فصلنامه نقد کتاب اطلاع رسانی و ارتباطات
پیاپی 6 (تابستان 1394)

پیچیدگی ماهیت اطلاعات و دانش، محل پیدایش تعاریف، تفاسیر، نظریه ها و دیدگاه های علمی متفاوت و تا حدودی متضاد نسبت به این حوزه مهم علمی بوده، بحث دراین باره را در سطح جهان و جامعه اطلاعات محور و دانش محور کنونی موجب شده است. دو جریان فکری مهم جهان در این زمینه، با دو خاستگاه متفاوت، «نظریه اطلاعات» و «نظریه انتقادی اطلاعات» را پیش کشیده اند. رویکرد نظریه اول، تبیین های سوژه محور، فردباورانه و مدل های فردمحوری مانند «مدل بلکین» است که به جهان دوقطبی منتهی می شود؛ ولی نظریه دوم به تبیین اجتماعی و فرآیندمحور تولید، جریان، توزیع و مصرف اطلاعات می پردازد و دیدگاهی برای توزیع عادلانه اطلاعات مبتنی بر نفی ظلم، تقرب به عدالت، رفع ستم دیدگی و انصاف است. نوشته حاضر به نقد کتابی از کریستیان فوکس با رویکرد دوم، با عنوان نظریه انتقادی اطلاعات می پردازد که توسط مهدی شقاقی ترجمه شده است. دستمایه نویسنده اثر اصلی، تناقضات موجود در مفاهیم رقابت و همکاری، فردگرایی و جهانی سازی، پیش فرض های نادرستی مانند «اطلاعات به عنوان کالا» به جای «اطلاعات به عنوان خیر و صلاح عمومی» و کاربرد جعلی «مالکیت و کالای خصوصی» در برابر «مالکیت و کالای عمومی» مطرح در نظریه اطلاعات است. وی می خواهد از این مسیر، مسئله خویش یعنی «نیاز به نظریه انتقادی اطلاعات» را به عنوان راه حلی برای رفع این نقایص پیش کشیده، به نقد برخی پدیده های اساسی دنیای کنونی بپردازد. به تصور نویسنده نقد، جریان فکری حاکم بر رشته علم اطلاعات و دانش شناسی داخل کشور، نگاه غربی به ماهیت وجودی اطلاعات و دانش با رویکردی اثبات گرایانه است؛ اما جریان های فکری متفاوت کمتر مجال طرح و بحث یافته اند. البته آثار اندکی به جریان های فکری دیگر هم توجه و تلاش کرده اند تا نگاهی بومی به اطلاعات را در داخل کشور ترسیم کنند. این نوشته ضمن اشاره به محتوا، مزایا و کاستی های کتاب، آن را (به دلیل دربرداشتن دیدی متفاوت به ماهیت و فلسفه اطلاعات و انتقال مطالب جدید به مخاطبان داخل کشور) دارای ارزش بومی سازی، بازاندیشی و تغییر نگرش احتمالی متخصصان رشته و نیز، در سطح کلان، اثری ارزشمند در روند سیاست گذاری حوزه علم اطلاعات و دانش شناسی می بیند. بنابراین از نظر نویسنده نقد، ترجمه اثر نقطه آغازی برای انعقاد و شکل گیری حلقه و جریان علمی و فکری جدیدی در میان علاقه مندان و متفکران همسو با این جریان فکری در داخل کشور است.

معماری اطلاعات اصطلاحی بین رشته ای است که تعریف و برداشت واحدی از آن وجود ندارد و به اعتبار حوزه های موضوعی، تعاریف و برداشت های متفاوتی از آن وجود دارد. کتاب معماری اطلاعات تالیف سوزان بتلی، ترجمه محسن نوکاریزی و الهام یوسف زاده است. مولف در این کتاب کوشیده است به معماری اطلاعات از دید حرفه مندان علم اطلاعات بپردازد و دراین باره تعاریفی ارائه دهد. بافت ارائه شده در این کتاب، بافت سازمانی و دولتی است و بر معماری اطلاعات در این نوع سازمان ها تاکید دارد. بنابراین می توان گفت روی سخن این کتاب بیشتر با افرادی است که در سازمان ها و مراکز اطلاع رسانی تخصصی مشغول فعالیت هستند. دیدگاه نویسنده برای ارائه مفهوم «معماری اطلاعات» در این کتاب، «مدیریت محتوای اطلاعاتی» است؛ بنابراین فنون و ابزارهای لازم را در این زمینه تشریح می کند. کتاب در هفت فصل طبقه بندی شده است و مطالعه آن می تواند برای افرادی که معماری اطلاعات را تلاشی برای سازمان دهی و بازیابی اطلاعات در سیستم های اطلاعاتی می دانند، اطلاعات پایه ای را فراهم آورد. نویسنده در مقاله حاضر کوشیده است در کنار معرفی مولف و مترجمان کتاب، نقدی محتوایی و نگارشی نیز از آن ارائه دهد تا خوانندگان و مخاطبان بتوانند با پیش زمینه بهتری برای مطالعه کتاب اقدام کنند.

وب0/2 که با مفهوم نرم افزارهای اجتماعی معنا پیدا می کند، تاثیرات شگرفی بر تعامل کاربران با دنیای اینترنت نهاده است؛ به گونه ای که آن ها تمایل بیشتری برای انتشار محتوا روی وب پیدا کرده اند و نظرات شخصی، عکس ها، فیلم ها و دانش خود را در آن به اشتراک می گذارند. «نرم افزارهای اجتماعی» نرم افزارهایی تحت وب هستند که با استفاده از فناوری های نوین وب0/2، امکان تعامل کاربران را با محتوای وب به شکل های گوناگون فراهم می آورند. این دسته از نرم افزارها مجموعه ای از نظام های نرم افزاری را در بر می گیرد که به کاربران اجازه تعامل و اشتراک داده ها را می دهد. اما باید توجه داشت که وب0/2 در حوزه انحصاری هیچ رشته ای نیست و همه حوزه ها از قابلیت های آن برای توسعه خود بهره می گیرند. حوزه علم اطلاعات و دانش شناسی نیز، با توجه به ماهیت پویایی که دارد، از این امر مستثنی نیست. کتاب حاضر که نوشته جولیا گراس، متخصص و مدرس حوزه علم اطلاعات و دانش شناسی است، بر ارتقای سطح حرفه ای کتابداران با استفاده از نرم افزارهای اجتماعی تاکید دارد. وی در این کتاب به بیان تجارب عملی درباره چگونگی استفاده از نرم افزارهای اجتماعی توسط کتابداران پرداخته است. تاکید او بیشتر بر روزآمدی شغلی کتابداران با استفاده از این نرم افزارها بوده است.

مصورسازی اطلاعات به عنوان یکی از حوزه های نوظهور علمی، به تحلیل تصویری اطلاعات کمک می کند. به همین جهت، مصورسازی اطلاعات می تواند در بسیاری از رشته های علمی کاربرد داشته باشد. بدیهی است که علم اطلاعات و دانش شناسی و حوزه های مرتبط با آن مانند علم سنجی، بیشترین زمینه را برای مطالعه و توسعه فنون و مبانی مصورسازی اطلاعات دارند. کتاب مصورسازی اطلاعات: مبانی و کاربردها نوشته فریبرز درودی از معدود منابع فارسی در زمینه مصورسازی اطلاعات است. این کتاب در شش فصل و یک بخش نتیجه گیری نوشته شده است و مقدماتی درباره مصورسازی، اطلاعات دیداری، مصورسازی اطلاعات، کاربردهای مصورسازی اطلاعات و پرسش و پاسخ هایی دراین باره را در بر دارد. نویسنده کوشیده است منبعی با نگارش روان و محتوای روشنگر در زمینه مصورسازی اطلاعات برای خوانندگان فارسی زبان تهیه کند. وجود تصاویر متعدد و استناد به مقالات و دیگر منابع مرتبط با مصورسازی اطلاعات، به درک بهتر مفاهیم ارائه شده در کتاب کمک می کند.

در این نوشتار به بررسی کتاب روابط عمومی دوفضایی نوشته دکتر سعیدرضا عاملی پرداخته می شود. بدون تردید این کتاب در زبان فارسی جزو اولین نمونه های نوآورانه محسوب می شود. در این مقاله، کتاب به لحاظ محتوا و فرم بررسی و نقد می شود. تاکید نویسنده بر این است که روابط عمومی تحت تاثیر دوفضایی شدن جهان مدرن قرار گرفته و ما ملزم هستیم حوزه فعالیت روابط عمومی ها را در دو حوزه دنیای واقعی و دنیای مجازی، بررسی کنیم. هرچند سعیدرضا عاملی به خوبی توانسته است روابط عمومی را با عناصر و ماهیت دنیای مدرن تبیین کند، به دلیل نگاه کارکردگرا، از منظر انتقادی به تحلیل وی ایرادهایی وارد خواهد بود. در این مقاله دوجهانی شدن و تغییر فضاهای روابط عمومی، از منظر فلسفی و اجتماعی، بررسی و تحلیل می شود.

اصولا دین در جوهره خود یک مقوله ارتباطی است. بنابراین دین نه تنها ارتباط است، بلکه عرصه ارتباطات نیز، در حقیقت خود، از مقوله های دینی در طول تاریخ انسانی منفک نبوده است. دین در عصر ارتباطات به یک سوژه مهم مطالعاتی تبدیل شده است. با گسترش رسانه ها، بازنمایی دین نیز به شکل گسترده ای در آن ها انجام گرفته و تاثیرات زیادی، هم در حوزه محتوایی و هم در رابطه با مخاطبان، به وجود آورده است.در این نوشته به سراغ معرفی یکی از کتاب های مهمی رفته ایم که مدتی است در حوزه دین و رسانه، توسط سرکار خانم دکتر مهری بهار (1393) که در این زمینه کارهای علمی گوناگونی را انجام داده اند و به عبارتی از استادان و پژوهشگران حوزه مهم مطالعات دین و رسانه به شمار می آیند، منتشر شده است.

دیپلماسی رسانه ای، استفاده از ظرفیت های رسانه در ارتقا و بهبود سیاست خارجی کشور است. این شیوه از دیپلماسی نیازمند شناخت دوجانبه از سیاست خارجی و رسانه است. در یک برنامه ریزی ارتباطات استراتژیک، دستگاه دیپلماسی یک کشور می تواند به منظور تامین منافع و مصالح نظام و آرمان های تعیین شده، از رسانه ها برای تقویت و حفظ سیاست های خارجی خود بهره گیرد. این امر نیازمند شناخت گفتمان های رایج و پنهان در عرصه سیاست خارجی، استفاده ظریف از دیپلماسی عمومی در کنار دیپلماسی رسانه ای، نظارت و کنترل رسانه های کشورهای دیگر، کمپین مناسب و برندینگ است. همچنین با توجه به گسترش فناوری های نوین و استفاده از آن در دیپلماسی، باید به دیپلماسی دیجیتالی و مهم تر از آن، وب هوشمند و وب معنایی، نیز توجه ویژه داشت. این مقاله ضمن معرفی اثر، درصدد مشخص کردن جایگاه هر یک از این موارد در سیاست خارجی است.

در هزاره سوم جدال میان کشورها برای تسلط یافتن بر منابع مادی و معنوی همدیگر، از جبهه های فیزیکی به مبارزه در عرصه های مجازی کشیده شده است. اصطلاحاتی مانند جاسوسی اقتصادی، جنگ نرم، فتح افکار عمومی با ابزار مجازی و شبکه های اجتماعی سلطه گر، برساخته قرن حاضر هستند. در این میان رسانه ها به عنوان نیروهای پیش برنده جریانات سیاسی و اجتماعی نقشی کلیدی بازی می کنند.
کتاب خبر نرم به تکنیک ها و سبک های خبر در نوشتار و مدیریت اطلاعات به ازای هر خبر می پردازد. در این کتاب می توان بخشی از تهدیدهای نرم رسانه های بیگانه را شناخت و پدافند متناسب با انواع تهدیدها را پیش بینی کرد. تنها با چنین نگرشی است که می توان از پیشروی دشمن در عرصه های خبری جلوگیری به عمل آورد. کتاب به دلیل سابقه کار خبری دودهه ای نویسنده، منبعی قابل اتکا برای محققان و فعالان عرصه خبر است؛ اما پرداخت نشدن برخی بخش ها و بی توجهی به بهره گیری از نمونه های تجربه شده خبری، از نقدهای وارد بر این کتاب محسوب می شود.

کتاب اصول روزنامه نگاری به مباحثی چون استقلال، حقیقت، عینیت، حقوق و مسئولیت، در حرفه روزنامه نگاری پرداخته است. البته نویسندگان آن، در کنار این مباحث، دیگر ابعاد فعالیت های روزنامه نگاری را به ویژه در آمریکا تشریح و به شدت از تجاری شدن روزنامه نگاری و ازبین رفتن استقلال روزنامه نگاران انتقاد کرده اند. آن ها همچنین برای مقابله با برخی عوارض تجاری شدن روزنامه نگاری، رهکردها و توصیه هایی بعضا کاربردی نیز ارائه کرده اند. یکی از جدید ترین بحث های کتاب مربوط به «حقوق و مسئولیت های شهروندان» است. موضوعی که در گذشته تنها شامل حقوق و مسئولیت های روزنامه نگاران بود؛ اما این بار در این کتاب، درباره حقوق و مسئولیت شهروندان و روزنامه نگاران به صورت توامان بحث شده است. مطالب ارائه شده در کتاب به روزنامه نگاری مطبوعاتی (مکتوب) محدود نشده، بلکه به دیگر رسانه ها از جمله شبکه های تلویزیونی و رسانه های اینترنتی نیز کشیده شده است. کتاب، محصول ساعت ها بحث و گفت وگوی نویسندگان آن با روزنامه نگاران و حرفه ای های رسانه ای آمریکا است؛ اما ترجمه آن نشان می دهد که مترجم نتوانسته است ارتباط خوبی بین خوانندگان و نویسندگان کتاب برقرار کند.

کتاب تاریخ رسانه: از گیلگمش تا گوگل از منابع معتبر و پرفروش در حوزه تاریخ رسانه هاست. این کتاب به نحو مطلوبی توانسته است سرگذشت اجتماعی رسانه ها را از گیلگمش تا گوگل تصویر کند. درواقع، این کتاب، تاریخ رسانه ها در اروپا و آمریکا را با رویکردی «رویدادمدارانه» روایت می کند و نویسنده تفسیری تاریخی و شخصی را نیز چاشنی نگارش کرده است. راجر پری علاوه بر توجه به توسعه تاریخی رسانه ها در قالب مکانیکی و فناوری های جدید، نوآوری اجتماعی انسان ها و بعد انسان شناسانه مسئله را نیز برجسته کرده است. نقطه عطف کتاب، تقسیم بندی تکامل رسانه براساس سه متغیر تاثیرگذار «سیاست، اقتصاد و فناوری» است که با عنوان «نظریه رسانه ای PET» مطرح می شود.

در این مقاله، گزارش فشرده ای از پیشینه انتشار کتاب های روش تحقیق به زبان های فارسی و انگلیسی برای کتابداری و علم اطلاعات ارائه و سپس محتوای کتاب حاضر، به اختصار، معرفی و نقاط قوت آن تشریح شده است. محتوا و زبان کتاب به عنوان یک دستنامه برای آموزش «مناسب» ارزیابی شده است؛ اما از نقش ناشر در ویراستاری و تولید فنی کتاب انتقاد شده است. منتقد ضعف ویراستاری را مربوط به اصلاح نشدن ساختار کتاب، کوتاه نشدن پاراگراف های بسیار بلند، پیراسته نشدن جمله ها از واژه ها و ترکیب های نالازم، نداشتن نمایه و نداشتن واژه نامه ی دوزبانه دانسته است و ضعف تولید را نتیجه مناسب نبودن حروف تیترها، صفحه آرایی و راسته چینی متن. منقد کارنامه انتشارات سمت را در ویرایش و تولید کتاب های درسی دانشگاهی، پایین تر از استاندارد ارزیابی کرده است.

مقاله حاضر به نقد و بررسی کتاب «روش شناسی تحقیق و نگارش پایان نامه در علوم اجتماعی، رفتاری و مدیریت» می پردازد. کتاب با ساختاری مناسب و منطقی روش پژوهش را در حوزه علوم اجتماعی ارائه کرده است. این کتاب می تواند برای دانشجویان دوره کارشناسی ارشد و دکتری علوم اجتماعی و حتی دیگر رشته های علوم انسانی مفید باشد. کتاب دارای مزایایی نظیر یکدستی و یکپارچگی محتوا و کاربردی بودن است؛ ولی در مقابل، مسائل و مشکلاتی نظیر بی توجهی به نحوه تهیه پیشنهاده و موضوع اخلاق پژوهش را می توان به آن نسبت داد.

درس «روش تحقیق» یکی از دروس اساسی، پایه و مهم در مقطع کارشناسی ارشد و دکترا در همه رشته هاست؛ به طوری که در سال های اخیر در سرفصل دروس مقطع کارشناسی نیز گنجانده شده است. از سوی دیگر، برخی از مدرسان روش تحقیق آن گونه که باید و شاید روش پژوهش، پژوهشگری، اخلاق پژوهشی و مسئله یابی را به دانشجویان آموزش نمی دهند و برخی از آنان با سرقت علمی و نگارش کتاب های نامناسب در این حوزه، عامل گمراهی و گسترش بداخلاقی علمی در دانشجویان و پژوهشگران و درنتیجه، انحطاط و انزوال علمی و پژوهشی جامعه علمی می شوند. کتاب حاضر، نمونه ای از این دست کتاب های روش تحقیق است. امید است خوانندگان و دانشجویان با مطالعه این مطلب در چنین مواردی بیشتر دقت کنند و حرمت پژوهش و پژوهشگری را نگه دارند.

کتاب شهر الکترونیک و خدمات الکترونیک تالیف سیدمحمد میرزمانی، به مفاهیم شهر و شهروند الکترونیک، خدمات الکترونیک، مزایای ایجاد و به کارگیری آن ها، زیرساخت ها و نیازمندی های مرتبط پرداخته است و مطالعه آن را می توان برای دانش پژوهانی که قصد آشنایی با این حوزه را دارند، قدم اول در کسب اطلاعات و دانش درباره مفاهیم شهر الکترونیک و خدمات الکترونیک دانست. همچنین در این کتاب برای نشان دادن جنبه های مختلف خدمات الکترونیک در شهر و شهرداری ها، نمونه هایی از وب گاه های اینترنتی شهرداری های بزرگ دنیا آورده شده است.هدف کتاب، تشریح اهمیت فناوری اطلاعات و ارتباطات با تاکید بر خدمات شهری است؛ اما بیش از آنکه مرجعی قابل توجه در حوزه موضوعی باشد، درسنامه ای است که از ضعف سازمان دهی ساختاری رنج می برد. این نوشتار به بررسی و نقد این کتاب می پردازد. برای این منظور ابتدا ضمن بررسی جایگاه فناوری اطلاعات و ارتباطات در توسعه جامعه و شهر، محتوای کتاب مرور شده است. سپس با بررسی تاریخچه ورود مفهوم «شهر الکترونیک» به ادبیات مدیریت شهری در ایران و مرور اثری مشابه در این زمینه، به نقد کتاب می پردازیم.

حجم و کیفیت انتشارات، از مولفه های کارآمدی رشته های دانشگاهی است و نقد و بررسی منابع منتشرشده می تواند ضمن مشخص کردن قوت ها و ضعف های یک حوزه دانشگاهی، به شناسایی خلاهای کارکردی و راهکارهای ارتقای آن حوزه کمک کند. هدف از برگزاری این نشست، ارزیابی و نقد وضعیت نشر کتاب های روابط عمومی از نظر کیفیت، کمیت و آشنایی با مسائل و ضعف های نشر این حوزه است. میزان تولید کتاب های حوزه روابط عمومی بسیار پایین است و کتاب های منتشرشده جز در موارد محدودی به نیازهای بومی و سازمانی روابط عمومی در ایران توجهی ندارد. از مهم ترین مشکلات مطرح شده می توان به تکراری بودن محتوا در بیشتر کتاب ها، رواج کتاب سازی، ناهمخوانی انتشارات با نیازهای روابط عمومی، ترجمه از منابع مختلف و انتشار در قالب کتاب تالیفی، پایین بودن نوآوری و خلاقیت در تولید کتاب، نبود آثار جدید در حوزه نظری، رعایت نشدن استانداردهای تولید کتاب از جنبه های محتوایی و ساختاری و نگارشی، پژوهش محورنبودن آثار تولیدشده، پایین بودن شمارگان، مشکلات نظام آموزشی دانشگاهی و نخریدن کتاب از سوی دانشجویان و استادان و جزوه محوربودن دانشگاه ها، همچنین نبود نقد حرفه ای در حوزه روابط عمومی اشاره کرد.

مرکز پژوهشی دایرهالمعارف علوم عقلی اسلامی وابسته به موسسه آموزشی پژوهشی امام خمینی(ره) در راستای تدوین مقاله های دایرهالمعارف، ابتدا به تحقیقات مقدماتی ازجمله شناسایی منابع علوم عقلی پرداخته است که حاصل آن، انتشار مجموعه ای با نام «کتاب شناسی های علوم عقلی اسلامی» است. یک جلد از این مجموعه، کتاب شناسی منطق و تاریخ منطق نام دارد که مورد نقد قرار گرفته است. ناقد به دو دسته ایراد اشاره دارد، دسته ای ایراد کلی مانند: معرفی نکردن انواع منابع ازجمله پایان نامه یا رعایت نشدن قلمرو مکانی، زمانی و زبانی، و دسته ای موارد جزئی مانند درج نکردن تاریخ تولد و وفات برخی پدیدآوران، استفاده از نام نشریه به جای شخص نویسنده در برخی مقاله ها، معرفی نکردن مقاله، شرح و رساله های یک اثر زیر همان اثر، معرفی مستقل مدخل های یک کتاب مرجع و غلط های تایپی. در این جا با پذیرش برخی نقد ها به بیشتر آن ها پاسخ داده می شود.

برخی صاحب نظران معتقدند، علم اطلاعات و دانش شناسی حالتی میان رشته ای دارد. اگر این فرض را بپذیریم، می توان گفت به علت ماهیت رشته، می توان از روش شناسی های مختلفی در تحقیقات آن استفاده کرد. نگاهی به تحقیقات منتشرشده در این حوزه در داخل و خارج از کشور، نشان می دهد که چنین چیزی دور از واقعیت نیست و تنوع بسیاری در روش های تحقیق در رشته علم اطلاعات و دانش شناسی وجود دارد. کتابی که نقد آن را پیش رو دارید نیز با ذکر روش های مختلف تحقیق، به گستردگی روش های تحقیق مختصصان در رشته علم اطلاعات و دانش شناسی اشاره دارد.

کتاب درسی، به عنوان مهم ترین رسانه آموزشی، چه از نظر علمی و چه از نظر فرهنگی، نقشی بسیار مهم در آماده سازی نسل های آینده هر جامعه دارد. تالیف یک کتاب درسی خوب (یعنی کتابی که راحت خوانده و فهمیده شود) هم مایه رضایت معلمان و هم دانش آموزان است و سبب می شود معلمان بهتر تدریس کنند و دانش آموزان بهتر و با علاقه بیشتر، کتاب را بخوانند و بفهمند و یاد بگیرند. در نتیجه چنین وضعی، ذهن دانش آموزان تقویت می شود و بستر لازم برای رشد فکری و فرهنگی فردای یک کشور فراهم می آید. ازاین رو است که یان میک، استاد و پژوهشگر و نویسنده استونیایی که در این مقاله به معرفی کتابش می پردازیم جدا معتقد است که «کتاب درسی آینده یک ملت است». یان میک که استاد دانشگاه تارتو (در استونی) است، در سال 2000 کتابی با عنوان پژوهش و نگارش کتاب درسی نوشته است، در دو بخش: «ارزیابی کتاب درسی» و «تدوین کتاب های درسی». بخش اول شامل مقدمه ای است عمیق درباره ویژگی های کتاب درسی خوب و ارزش آن، بررسی وضع کتاب درسی های دبیرستانی و مشکلات آن ها (با استفاده از سه روش علمی)، ارائه فرمول هایی برای راحت خوانی کتاب درسی ها، نقش رایانه در یاری رساندن به بهبود متن کتاب های درسی و پیشنهادهایی برای فهم پذیرنویسی. بخش دوم به ارائه معیارهایی برای راحت خوانی کتاب درسی ها می پردازد، راه های علاقه مند کردن دانش آموزان را به کتاب درسی بررسی می کند، در این زمینه نکاتی را یادآور می شود و نقش تصویر را در توانمندسازی کتاب درسی ها بیان می کند. این بخش با مبحثی پایان می گیرد که سخت مورد توجه یان میک است: نقش کتاب درسی ها در شکل دهی به ارزش های اخلاقی و اجتماعی و فرهنگی دانش آموزان نوجوان دبیرستانی. کتاب یان میک کتابی است علمی که به انگلیسی ساده و رسا نوشته شده است. ترجمه کتاب هم نسبتا خوب است و توانایی انتقال مضامین کتاب را دارد؛ هرچند در نتیجه اعمال پاره ای بی سلیقگی ها در انتخاب معادل های اصطلاحات یا وضع معادل های جدید بعضا نامتعارف، سلاست و ظرافت ترجمه کاهش یافته است.

پداگوژی حوزه تحقیقاتی و کاربردی وسیعی در علوم تربیتی است که به تبیین مبانی نظری و راهکارهای عملی برای بهبود و اثربخشی فرآیند یاددهی و یادگیری می پردازد. به بیانی ساده تر، پداگوژی علم، هنر و روش شناسی تدریس است؛ همان «اصول بنیادی آموزگاری»، «فنون تعلیم» و «هنر معلمی» که موفقیت یک نظام آموزشی را تضمین می کند. کتاب حاضر تحول تاریخی این حوزه را در دنیای غرب از دوران باستان تا ابتدای قرن بیست ویکم ترسیم می کند. یونان باستان آغازگر آموزش در این تمدن است که با تدریس سوفسطاییان آغاز می شود و سپس از اندیشه های سقراط و افلاطون تاثیر می پذیرد. بعد از آن، در قرون وسطی مدرسه با رویکردی مذهبی و به عنوان نهادی برای آموزش مبانی مسیحیت تاسیس می شود. دوره رنسانس نقطه عطفی است که با غلبه انسان گرایی در قلمرو آموزش ظاهر می شود و زمینه ساز تولد مفهوم واقعی پداگوژی در قرن هفدهم است. به این ترتیب فرهنگ مدرن در دوره رنسانس براساس اندیشه انسانگرا پی ریزی و جامعه مدرن در قرن هجدهم و همزمان با «جنبش روشنگری» متولد می شود. این فرآیند تحول تا امروز ادامه یافته و همچنان در مسیر تکامل خود حرکت می کند. کتاب حاضر چکیده ای از این رخدادها را به تصویر می کشد و دانش منسجم و دقیقی در اختیار خواننده قرار می دهد. آرا و اندیشه های متفکرانی نظیر رابله، ژان ژاک روسو، سلستین فرینه، ماریا مونتسوری، آلفرد بینه، ژان پیاژه، ویگوتسکی، کارل راجرز، جان دیویی، رابرت گانیه و پائلو فریره در این اثر تبیین شده است.

مطالعات استراتژیک در همه حوزه های تصمیم سازی به نوعی موضوعیت دارد. فرهنگ یک جامعه را انواع مدل های اجتماعی رفتار دانسته اند که به وسیله همه یا اکثریت اعضای آن، جامه عمل به خود می پوشد. از سوی دیگر، رابطه متقابل فرهنگ و رسانه ریشه در تاریخ حیات بشر دارد و می توان گفت پیدایش رسانه همزاد جوامع بوده است؛ زیرا در طول تاریخ، انسان برای انتقال پیام خود، رسانه ها را به کار گرفته و فرهنگ خود را نیز با آن گسترش داده است. در این مطلب درصدد نقد کتاب استراتژی در فرهنگ و رسانه هستیم. کتاب دارای پنج فصل کلی است: «صنعت فرهنگ و رسانه»، «مبانی سیاست گذاری فرهنگی و رسانه ای»، «خط مشی گذاری عمومی»، «استراتژی و رسانه» و «استراتژی در صنایع رسانه ای جهان». رویکرد مطالعات فرهنگی به رسانه، بر این باور است که با توجه به جایگاه مستقل فرهنگ، پیام رسانه - ازآن رو که به آشکارسازی معنای مستقر در ساختار محتوایی پیام ها مبادرت می ورزد - از یک سو در زیرمجموعه ای از مباحث فرهنگی جای می گیرد و از دیگرسو، پیام ارتباطی نیز به ایجاد دگرگونی فرهنگی در مخاطبان اهتمام می ورزد.

جهت جریان علم در طول تاریخ، چندین بار عوض شده است. در تاریخ، اولین تمدن های شناخته شده را مربوط به منطقه بین النهرین دانسته اند. این تمدن، بستر تمدن غرب قرار می گیرد و طی قرن ها در غرب به رشد و بالندگی می رسد. بازگشت این تمدن که میراث بشریت محسوب می شد، در دوره قرون وسطی در غرب اتفاق می افتد و همزمان، دوره شکوفایی علمی در شرق در قرن سوم و چهارم هجری قمری آغاز می شود. حاکمان بغداد به وزن کتاب علمی، طلا می دادند تا ترجمه صورت گیرد و به این ترتیب، منابع عظیم و مهمی را برای پرورش دانشمندان مسلمان فراهم آوردند. البته این دوره نسبتا کوتاه بود و با حمله مغول به سرزمین های اسلامی با تهدید جدی مواجه شد؛ به طوری که منابع جدید علمی مسلمانان به غرب برده شد و مبنای تمدن جدید قرار گرفت. این بار قرن هاست که مدنیت بشر و ارتباطات گسترده انسان ها، تضمین رشد علمی و تداوم آن را در پی داشته و البته امروز، محققان و پژوهشگران فعال در غرب هم دیگر لزوما غربی نیستند.

جامعه اطلاعاتی پدیده ای مهم در جهان معاصر است که با تحول در سطوح مختلف زندگی آدمی همراه بوده است. از منظر معرفت شناسی، مطالعات حوزه جامعه شناسی و تاریخ نشان می دهد که جامعه اطلاعاتی با نوگرایی ارتباط نزدیکی دارد و اساسا تغییرات بنیادین صورت گرفته در عرصه زندگی انسان معاصر باعث ایجاد فضای نوینی برای بهره گیری بهتر و بهینه از اطلاعات و فناوری شده است. دسترس پذیری اطلاعات و کاربرد آن در همه شئون تصمیم گیری و برنامه ریزی های اجتماعی سبب شده است برای امور مختلف از اطلاعات مدون و سازمان دهی شده استفاده شود. فناوری های اطلاعاتی در زمینه های مختلف زندگی وارد شده اند و فعالیت های حرفه ای را پشتیبانی می کنند. شبکه های اجتماعی و رسانه های ارتباط جمعی از عوامل موثر بر بهبود و تسهیل تعامل انسان و فضای اطلاعاتی به شمار می آیند. در کنار توسعه و پیشرفت های اطلاعاتی و فناورانه، همواره چالش هایی نیز پدید می آیند که در مواردی چون حریم خصوصی، مسائل اخلاقی، آزادی های مدنی، شکاف دیجیتالی و تبعیض های اجتماعی، نمود بارزی دارند.

زندگی پیچیده معاصر، انسان ها را از طبیعت وجودی خویش، دور و مشکلات روحی و جسمی زیادی را از این رهگذر نصیب آن ها کرده است. بشر عصر حاضر، موجود نیمه سرگشته ای است که به هر دری می زند تا خود را به آرامش برساند و هرگاه در این طریق به رهیافتی یا نوری از امید می رسد، مشتاق است تا آن را با دیگران نیز به اشتراک بگذارد و سهمی نیز به نسل های بعدی برساند. به همین دلیل، یکی از رسانه های مهم خود، یعنی «نوشتن»، را برای این منظور انتخاب کرده است. او با نوشتن تلاش می کند به آرامش روحی برسد و از قبل این سلامتی، به درمان دردهای جسمانی نیز کمک کند. در این نوشتار کوتاه تلاش شده است با تکیه بر مسائل زیر، نقش درمانی (روحی و جسمی) نوشتن تحلیل شود: «نوشتن از دردها، تمرکز ذهن، لذت خلق کردن، تفکر نوشتن، معنای زندگی، ارضای روح کمال طلبی، هنر نوشتن».

اگر کتابخانه های دانشگاهی دیروز بر گردآوری و دسترس پذیری برون دادهای نهایی پژوهش ها یعنی مقالات و کتاب ها تمرکز داشتند، کتابخانه های امروز از ابتدا تا انتهای فرآیند پژوهش، از اطلاع یابی اولیه گرفته تا راهنمایی و مشاوره دادن به پژوهشگران در انتخاب نشریه برای انتشار مقالات شان، در کنار آن ها هستند و به آن ها یاری می رسانند. یکی از نقش های اخیر پژوهشی کتابداران دانشگاهی، کمک به پژوهشگران در مدیریت داده های عظیم پژوهشی است که از خلال پژوهش ها به دست می آید و از آن به «کلان داده» یاد می کنند. ذخیره و نگهداری کلان داده ها، امکان استفاده مجدد از آن ها را در آینده و توسط دیگر پژوهشگران امکان پذیر می کند که می تواند برای جامعه دانشگاهی بسیار مفید باشد. نقش های بالقوه کتابداران دانشگاهی در مدیریت کلان داده های پژوهشی و خدماتی، در این مقاله تبیین شده است.

بی تردید «توسعه» از مفاهیمی است که ذهن متفکران بسیاری در حوزه های مختلف فکری از جمله علوم سیاسی، علوم اجتماعی، علوم اقتصادی و گاهی حتی انسان شناسی و فلسفه با زوایای مختلف آن درگیر بوده و نظریه های گوناگونی پیرامون عوامل ایجاد، زمینه های تداوم، فرآیند، مراحل و عوارض آن ارائه شده است. در بین نظریه پردازان این حوزه، «دانیل لرنر» به عنوان متفکری پیشگام شناخته می شود که در دهه 1950 میلادی با اجرای طرحی پژوهشی در خاورمیانه، به مدلی خطی دست یافت که از رشد شهرنشینی آغاز می شود و با گسترش سوادآموزی و افزایش مشارکت های رسانه ای و سیاسی شهروندان ادامه می یابد و درنهایت به ایجاد «شخصیت توسعه نگر» پایان می گیرد. در این مقاله تلاش شده است با بررسی تمایزهای بین دیدگاه غربی و اسلامی در موضوع توسعه، ضمن بازخوانی ایده لرنر، تکمله ای در فرآیند ایجاد «شخصیت توسعه نگر» که رکن توسعه بومی و پایدار محسوب می شود، ارائه کنیم.