نامناسب آن است، لذا دستیابی به بسته بندی مناسب انار و دانه انار در ایران از اهمیت بالایی برخوردار است. در حال حاضر، پوسیدگی میوه انار در انبار یا در مراحل بازاررسانی، مهم-ترین مشکل انبارداری و مانع عمده صادرات میوه انار محسوب می گردد و از طرفی، اگرچه درخواست جهانی برای انار به دلیل خواص درمانی آن افزایش یافته، ولی به دلیل مشکلات مربوط به جدا کردن دانه از میوه انار تمایل زیادی به خریدن این میوه وجود ندارد. از این رو، در چندین سال اخیر، استفاده از روش-های درست و صحیح جدا کردن دانه ها و نگه داری مناسب به منظور عرضه به بازار بسیار مورد توجه قرار گرفته است. خوشبختانه دستگاه های جدا کردن دانه از انار در حال حاضر وجود دارد ولی متاسفانه مشکلات مربوط به نگه داری دانه وجود داشته که در حال حاضر، روش های به کار رفته، فقط قادر به نگه داری به مدت چند روز می باشند. تحقیقات زیادی پیرامون نگه داری دانه انار در حال حاضر در سرتاسر دنیا مورد توجه قرار گرفته است. یکی از این روش ها، نگه داری تحت شرایط اتمسفر اصلاح شده می باشد که نتایج خوبی را در بر داشته است. در ادامه به بررسی تحقیقات انجام شده در این زمینه و بر روی دانه انار و اهمیت استفاده از این روش پرداخته می شود.

مواد غذایی در صورت وجود فرصت کافی، به خصوص زمانی که در شرایط نامطلوب قرار می-گیرند، دچار فسادهای فیزیکی، شیمیایی و میکروبی می شوند. در صورت بروز فساد در نان و سایر محصولات پخت، عمر ماندگاری و کیفیت محصول کاهش می یابد. در نتیجه علاوه بر ایجاد خطر برای سلامت مصرف کننده، می تواند منجر به بروز زیان های اقتصادی قابل توجهی نیز شود. از این رو، باید گفت توجه به بسته بندی به-عنوان پوشش و محافظ در برابر عوامل خارجی و نیز به عنوان ابزاری جهت آگاهی رسانی به مصرف-کننده از لحاظ کیفیت محتوا، یکی از ضروریات صنعت تولید، بسته بندی نان و سایر محصولات پخت به شمار می رود. با پیشرفت صنایع بسته بندی و شناخت جایگاه آن در بازار مصرف، به تدریج استفاده از بسته بندی-های هوشمند، جایگزین بسته بندی های سنتی شده است. بسته بندی فعال، دسته ای از بسته بندی-های هوشمند به شمار می روند که انواع پرکاربرد آن در بسته بندی محصولات پخت، شامل بسته-بندی دارای جاذب اکسیژن و رطوبت، بسته بندی دارای رها ساز اتانول و بسته بندی دارای جاذب طعم و بو می باشد. بسته بندی های دارای برچسب شناسایی امواج رادیویی و نیز بسته بندی های مجهز به شناساگر دما زمان از دیگر انواع بسته بندی های هوشمند به شمار می روند. در این مقاله به بررسی اجمالی نقش و مکانیسم عمل بسته بندی های هوشمند نان و سایر محصولات پخت پرداخته می شود.

بسته بندی یکی از اصول عرضه کالا بوده و در طول سال ها تغییرات زیادی داشته که همچنان در حال دگرگونی است. زمانی محفوظ بودن یک محصول، بسته بندی محسوب می شد، درحالی که پس از مدتی مزیت های ماندگاری، زیبایی و چاپ مرغوب به آن افزوده شد. از انواع کاغذ و مقوا، مشتقات نفتی و حتی آلیاژهای فلزی جهت بسته بندی استفاده می شود. برخی از این مواد، خواص مقاومتی لازم را داشته و بعضی به علت سبکی استفاده می شوند. البته در بسته بندی مواد غذایی، خواص ممانعتی نسبت به هوا(اکسیژن و دی اکسیدکربن)، رطوبت (آب و بخار آب) و حرارت، جهت افزایش عمر مفید مواد غذایی ضروری است و جهان نیازمند بسته بندی است و در آینده، بسته بندی غذا، تقاضای صعودی خواهد داشت. چندلایه کردن مواد بسته بندی، یکی از عملیات ساخت است که می تواند چندین خاصیت مفید را در بسته بندی ایجاد کند. با وجود مصرف بسیار زیاد انواع پلاستیک ها مثل پلی اتیلن، پلی پروپیلن و غیره در صنایع بسته بندی، به علت اشتقاق از مواد نفتی، تولید و مصرف آن ها به اتمام خواهد رسید. در آینده کلیه مواد بسته بندی با مواد تجدید پذیر بر پایه زیست توده استفاده شده و ضمن داشتن خواص مطلوب ممانعتی و مکانیکی، شرایط بحرانی کره ی زمین را بهبود می دهند که در این میان، بهترین گزینه کاغذ و مقوا است که با روش های مختلف، می توان قابلیت های لازم را در آن ها ایجاد کرد. فناوری های پوشش دهی، نانو الیاف سلولز، اصلاح شیمیایی الیاف چوبی، مشتقات خاص لیگنین و همی سلولز چوب، روش های لایه گذاری بخار شیمیایی و لایه نشانی اتمی، تیمارهای سطحی پلاسما و کرونا، اصلاح نشاسته، پروتئین و سایر روش های جدید در به کارگیری کامل مواد زیستی به جای مشتقات نفتی و تجدید ناپذیر استفاده خواهند شد. طرح جدید استفاده از پوشش های زیست تخریب بر روی کاغذ و مقوای پایه که پوشش اول جهت تکمیل خواص ممانعتی و لایه دوم برای چاپ-پذیری مناسب است، امروزه اهمیت زیادی یافته و در آینده جایگزین بسته بندی های مواد غذایی و بهداشتی خواهد شد. بررسی امکان پوشش پذیری لایه دوم بر پوشش اولیه و شرایط چاپ قابل قبول روی لایه دوم با کمترین مقدار مصرف جوهر و تسهیل در بازیافت این کاغذهای بسته بندی، تغییراتی در صنایع بسته بندی و چاپ به وجود خواهد آورد که هدف آن پوشش های ممانعتی، چاپ مناسب، قابلیت بازیابی و بررسی خواص مکانیکی بسترهای پوشش شده است. بنابراین تحول عظیمی در صنایع بسته بندی و چاپ محصولات غذایی به وجود خواهد آمد.

در سال های اخیر توسعه و پیشرفت در زمینه بسته بندی های نوین حاصل از منابع طبیعی تجدیدپذیر با رشد چشمگیری مواجه شده است. کیتوسان، پلی ساکاریدی طبیعی است که دارای خواص منحصر به فردی چون زیست سازگاری، زیست تخریب پذیری و ضد میکروبی می باشد و کاربردهای متنوعی در صنایع مختلف غذایی، دارویی، پزشکی و کشاورزی دارد. ژلاتین نیز نوعی پروتئین محلول در آب است که از کلاژن پوست و استخوان جانوران به دست می آید. در این پژوهش، کامپوزیت کیتوسان- ژلاتین در ترکیب درصدهای مختلف با هدف تولید فیلم بسته بندی دوستدار محیط زیست تهیه شد و خصوصیات فیزیکی، شیمیایی و مکانیکی فیلم ها مورد بررسی قرار گرفت. نتایج حاصل نشان داد که با افزایش مقدار ژلاتین، میزان حلالیت، نفوذپذیری بخار آب و درصد تخریب فیلم ها افزایش یافت. هم چنین خصوصیات مکانیکی کیتوسان بهبود یافته و فیلمی الاستیک و انعطاف پذیر به دست آمد. تصاویر میکروسکوپ الکترونی، نشان دهنده یکپارچگی ساختاری، سطح صاف و همگن فیلم های تهیه شده و در نتیجه سازگاری بین اجزاست. به علاوه برهم کنش بین کیتوسان و ژلاتین توسط نتایج طیف سنجی مادون قرمز و پراش اشعه ایکس تایید شد.

در این مقاله به بررسی مختصر تیمار بذر با مواد شیمیایی در بسته بندی ها و در شرایط نگه-داری گوناگون جهت نگه داشتن بالاترین زنده مانی بذر برداشت شده برای فصل بعد و بررسی پژوهش های انجام شده در این زمینه پرداخته می-شود. در بخش اول به اثر جنس بسته بندی بر کیفیت بذر پرداخته شده که توسعه قابلیت انبارداری بستگی به نوع جنس بسته دارد. در بخش دوم به اثر تیمارهای شیمیایی بر کیفیت بذر می پردازد. در نهایت اثر متقابل شرایط انبار و ظروف بسته بندی بر کیفیت بذر؛ اثر متقابل شرایط انبار و مواد شیمیایی بر کیفیت بذر؛ اثر متقابل بسته بندی و مواد شیمیایی بر کیفیت بذر بررسی می شود.