فصلنامه نقد کتاب علوم اجتماعی
پیاپی 1-2 (بهار و تابستان 1393)

بیست وهفتمین نمایشگاه کتاب تهران میزبان استادان و نویسندگان و صاحبان قلم در حوزه های مختلف بود. فصلنامه نقد کتاب علوم اجتماعی در حاشیه نمایشگاه، نشست های کوتاهی با استادان حوزه علوم اجتماعی داشت. در این نشست ها از همه استادان یک سوال پرسیدیم: «ارزیابی کمی و کیفی شما از کتاب های منتشرشده در حوزه تخصصی و حرفه ای تان در یکی دو سال گذشته چیست؟» میهمانان سرای استقبال از اندیشمندان و فرهیختگان به این پرسش، پاسخ داده اند که حاصل این گفت وگوها را در این گزارش می خوانیم.

می گوید در دوره دانشجویی یک بار به ریتزر گفتم چرا از ابن خلدون به عنوان موسس جامعه شناسی یاد نکردید؟ گفت: «چون اندیشه ای که او مطرح کرد امتداد نیافت.» این دغدغه از پایان دوره دکترا در امریکا تا امروز که استاد جامعه شناسی دانشگاه تهران است با آزاد ارمکی همراه مانده است؛ اینکه چرا ما سنت اندیشگی دنباله دار نداشته ایم و چگونه می توانیم آن را به چنگ آوریم؟ ساختار نظریه جامعه شناختی ایران پاسخی نظری و تلاشی است برای دراندازی یک سنت و نظام اندیشگی در جامعه شناسی ایران. نویسنده اش معتقد است تلاشی که جامعه شناسان نسل های مختلف ایران درباره نظریه پردازی حول جامعه ایرانی آغاز کرده بودند و نیمه کاره و ناقص مانده بود، در نظریه جامعه ایرانی ادامه یافته است. درباره این کتاب مهم و مفصل با نویسنده اش، دکتر تقی آزاد ارمکی، گفت وگو کردیم.

مطالعات اجتماعی شهر، ابعاد متعدد و متنوعی را در خود دارد که توجه به آن از ضرورت های جداناشدنی مطالعات نوین شهری است. منابع این حوزه آن قدر اندک و فقیر است که ورود متولیان اداره شهر به تولید متن و کتاب، پاسخگوی مسائل مختلف و بی پاسخ مانده شهرگرایی مدرن نیست. به منظور بررسی کم و کیف منابع شهری از نگاه جامعه شناختی، دغدغه های تولید متون بومی متناسب با توسعه شهری را با پژوهشگران و استادان این حوزه به بحث و بررسی گذاشته ایم که در ذیل می آید.

یکی از سازوکارهای اساسی در توسعه درون زای علم حساس سازی دانش پژوهان و ترغیب آن ها در پرسش انگیزی و ورود به عرصه نقد در فضای آموزشی و پژوهشی است. بستر لازم برای این کار حمایت فردی و جمعی از ترویج تفکر انتقادی است که امید می رود به این وسیله، زمینه و امکان خلاقیت و آفرینش علمی فراهم شود؛ از این رو، نوشتار حاضر قصد دارد تا خوانندگان را به ضرورت و اهمیت نقد در مطالعات نظری، به ویژه در خوانش و درک عمیق تر و تحلیل متون علوم نظری، و مهم تر از همه، علوم اجتماعی آشنا کند. تردیدی نیست که عمل نقد کاری ظریف است و نقاد ادعایی فراتر از نویسنده متنی دارد که آن را به نقد می کشد؛ بنابراین، نقد روشمند و اصولی، علاوه بر اینکه بر معیارهای تاریخی اجتماعی متکی است، بر مبانی فلسفی نقد استوار است. هدف اصلی از تهیه این مقاله کوشش در تشریح مبانی نقد روشمند و تاکید بر توسعه و پرورش تفکر انتقادی در اجتماع علمی و به ویژه، در فضای آموزش وپرورش رسمی است.

ترجمه در ایران به مثابه یک حرکت فرهنگی از دوران مشروطه آغاز و تابه امروز استمرار داشته است. تمایل به ترجمه نه از سر تفنن بلکه بر پایه زمینه هایی چون ضرورت آشنایی و فهم تجدد غربی، و نیاز به توسعه و تحول و پیگیری فناوری های نوین دنبال شده است. در این میان، توجه به نقش «علوم انسانی» و نسبت ترجمه و علوم انسانی قابل بررسی و تامل است؛ زیرا مشکل ترجمه در علوم انسانی موضوعی چندوجهی است که با چند پرسش اساسی مواجهه دارد. اینکه وضعیت مطالعات ترجمه چگونه است؟ آیا اساسا در برگردان علم اجتماعی، از منابع ترجمه شده درخوری برخوردار هستیم یا خیر؟ نسبت بده بستان ترجمه از تفکرات و نحله های فکری و فرهنگی تمدنی چقدر است؟ دلایل ناموزونی در این تعامل یک سویه چیست؟ بحث استعمار و ترجمه و غیره، همه، این ها مباحثی است که در این نشست با استادان فن به بحث و نظر گذاشته ایم که آن را در ادامه می خوانید.

نبود ناشران دانشگاهی فعال در حوزه ترجمه علوم اجتماعی باعث پیشی گرفتن ناشران خصوصی از ناشران دولتی در کیفیت ترجمه های منتشرشده انجامیده است. فضای نقد ترجمه در کشور مهیا نیست و اغلب، ناشران با توجه به محبوبیت یک نویسنده یا موضوع، کتاب ها را به مترجمانی می سپارند که چندان در کار خود تبحر ندارند و درنهایت، انتشار کتاب کارکردهای لازم را برای مخاطبان خود در‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍ بر ندارد. در این میان، دست کم در دو دهه اخیر، ناشران غیردولتی ایران تلاش کرده اند جریان بلندمدتی از ترجمه کتاب های علوم اجتماعی را ایجاد کنند که مخاطبان این حوزه از این جریان استقبال کرده و در بسیاری از موارد، حتی مترجمانی که عضو هیئت علمی دانشگاه ها نیز بوده اند کتاب های خود را به این ناشران سپرده اند.

این مقاله کتاب دعوت به جامعه شناسی: نگاهی انسان گرایانه نوشته پیتر برگر را معرفی و دو ترجمه این اثر در سال های 1357 و 1393 را نقد می کند. اولین ترجمه به عنوان «ترجمه و تالیف شهره مهدوی» منتشر شده است و مترجم هر جا که لازم دانسته، با افزودن جملاتی به متن اصلی ترجمه را طولانی و گاه، اثر را تحریف کرده است؛ ترجمه فاضل اما با وفاداری بیشتر به مقوله ترجمه و برخورداری از نمایه های اسامی و موضوعی بر ترجمه اول رجحان دارد؛ باوجوداین، در ترجمه فاضل نیز گاه با پدیده افزودن یا ترجمه نکردن برخی از اصطلاحات و جملات مواجه می شویم. در ترجمه فاضل، معادل های فارسی به گونه ای نابسامان به کار بسته می شود؛ به طوری که گاه خواننده از درک معنای دقیق برخی از این معادل ها ناتوان می ماند. ترجمه متون نظری باید با درنظرگرفتن الزامات و دلالت های مفهومی انجام شود؛ اما در پاره ای از موارد گرایش های هنجاری این دو مترجم بر کار آنان تاثیر می گذارد و آنان تحت تاثیر رویکرد هنجاری خود، از تعابیر یا معادل هایی استفاده می کنند که گاه به واژگونی معانی و دلالت های متن اصلی می انجامد. در این دو ترجمه، به طور خاص، جامعه شناسی عینیت گرا و مبتنی بر بی طرفی ارزشی برگر به مثابه یک جامعه شناسی هنجارگرا و انتقادی بازنمایی می شود.

کتاب ساختار نظریه جامعه شناختی ایران، نوشته تقی آزاد ارمکی، کتابی مفصل در 716صفحه است که در آن نویسنده نسبت علم جامعه شناسی با جامعه ایران را تبیین می کند. آزاد در این کتاب، نسبت فرد و جامعه، نهادهای اجتماعی جامعه ایرانی، روابط بین نهادها و جریان های اجتماعی حاصل از برهم کنش نهادی را بررسی می کند. او هم از جامعه شناسان و جامعه شناسی ایران انتقاد می کند، هم ساختار جامعه ایرانی را دوباره بررسی می کند. از غلامحسین صدیقی تا نراقی و کاتوزیان و غیره هدف انتقادهای او هستند. او پس از سال ها تحقیق و تدریس در حوزه های گوناگون نظریه های جامعه شناسی، از خانواده و توسعه گرفته تا دین، علم، هویت، جهانی شدن، مطالعات بین نسلی، فرهنگ و غیره، به سراغ تدوین چارچوبی کلی برای نظریه جامعه شناختی خود رفته است. اهمیت کتاب حاضر در تولید اندیشه جامعه شناختی، نوآورانه بودن، نگرش انتقادی و استقلال نظری آن است. در این مقاله سعی شده است ضمن طرح فرازهای بحث آزاد در نظریه جامعه ایرانی، نقدهایی شکلی و محتوایی درباره مطالب ارائه شده در کتاب آورده شود.

این مقاله به بررسی و نقد کتاب تالکت پارسنز و جامعه شناسی تطوری تطبیقی تالیف دکتر عباس محمدی اصل می پردازد و ابتدا کتاب را به صورت اختصار معرفی می کند و سپس از جهت روش، ساختار و نحوه تدوین فصل ها و مطالب و موضوعات و نیز رعایت موازین و قواعد تالیف و شیوه ارجاع نویسی مورد ارزیابی قرار می دهد؛ همچنین در این مقاله به نقاط قابل توسعه کتاب، روش تدوین هدف دار و منطقی و فصل بندی همراه با توضیح بیشتر برای استفاده بهتر خواننده ایرانی به صورت ملموس و فهمیدنی، با هدف غنی ترشدن آن اشاره می شود. این مقاله نتیجه می گیرد که کتاب موردنقد از هدف گذاری روشن، ساختار استاندارد و رعایت شیوه ارجاع نویسی دقیق و نتیجه گیری دقیق و سودمند بی بهره است؛ همچنین منتقد نتیجه گیری می کند که عنوان بندی کتاب غیرمعمول و ناموجه به نظرمی رسد.

کتاب مبانی جامعه شناسی نقشی محوری در فرآیند تدریس و آموزش مفاهیم جامعه شناسی ایفا می کند. بررسی و مطالعه و تحلیل جنبه های گوناگون کتاب مبانی جامعه شناسی را در قالب حوزه ای مستقل و تخصصی با عنوان جامعه شناسی مبانی جامعه شناسی انجام می دهند. هدف این مقاله بررسی کارکرد و ساختار کتاب مبانی جامعه شناسی خواهد بود که با مراجعه جامع اینترنتی و شناسایی 5 0 کتاب مبانی جامعه شناسی به زبان انگلیسی تا سال 2 0 1 4 میلادی انجام شده است. تحقیق نشان داده است که ساختار کتاب مبانی جامعه شناسی از طریق الف. ارائه مباحث اصلی پنج گانه، ب. نظریات مسلط سه گانه، و ج. مفاهیم پنج گانه مستخرج از نظریات جامعه شناختی (شامل قدرت، کنش، فرهنگ، ساختار و انسجام و یکپارچگی) ، می تواند دانشجویان را به طور مقدماتی با مفاهیم اساسی جامعه شناسی آشنا کند و از این طریق، کارکرد کتاب مبانی جامعه شناسی تحقق یافتنی است.

تحلیل گفتمان یکی از روش های تحقیق کیفی است که به سرعت راه خود را بین تحقیقات اجتماعی باز کرده است و طیف وسیعی از حوزه های معرفتی، نظیر انسان شناسی، قوم نگاری، جامعه شناسی خرد، روان شناسی ادراکی، زبان شناسی، نشانه شناسی و غیره، از آن استقبال کرده و آن را به کار برده اند. کتاب حاضر، در قالب سه فصل به تحلیل گفتمان و روش شناسی و مبانی نظری مرتبط با آن پرداخته است. در فصول سه گانه کتاب، آرای نظریه پردازان مطرح تحلیل گفتمان با توجه به تنوع مشارب فکری آنان شرح و تبیین شده است. هژمونیک شدن گفتمان از نظر لاکلاو و موفه، رهیافت کردارگفتمانی نورمن فرکلاف، رویکرد شناختی اجتماعی ون دایک، رهیافت شبکهݘ نظام بخش زیگفرد جاگر، و رهیافت گفتمانی تاریخی روث وداک علاوه بر تبیین مبانی روش شناختی تحلیل گفتمان و ارائه برخی از نمونه های عملی از انجام این روش در عرصه مطالعات اجتماعی، مطالب و موضوعات اصلی کتاب را شکل می دهد.

چیستی علوم اجتماعی و موضوع مورد مطالعه آن، پرسشی است که با وجود دریافت پاسخ های گوناگون، همچنان قابل پیگیری است. این تنوع نیز حاصل دیدگاه های هستی شناختی، انسان شناختی و معرفت شناختی متفاوتی است که مبنای پاسخ به این پرسش قرار می گیرند. کتاب جهان های اجتماعی نیز تلاش دارد از منظر حکمت اسلامی، بابی در این زمینه بگشاید. از همین رو، نویسنده ضمن اتخاذ رویکردی انتقادی به ساختار علوم اجتماعی مدرن، قرائتی جدید از کنش اجتماعی و جهان اجتماعی به عنوان موضوع علوم اجتماعی ارائه می دهد تا امکانی برای علوم اجتماعی جایگزین فراهم آورد. این اثر در محورهای متعددی ازجمله نوع تبیین علوم اجتماعی مدرن، تعریف کنش و دانش اجتماعی، نوع قرائت از جهان های اجتماعی و امکان هایی که برای تولید علم اجتماعی مبتنی بر حکمت متعالیه در نظر می گیرد، قابلیت بررسی و نقد از سوی اساتید و دانشوران علوم به ویژه حوزه فلسفه علوم اجتماعی دارد.

نویسنده کتاب تحلیل نظری و تطبیقی در جامعه شناسی، مسعود چلبی، جامعه شناس است. در این کتاب قصد بر آن بوده است تا یک بینش کلی نسبت به دو نوع عمده تحلیل در جامعه شناسی که همان تحلیل نظری و تطبیقی است، به مخاطب داده شود. جامعه شناسی نظری به ما می آموزد که جامعه شناسی به عنوان یک رشته علمی نظم و قواعد خاص خود را دارد که براساس اصول فرامکتبی و بنیادی رشته ای جامعه شناسی تنظیم شده است. تحلیل روش تطبیقی، علاوه بر توصیف و تبیین مشابهت ها و تفاوت ها، وضعیت و پیامدهای واحدهای اجتماعی کلان و بزرگ مقیاس، همچون ملت ها و جوامع و کشورها، را موردمطالعه قرار می دهد. از نکات مهم بخش اول کتاب یکی بحث نظریه ای عمومی در حوزه سرمایه اجتماعی است. سرمایه اجتماعی دو عنصر دارد: یکی اعتماد و رابطه اجتماعی، و دیگری پنج نوع هنجار در جامعه که بعضی از آن ها عبارت اند از: هنجارهای عضویت و خروج از گروه و هنجارهای سلوک درملاعام. و از قسمت های بسیار مهم بخش دوم، تحلیل رابطه سرمایه اجتماعی و جرم در سطوح خرد و کلان جامعه است که در فصل دوازدهم بررسی شده و دیگری، عوامل فرهنگی موثر بر موفقیت اقتصادی در فصل سیزدهم است که طی آن، مطالعه ای مقایسه ای بین قومیت های لر و عرب و دزفولی استان خوزستان انجام گرفته است.

مدیریت شهری و سبک زندگی، تالیف محمدباقر تاج الدین که در سال 1393 به دست انتشارات تیسا منتشر شده، یکی از چهارده جلد مجموعه آثاری است که به مستندسازی و ارزیابی تحلیلی و انتقادی فعالیت های شهرداری تهران در فاصله سال های 1384 تا 1392 در حیطه اجتماعی و فرهنگی می پردازد. در این کتاب، تلاش شده است تصویری از تغییر وضعیت سبک زندگی شهروندان تهرانی در این فاصله زمانی روایت شود. اساس این روایت بر فعالیت ها و اسناد به دست آمده در حوزه های مختلفی، ازجمله مدیریت اجتماعی و فرهنگی، مشارکت شهروندی، تحکیم بنیان خانواده، بهبود سبک زندگی، توسعه فضاهای اجتماعی و فرهنگی، توسعه و تقویت اقتصاد فرهنگی شهر، توسعه ورزش همگانی، سلامت شهری، رفاه و خدمات اجتماعی، فرهنگ عمومی و باورهای دینی شهروندان، هویت اسلامی و انقلابی و اندیشه و دانش شهری، اقدامات پژوهشی و کاربردی و بنیادی انجام شده است.

با اثبات کارانبود نگاه صرفا کمی و کالبدی به پدیده شهر و شهرنشینی و لزوم توجه و واکاوی ابعاد فضایی شهر و مسائل مربوط به آن، کارشناسان و محققان شهری بسیاری در سالیان اخیر، رویکردهای واقع بینانه تری را جهت بررسی جنبه های مختلف سکونت در شهرها و کلان شهرها به کار بسته اند و در مواردی چند، با ورود دانش آموختگان و پژوهشگران دیگر علوم به حیطه مطالعات شهری، سلطه نگاه کمی و فیزیکی به شهر کمرنگ شده و پژوهش های میان رشته ای بسیاری با محوریت شهر و شهرنشینی نگاشته شده است. امروزه تلاش جهت تلفیق مطالعات اجتماعی، اقتصادی، هنری، علوم مربوط به بهداشت و سلامت جسمی و روانی و غیره با مطالعات شهری در قالب کتاب، مقاله، سخنرانی و غیره به وفور به چشم می خورد و در همین راستا، نوشتار حاضر تلاش دارد به معرفی و نقد مختصر یکی از این آثار بپردازد.

زندگی روزمره هر فردی که دنیای مدرن را تجربه می کند سرشار از امور بدیهی پنداشته، باورها، شک‍وتردیدها، وقایع، پیوندها و گسست هایی است که نقش هر روزه فرد را شکل می دهد و منبعی است برای هویت یابی فرد. در دنیای مدرن و شهرهای امروزی، مطلق گرایی به‍طور کلی رخت بربسته و فرد شاهد جمع اضدادی است که همه آن ها او را دربرمی گیرد. پیدایش شهرهای امروزی را که با مدرنیته همراه شده است می توان تجربه زمان، مکان، امکانات و خطرات زندگی مشترک با آدمیانی دانست که در امور مختلف این جهان باهم شریک اند و تجربه های مشترک و درعین‍حال متمایزی دارند. دیوید هاروی در تجربه شهری سعی در ساخت قله ای دارد تا از ارتفاع آن بتوان فرآیندهای شهری را دید و به واسطه آن «شهر را در ذهن به‍تصرف آورد». او با نگاهی کل گرایانه می کوشد تا ویژگی های منحصر‍به‍فرد شهر و آشفتگی های پیدا و نهان آن را دریابد. در این مجال، به کتاب تجربه شهری هاروی نگاهی می اندازیم تا از منظرگاه او، آرایه های فضایی، سازمان اجتماعی و آگاهی سیاسی در فرآیند تجربه شهری را واکاوی کنیم.

توسعه اجتماعی، نه در برابر توسعه اقتصادی، بلکه همچون آن، یکی از ابعاد توسعه است که به بهبود شرایط زندگی مردم، تامین نیازها، تامین حقوق اساسی و تقویت استعدا های انسان ها می پردازد. کتاب توسعه اجتماعی، چشم انداز جهانی و وضعیت ایران، با هدف برطرف سازی نقصان متون فارسی در این زمینه از سوی مولفان تهیه شده و دارای پنج فصل و یک دیباچه است. فصلی به مباحث نظری پرداخته و در دیگر فصل ها شش کشور آسیایی را که در مراتب مختلف از توسعه یافتگی جای دارند، بررسی کرده است. در آخرین فصل نیز بر توسعه اجتماعی در ایران بیش تر متمرکز شده است. این کتاب از نظر مباحث نظری، روش شناسی و رویکرد به موضوع ها دچار ضعف است. با وجود آن اطلاعات مفیدی را به خوانندگان ارائه می کند.

کتاب حاضر مجموعه چهار مقاله از آثار داگلاس کلنر است که در چهار فصل به رشته تحریر درآمده است. در بخش نخست نویسنده می کوشد با مهارتی شگفت انگیز سیر تکوینی نظریه انتقادی را در ادوار مختلف با ریشه یابی های گاه عمیق و گاه گذرا بررسی کند و به تجزیه وتحلیل رویدادها بپردازد. اگرچه در این بخش فرآیند تاریخی گه گاه از روند طبیعی خارج می شود و اطلاعات درهمی را ارائه می کند، در بخش دوم، روند تاریخی جنبه علمی تری به خود می گیرد. در اینجا نویسنده می کوشد بی طرفی و اعتدال گرایی برخی از نقادان تلویزیونی را در دهه 1960 زیر سوال برد و نظریات آن ها را از لحاظ نظری توسعه نیافته و اغلب تقلیل گرایانه معرفی کند. بخش سوم به تشریح نقش و کارکرد صنایع فرهنگی می پردازد. در این بخش نویسنده صنایع فرهنگی را محور اقتصاد، سیاست، فرهنگ و زندگی روزمره قرار می دهد و در اینجا یادآوری می کند صنایع رسانه ای در جوامع امروزیه هستی اجتماعی مردم جهان را تشکیل می دهند. او می گوید محصولات رسانه ای قدرت ها را بزرگ جلوه می دهند و نظام های سیاسی را مشروعیت می بخشند و از این طریق دیگران را مرعوب و مخالفان را سرکوب می سازند. بخش پایانی کتاب هیچ گونه سنخیتی با سه بخش قبلی ندارد، تحلیلی روزنامه نگارانه و به غایت تکراری و نخ نما همراه با برداشت های شخصی و سوگیرانه است. درمجموع ترجمه کتاب به جز برخی غلط های چاپی بدون اغراق با مهارت بسیاری با عبارات ساده و دلنشین نگاشته شده است.

کتاب «زنان در روزگارشان: تاریخ فمینیسم در جامعه غرب» فمینیسم را از دوره قرون وسطی، قرون وسطی -پیش از آنکه به یک جنبش اجتماعی بدل شود، -تا اواخر قرن بیستم مورد بررسی قرار می دهد. نویسنده نشان می دهد که چگونه فمینیسم همچون یک کنش جمعی از دل وضعیت سیاسی، اقتصادی و اجتماعی جوامع سر برآورده است؛ بنابراین، سربرآورده است. لذا زمینه های بروز و سیر تاریخی جنبش فمینیستی را از قرون وسطی تا دوره پس از جنگ جهانی دوم، با رویکردی علمی بیان می کند. نویسنده طی 10 فصل کتاب کوشیده است با پیگیری روند تاریخی جنبش زنان در نقاط مختلف جهان، گونه های فمینیسم را نیز توضیح دهد که در زمینه های فرهنگی و اجتماعی گوناگون شکل گرفته است را نیز توضیح دهد. به عنوان نمونه، فمینیسم سوسیالیست، و یا لیبرال را در بستر تاریخی خود و با مثال تشریح کرده است. علاوه براین، در بازگویی این تاریخ با بیان تجربیات مشترک زنان در جهان غرب، نشان داده که فمینیسم صرفا متعلق به طبقه یا گروه خاصی از زنان نیست؛ درواقع موضوع این کتاب تنها مرور تاریخی بر جنبش فمینیسم نیست؛ بلکه بررسی این مسئله است که چرا و تحت چه شرایطی است فعالیت زنان فمینیسم تلقی می شود می گردد.

کتاب جوانی برگردان اثری است از خانم گیل جونز و از مجموعه کتاب های چاپ شده در انتشارات پولیتی که یکی از ناشران مهم کتب جامعه شناسی و نظریات اجتماعی است. جونز که استاد جامعه شناسی دانشگاه «کیل» در استنفورد انگلستان است در این کتاب حاصل بیست سال از تجربیات و تحقیقات خود را در زمینه جامعه شناسی جوانان به رشته تحریر درآورده است. نویسنده تلاش دارد ضمن به روز کردن تئوری های جامعه شناسی و بهره گیری از آن ها برای تبیین و توضیح وضعیت امروز، درکی تازه را از مفهومی دیرپا در کتاب خود عرضه کند. او با پرهیزکردن از سوق دادن موضوع جوانی به عرصه هیجانات و گرایش های سیاسی، می خواهد وجهه آکادمیک و تحقیقی اثر خود را حفظ کند. به نظر می رسد انتخاب این کتاب از سوی نشر دانشگاهی سمت نیز به همین دلایل انجام شده باشد تا خلا وجود این گونه کتاب ها را در مقاطع مختلف دانشگاهی پر کند. به هر روی، کتاب جوانی اگرچه از دید یک محقق غربی و با اولویت های آن فرهنگ نگاشته شده است و چنانچه در بررسی کتاب خواهیم دید، همین مسئله کار مترجم را با دشواری هایی مواجه ساخته است، به هر روی امید می رود بخشی از نیازهای آکادمیک پژوهشگران علوم اجتماعی را فراهم آورد.

در چند دهه گذشته، در ادبیات علوم اجتماعی، موضوع هویت جایگاهی مهم یافته و به تدریج جایگزین دیگر مفاهیم کلاسیک، مانند طبقه، شده است و این امر شاید به آن دلیل باشد که مقوله هوت و تعمیق، بازسازی و برجسته سازی آن برای کنشگران در سطوح خرد و فردی حائز اهمیت بیشتری شده است. دراین میان و به واسطه پاره ای از تغییر شرایط عینی و ذهنی «امنیت هویت» و حفظ اجزا و عناصر فرهنگی جوامع برای افراد و نیز برای دولت ها مورد توجه جدی تری قرار گرفته است. جان استیل با تکیه بر آرای نظریه پردازان مهم علوم اجتماعی، ازجمله آنتونی گیدنز، در کتاب پیشرو خود با عنوان امنیت هستی شناختی در روابط بین الملل تلاش کرده است تا به نگاه تجربی و بررسی سه مورد مهم تاریخی در عرصه روابط بین الملل، همزمان چند جنبه از موضوع امنیت هستی شناختی را بررسی کند. ابتدا مفهوم امنیت هویت یا امنیت هستی شناختی را به خوبی توسعه و تعمیق داده، همچنین تحلیل امنیت هویت را از سطح فردی و خرد به سطح کلان و در سطح نظام بین الملل مطرح کند و با رعایت اصول روش شناختی به بررسی تجربی جایگاه هویت در نظام بین الملل بپردازد. کتاب و تحلیل استیل نقش مهمی در توسعه ادبیات «تهدیدات هویتی»، «امنیت وجودی»، «بحران های هویتی»، «رابطه کنش اخلاقی فرهنگی» و نهایتا، روش اجرای مطالعات بین رشته ای دارد.

منازعه قومی کتابی است که در منازعات قومی در زمینه بین المللی و تطبیقی، اهمیت زیادی دارد. کتاب منعکس کننده آخرین تحقیقات درباره علل خارجی و داخلی منازعات قومی است. کتاب با تلفیق نظریه و عمل، از طریق مجموعه ای از مطالعات موردی از منازعات قومی درصدد تبیین آن است. منازعه قومی گمراه کننده است؛ زیرا منازعه قومی نیست، بلکه حداقل یکی از طرف های آن قومی است. کوردل و ولف ضمن ارائه رویکرد سطوح تحلیل که شامل سطح محلی یا پایین تر از دولت (فرو ملی)، سطح دولت (ملی)، سطح منطقه ای و سطح جهانی در تبیین علل منازعات قومی است، با امتناع از ارائه نظریه عام، مدعی اند که قاعده ای برای علل منازعه قومی می توان یافت. روش بررسی کتاب در زمینه ارائه الگو، قیاسی بوده است و نویسندگان براساس رویکرد سطوح تحلیل تلاش کرده اند تا الگویی از تبیین را ارائه کنند. روش پژوهش در زمینه مطالعه تجربی منازعه قومی، مطالعه موردی و تطبیقی است. راه حل های پیشنهادی مولفان در زمینه مدیریت منازعه قومی و کاربرد آن در زمینه تجربی، نشان می دهد که متغیرهای واحد اثرات گوناگونی در فرونشانی منازعات قومی دارند.

کتاب تئوری شهری تالیف آلن هاردینگ و تاجا بلک لند است که به موضوع تئوری ها و نظریه ها در حوزه جامعه شناسی شهری می پردازد. این کتاب، ضمن طرح تئوری های جدید، از نظریه هایی که در گذشته در این حوزه مطرح بوده اند، از جمله نظریه های متفکران مکتب شیکاگو نیز سخن به میان می آورد. نویسندگان ضمن تحلیل فضاهای شهری، جغرافیای انسانی شهرنشینی و قدرت های موجود در فرآیندهای شهری، به طرح نظریه های پیشین و جنبه های چالش برانگیز آن ها پرداخته اند. همچنین اقتصاد شهری و نقش شهرها در اقتصاد جهانی، اقتصاد سیاسی و بازیابی عاملیت در نظریه های شهرنشینی، از دیگر موضوعات مطرح شده در این کتاب هستند. نویسندگان در کنار طرح قابلیت ها و امکانات شهر برای شکوفایی خلاقیت های انسانی، از نابرابری های موجود در شهرها، حاشیه نشینی، گتوها، نابرابری های جنسیتی، قومی و نژادی نیز در این کتاب سخن به میان آورده اند. تنوع فرهنگی، شکل گیری هویت های متمایز در فضاهای عمومی، خرده فرهنگ ها، نمایش سبک های زندگی و شبکه های منابع در شهرها نیز به تفصیل مورد توجه مولفان کتاب بوده است.

کتاب نظریه اجتماعی و مسئله شهری شامل ارائه تازه ترین دیدگاه های معرفت شناسانه و مدیریتی در زمینه شهر است. چرخش فرهنگی در دهه های اخیر واژه ای کلیدی برای تمام حوزه های مطالعاتی معطوف به جامعه و انسان ازجمله شهر بوده است. در این چرخش معرفت شناسانه فرهنگ گرا در گفتمان مطالعات شهری، نه تنها موضوعات معطوف به وجوه نمادین و معنایی شهر و رویکرد و روش شناسی کیفی بیش از گذشته در کانون مطالعات شهری قرار گرفته است، این گفتمان فرهنگ گرا، از سویی متاثر از تحولات اجتماعی در زمینه واقعیت شهر و از سوی دیگر تحولات معرفت شناسانه در روش های شناخت و فهم شهر است. مبحث حاضر حاصل جلسه نقدی است که از سوی انجمن جامعه شناسی ایران با همکاری معاونت امور اجتماعی و فرهنگی شهرداری تهران صورت پذیرفته است که از نظر می گذرد.

کتاب شکاف جهانی ترجمه دکتر رضا فاضل با حضور دکتر غلامرضا آذری در سلسله نشست های شهر کتاب به بحث و گفت وگو گذاشته شد. کتاب جنبه های تاریخی، سیاسی، اقتصادی و فرهنگی دگرگونی های جهان به ویژه جهان سوم را از سده پانزدهم تاکنون، از هنگام دست اندازی اروپاییان به قاره های آفریقا، آسیا، حوزه اقیانوس اطلس و دنیای جدید تشریح کرده است. کتاب شکاف جهانی (سیر شکل گیری جهان سوم) نوشته لفتن استاوروس استاوریانوس، جامعه شناسی یونانی است و همان طور که از نام کتاب پیداست، به فرایند شکل گیری جهان سوم می پردازد. در این کتاب با توجه به سیر تاریخی استعمار، شکل گیری جهان سوم بررسی و شیوه های استعمار نو همراه با ارائه آماری دقیق بیان می شود. نویسنده به ما می گوید اروپا چگونه توانست با رهایی از استعماری که خود دچار آن بود جهان را فتح کند و آن را تحت سیطره خود درآورد؛ در زمان های دور تنها اموال ملت ها غارت می شد و حالا به شیوه ای دیگر و با عنوان استعمار نو، اندیشه ها غارت می شود.

کتاب «سیمای پیامبران در سینمای هالیوود و ایران» با همکاری پژوهشگاه فرهنگ، هنر و ارتباطات و خانه کتاب در سرای اهل قلم بیست و هفتمین نمایشگاه بین المللی کتاب به بحث و بررسی گذاشته شد. در این نشست عبدالله بیچرانلو، عضو هیئت علمی دانشگاه تهران و مدیر گروه سینما و تلویزیون پژوهشکده هنر و رسانه، با موضوع «سینمای غرب و تقدس زدایی از شخصیت های مقدس»، محمدعلی رجبی دوانی، پژوهشگر فلسفه هنر و زیبایی شناسی با محور «شان شمایل های مذهبی در فرهنگ دینی ایران»، و سیده راضیه یاسینی، عضو هیئت علمی پژوهشگاه فرهنگ، هنر و ارتباطات، با موضوع «سیر تطور بازنمایی سیمای پیامبران در سینما» مباحث خود را در پیوند با محورهای کتاب ارائه کردند که از پی می آید.

سرعت و اندازه رشد جمعیت شهری و افزایش تعداد شهرها در کشورهای درحال توسعه به صورتی بوده که عموم شهرها به ویژه شهرهای بزرگ را گرفتار مسائل و مشکلات متعددی کرده است. این مشکلات به طور عمده، به سبب تطابق نداشتن با نیازهای گسترده و روزافزون شهری با توانایی حکومت های ملی و شهرداری ها در پاسخگویی به آن ها و رفعشان پدید آمده اند. بخشی از این مشکلات عبارت اند از: کمبود مسکن و گسترش آلونک نشینی و اسکان غیررسمی، گسترش بخش غیررسمی در اقتصاد شهر و به تبع آن، افزایش نابرابری های اجتماعی، کیفیت پایین خدمات شهری، دسترسی محدود قشرهای فقیر شهری به تاسیسات زیربنایی شهر، کمبود بهداشت و گسترش بیماری های مهلک، کاهش ایمنی و امنیت شهرها و افزایش انحرافات اجتماعی. اگرچه شهرهای کشور ایران، نسبت به شهرهای کشورهایی مانند کنیا در آفریقا یا پاکستان در منطقه خاورمیانه، از نظر برخی شاخص ها، مانند دسترسی به خدمات شهری و کیفیت مصالح ساخت، وضعیت بهتری دارند، اما شهرهای بزرگ، مانند تهران و مشهد، مشکلات شهری، مانند اسکان غیررسمی و کیفیت پایین خدمات شهری، به ویژه در مناطق سکونتگاهی فقیران شهری، را همچنان حل ناشده و مزمن می یابند؛ البته مشکلات شهری به ویژه در کلان شهرها، ماهیتی جهانی یافته اند و مدیران شهری به طور روزمره با این مشکلات، نبردی همه روزه دارند. هم اکنون جمعیت شهری در ایران، بیش از 70درصد کل جمعیت کشور را تشکیل می دهد و برآوردهای کارشناسی، حکایت از ادامه مهاجرت های روستایی و ادامه فزونی جمعیت شهری می کنند. بخش عمده ای از جمعیت شهری نیز در چند شهر بزرگ کشور، به ویژه تهران، سکونت یافته اند و به کار و زندگی مشغول اند. تجمع جمعیت در شهرها یکی از نشانه های مثبت یا منفی مدرنیزاسیون به شمار می رود که می تواند شهرها را به موتورهای رشد اقتصادی تبدیل، یا آن ها را کانون های تجمع فقر و نابرابری کند. دراین میان، مدیریت شهری، به عنوان نهاد سیاست گذار و برنامه ریز و مجری، نقش مهمی در هدایت سرنوشت شهرها دارد. یکی از ویژگی های مدیریت شهری خوب بهره مندی آن از دانش و تخصص موثر و به ر وز است. نگاهی به نهاد امروزی مدیریت شهری از فعالیت بازیگران متعددی در عرصه های اجرایی و تحقیقاتی و آموزشی در سطوح مختلف حکایت دارد که یک نیاز مشترک همه آن ها بهره مندی از منابع آموزشی کیفی است. از آنجایی که هدف مدیریت شهری اداره شهر براساس دانش و کارشناسی است، شرط اصلی در توفیق آن بهره مندی کنشگران انسانی فعال در آن از دانش اداره شهر است. با توجه به این نیاز از یک سو و پراکندگی و فقدان جامعیت و به روزنبودن منابع موجود مدیریت شهری از سوی دیگر، طرح تدوین سه جلد کتاب جامع آموزشی در حوزه مدیریت شهری برای کاربردهای آموزشی در سطح دانشگاهی و سازمانی، به اداره کل مطالعات اجتماعی و فرهنگی شهرداری تهران پیشنهاد شد. پس از موافقت آن اداره کل که نقش مهمی در تهیه و انتشار منابع آموزشی در حوزه مدیریت شهری و توسعه اجتماعی در سال های اخیر داشته است، گروه نویسندگان کتاب کار خود را آغاز کردند. ثمره زحمات آن ها و سرمایه گذاری اداره کل سه جلد کتاب در حوزه مدیریت شهری است که برای نخستین بار در کشور در سه محور نظریه های مدیریت شهری و تجربه و وضعیت مدیریت شهری در ایران و بالاخره مدیریت شهری در جهان انتشار یافته است. این کتاب ها براساس داده های موجود، توانسته است به بخشی از نیاز آموزشی دانشجویان حوزه های مختلف مطالعات شهری و علاقه مندان پاسخ دهد. نویسندگان کتاب ها عبارت اند از: علی نوذرپور، حسین ایمانی جاجرمی، اسماعیل صالحی، مجید عبداللهی، غلامرضا کاظمیان، نوید سعیدی رضوانی و سید محمدهادی ایازی. به منظور واکاوی ابعاد مختلف کتاب سه جلدی مدیریت شهری، نشست نقد و بررسی کتاب با حضور دو نفر از نویسندگان اثر و منتقدان آن، به دست گروه جامعه شناسی شهر و مطالعات منطقه ای انجمن جامعه شناسی ایران و با همکاری اداره کل مطالعات اجتماعی و فرهنگی شهرداری تهران، در سالن این انجمن برگزار شد که گزارش این نشست از نظرتان می گذرد.