فصلنامه علوم و فنون بسته بندی
پیاپی 6 (تابستان 1390)

بسته بندی فلزی که در بر گیرنده مواد غذایی می باشد و نقش مهمی در نگهداری مواد غذایی ایفا می کند؛ تحت نام بسته بندی اولیه تقسیم بندی می شود. بسته بندی ثانویه کارتن ها و بسته بندی تکمیلی پالت ها را شامل می شود. این نوع بسته بندی ها یکی از مطمئن ترین ظروفی هستند که قابلیت بالایی در حفاظت و ماندگاری مظروف خود دارند و علاوه بر آن در همین حال به دلیل قابلیت بازیافت آن از نظر مواد زیست محیطی در مقابل پلاستیک ها دارای برتری می باشند.
در بسته بندی فلزی برحسب نوع مصرف قوطی مورد نظر، از فلزات و آلیاژهای خاصی استفاده می شود. از آن جمله می توان به فلزات آهنی با کربن کم که شامل ورق های قلع اندود و کروم اندود می باشد و همچنین آلومینیوم اشاره داشت. قوطی های فلزی بر اساس طرز تهیه و ساخت آن ها شامل: قوطی های سه تکه و دو تکه می باشند، گرچه بعضی از مواد غذایی در ظروف فلزی بدون پوشش بسته بندی می شوند، ولی به جهت جلوگیری از تهاجمات مواد پرشده در ظرف، نسبت به سطح ورق سازنده ی ظرف از انواع پوشش می توان استفاده نمود. پوشش ها مواد محافظت کننده ای می باشند که از ایجاد فعل و انفعالات شیمیایی بین فلز و مواد غذایی تا حد تامین سلامت بسته بندی در طول زمان نگهداری و تحت شرایط حرارتی جلوگیری می کنند.

مرور اهداف کلی تولید بسته بندی و تاریخچه طراحی بسته بندی و مواد مورد استفاده در آن، در دوره های قبل و بعد از انقلاب صنعتی، درگاه ورودی بحث بحران محیط زیست در این مقاله است. در ابتدا ضمن بازگویی عوامل ایجاد بحران محیط زیست، از مشارکت جمعی در جهان برای تدوین دستورالعمل های حفظ محیط زیست از دیدگاه طراحی صنعتی و طراحی بسته بندی گزارش داده شده است. در ادامه راهکارهای اساسی طراحی پایدار ارائه شده اند که به طور کلی دربرگیرنده مساوات اجتماعی، دوام اقتصادی و مهربانی با محیط زیست می باشند. راهکارهای جزئی برای رسیدن به جامعه پایدار و عدالت محور در حوزه بسته بندی عبارتند از: 1- هر بسته بندی و یا محصولی که ساخته می شود باید در یک چرخه ی بسته ی بازیافت قرار داشته باشد؛ 2- از انرژی های تجدید پذیر استفاده کند؛ 3- حداکثر کارایی و طول عمر را داشته باشد؛ 4- ایمن و سالم باشد؛ 5- حامی تمام انسان ها و موجودات زمین برای حال و آینده باشد. پس از آن بیانیه اکو دیزاین(1) و تعریف بسته بندی، پایدار معرفی شده اند و با ذکر قوانین مرتبط با بسته بندی مثال هایی در خصوص نوآوری در بسته بندی به صورت مصور ارائه گردیده اند. سه فعالیت اساسی در مهار و مدیریت زباله های بسته بندی تحت عنوان کاهش، استفاده مجدد و بازیافت به اختصار توضیح داده شده و مثال هایی مصور در خصوص هر یک ارائه گردیده اند. علاوه بر راهکارهای بین المللی، توجه به موقعیت های فرهنگی هر جامعه و الهام از آموزه های اخلاقی و دینی هر منطقه، موجب افزایش آگاهی و مشارکت جمعی در حفظ محیط زیست برای آیندگان خواهد بود.

بسته بندی امروزه با توجه به عوامل گوناگون، از جمله افزایش هزینه به دلیل استفاده از روش های سنتی بسته بندی، ملاحظات محیطی، بهره گیری رو به رشد، استفاده از ظروف و روش های تحویل مستقیم کالاها به مصرف کننده با تغییرات قابل توجهی روبرو است. تغییرات گفته شده، این مطلب را تصریح نموده که روش های جدید را می توان به عنوان جانشینی برای فعالیت های سنتی گذشته بسته بندی به کار گرفت. در این مقاله ضمن ارزش قائل شدن به روش های نوین بسته بندی، به اهمیت منابع انسانی بخصوص توجه مهندس بسته بندی(1) برای توسعه و انجام بسته بندی در چارچوب سیاست های مربوطه پرداخته شده است.

در یک نظام توسعه یافته اقتصادی- اجتماعی، تشکل های صنفی و متخصصین در زمینه های گوناگون نیز در ساختار معین با ارتباطات و مسئولیت های تعریف شده سازماندهی و هویت بخشی می شوند.
در این ساختار هر یک از اجزاء با جایگاه، مسئولیت و حیطه ی فعالیت تعریف شده برای خود آشنا بوده و متناسب با آن پاسخگوی چگونگی اجرا و پیشرفت برنامه های توسعه ای برنامه ریزی شده برای خود هستند.
ارتباط سالم بین اجزاء به گونه ای هدفمند و در راستای تحقق اهداف شبکه ی نهایی تبیین می شود و در این فرایند اجزاء و مراکز سیاست گذار، سازمان های مجری و نهادهای نظارتی به صورت کاملا تعریف شده(1) ایفای نقش می کنند. مقاله ی حاضر به تبیین لزوم و چگونگی ایجاد یک نظام ساختار یافته برای هویت بخشی به شرکت ها و مراکز فعال در حوزه بسته بندی می پردازد.

در مقوای کنگره ای، معایب متعددی ایجاد می گردد که توجه به عواملی نظیر رطوبت ماده ی اولیه(رول کاغذ)، به کارگیری دمای مناسب در خط تولید مقوای کنگره ای، استفاده ی مناسب از اجزاء مکانیکی و هیدرولیکی ماشین مقواسازی نظیر جک های رول بند، ماشین کنگره ساز و غیره و نیز کیفیت مطلوب چسب به کار رفته در مقوای تولیدی، منجر به تولید مقوایی با ضایعات کم خواهد گردید.

سالیان زیادی است که از پلیمرها به جهت دارا بودن ویژگی های مناسب از قبیل نرمی، سبکی و شفافیت به عنوان ماده اصلی در تولید بسته بندی ها استفاده می شود. افزایش مصرف پلیمرهای سنتزی منجر به مشکلات جدی زیست محیطی شده که این امر ناشی از عدم تجزیه شدن این ترکیبات در محیط زیست می باشد. با اینکه جایگزین شدن کامل آن ها با فیلم های بسته بندی زیست تجزیه پذیر، غیر ممکن بوده، ولی حداقل به منظور کاربردهای ویژه ای همچون بسته بندی مواد غذایی می توان از ترکیبات زیست تجزیه پذیر استفاده کرد. در این مقاله سعی بر آن است تا ویژگی های کلی لازم فیلم های زیست تخریب پذیر جهت استفاده در بسته بندی مواد غذایی از جمله ویژگی های نفوذپذیری، شیمیایی و مکانیکی مورد بررسی قرار گیرد و همچنین مهم ترین این پلیمرهای زیست تخریب پذیر معرفی و طبقه بندی گردند.

سیستم بسته بندی رهاسازگرها یکی از روش های رایج در سیستم بسته بندی فعال می باشد. این سیستم ترکیبات فعال مختلفی از جمله آنتی اکسیدان ها، عوامل ضد میکروبی، مواد طعم دهنده و آروما و ترکیبات مغذی را به درون ماده غذایی یا به فضای موجود در بالای ماده غذایی بسته بندی شده منتقل می کند که هر کدام بسته به نوع کاربرد، سبب افزایش ماندگاری، نگهداری، حفظ ایمنی و حتی بهبود کیفیت غذا می گردد. در این مقاله سعی می شود تا به بررسی مهم ترین عوامل آزاد شونده، مزایا، معایب و عوامل موثر که در گسترش این سیستم بسته بندی نقش دارند، پرداخته شود.

بطری و ظروف ساخته شده از پت، برای داغ پر کردن(1) مناسب نیستند تا زمانی که تحمل دمایی پلیمر آن به 85 درجه سانتی گراد برسد. در این مقاله خواص و عملکرد بطری های ساخته شده از کوپولیمرها و آلیاژهای پت دارای گروه(NDC) (2) که توسط فرایند«تزریق، کش آمدن و باد کردن مواد مذاب» (ISBM)(3) تولید می شوند مورد بررسی قرار گرفته است. این ترکیبات دارای خواص پیشرفته ای هستند و می توانند تا دمای بیش از 95 درجه مورد استفاده قرار گیرند. خصوصیات این بطری ها به ترکیب و ساختمان میکروسکوپی آن ها بستگی دارد. دمای انتقال شیشه ای، دمای کریستالیزاسیون و فشار القایی که توسط بررسی دیفرانسیل کالری متری و تجزیه و تحلیل دیفرانسیل مکانیکی حرارتی اندازه گیری شده و نتایج نشان داده که آلیاژها و کوپولیمر پت دارای گروه NDC که توسط فرایند یک مرحله ای ISBM به ظروف تبدیل می شوند، دارای خواص بهبود یافته و قابلیت پر شدن داغ هستند.
ظروف با قابلیت گفته شده بعد از پر شدن داغ، شکل مناسبی پیدا می کنند. دیواره های جانبی ظرف دارای ساختاری بوده که اجازه می دهد، شکل دیواره های جانبی به طور ذاتی و اساسا بعد از فرایند پر شدن حرارتی تغییر پیدا نکند.

تغییرات تقاضای مردم برای سلامتی و کیفیت بالای محصولات غذایی، موجب پیشرفت های جدید و تغییرات انواع متفاوت مواد بسته بندی شده است. بسته بندی نقش مهمی در صنعت غذا ایفا می کند، به دلیل اینکه بسته بندی محصول را در برابر اثرات محیطی حفظ می کند، با مصرف کننده به عنوان وسیله ای برای فروش، ارتباط برقرار می کند و موجب استفاده آسان می گردد.
یکی از فناوری های در حال پیشرفت برای تحول در صنعت بسته بندی استفاده از پلاستیک های قابل تغییر رنگ است. این بسته بندی ها قادرند وجود مشکل را در محصول غذایی به مشتری هشدار دهند که این عمل را از طریق تغییر رنگ انجام می دهند.