فهرست مطالب

نقد کتاب ادبیات - پیاپی 7 (پاییز 1395)

فصلنامه نقد کتاب ادبیات
پیاپی 7 (پاییز 1395)

  • تاریخ انتشار: 1395/09/18
  • تعداد عناوین: 20
|
  • سرسخن
  • مصطفی موسوی صفحه 3

    امروزه انتشار مجلات متعدد در حوزه نقد که بعضا عنوان علمی-پژوهشی هم دارند این انتظار را در جامعه فرهنگی ایجاد می کند که تاثیر این مجلات محسوس تر از گذشته باشد. انتظاری که به نظر می رسد چندان برآورده نشده است. اخبار ناخوشایند انواع بی اخلاقی ها در حوزه پژوهش و مشخصا با عنوان سرقت علمی، متاسفانه گاه به موضوع ملی و بین المللی تبدیل شده و مایه آبروریزی و سرافکندگی شده است. در علت یابی و آسیب شناسی این معضل، بعضی از نبود قانون مبارزه با این تخلفات سخن گفته اند و بعضی از نبود عزم مقابله با این بی اخلاقی ها، برخی دیگر از بی توجهی مخاطبان آثار گفته اند که یعنی کتاب خوان جدی و دقیق نداریم.

    کلیدواژگان: موسوی، زمینه اجتماعی نقد، سخن سردبیر
  • نقد شفاهی
  • مصطفی ملکیان صفحه 5
    تقریبا دو سال قبل در جلسه ای برای رونمایی کتاب دیگر آقای دکتر سروش دباغ به نکته ای اشاره کردم و گفتم جای تفصیل این نکته این جا نیست و وقت من تمام شده است. الآن که از من بار دیگر دعوت شده که در مراسم رونمایی کتاب دیگری از دوست عزیز آقای دکتر دباغ شرکت کنم به نظرم آمد که همان نکته ای را که وعده داده بودم مطرح کنم. شما اگر دقت کنید در عنوان کتاب آقای دکتر سروش دباغ می بینید که عنوان کتاب شان هست: فلسفه لاجوردی سپهری یعنی درواقع به سپهری فلسفه نسبت داده اند. گویا سپهری فیلسوفی است و دارای فلسفه ای است که البته این فلسفه لاجوردی است اما به هرحال فلسفه لاجوردی هم یک نوع فلسفه است. بنابراین گویی از منظر آقای دکتر دباغ، سپهری دارای فلسفه ای است یعنی فیلسوفی است اما در سرتاسر کتاب شما می بینید که سپهری یک عارف مدرن تلقی شده.
    کلیدواژگان: نقد شفاهی، ملکیان، سپهری، فلسفه لاجوردی
  • نقد مکتوب
  • محمد دهقانی صفحه 25
    فلسفه لاجوردی سپهری دومین کتابی است که دکتر سروش دباغ درباره سپهری و شعر او نوشته است. کتاب ساختار منسجمی ندارد و بخش اصلی آن عمدتا مجموعه ای از درس ها و سخنرانی های نویسنده در زمان ها و مکان های مختلف است که بعدا بازنویسی شده، کنار هم قرار گرفته و به صورت کتاب درآمده است. عنوان کتاب حکایت از مباحث فلسفی دارد اما در آن از فلسفه و تبیین فسلفی چندان خبری نیست. خواننده تا پایان کتاب نمی تواند دریابد که از نظر نویسنده سپهری شاعر بوده یا فیلسوف یا عارف یا هرسه. زبان کتاب شاعرانه است و آمیخته به مضامین و اصطلاحات عارفانه. توصیفات مبهمی که در توضیح اشعار سپهری آمده مجموعا نکته تازه ای درباره سپهری و اندیشه اش به خواننده عرضه نمی کند.
    کلیدواژگان: سپهری، سروش دباغ، فلسفه لاجوردی
  • مونا ولی پور، عارفه نژاد بهرام، سهند الهامی خراسانی صفحه 31
    فرهنگ توصیفی دستور زبان فارسی شامل اهم اصطلاحات دستورهای سنتی و جدید فارسی به ویژه در حوزه صرف و نحو است. مولف بر آن بوده که لب و خلاصه توضیحات دستورپژوهان را ذیل هر مدخل مطرح کند و با ارائه مثال های کافی نکته ای را مبهم نگذارد طوری که فرهنگ همچون کتابی خودآموز به کار آید. یکی از ویژگی های مثبت کتاب توجه مولف به گنجینه دستورهای سنتی فارسی است. علاوه بر آن، این فرهنگ برخلاف فرهنگ های تخصصی زبان شناسی برای غیرمتخصصان نیز قابل استفاده است و مطالب آن با زبانی ساده بیان شده است. فرهنگی با این ویژگی ها، در زبان فارسی مشابه ندارد. در کنار این محاسن، اشتباهات این فرهنگ نیز کم نیست. ناقدان با بررسی برخی از مدخل های کتاب سعی کرده اند به بعضی از این اشتباهات اشاره کنند. مشکلات عمده فرهنگ توصیفی دستور زبان فارسی عبارت اند از محدودیت منابع مورد استفاده مولف و استفاده نکردن از منابع به روز زبان شناختی به ویژه در حیطه نحو، نقل مطالب از منابع بدون این که مولف در مقام پیونددهنده و ناقد و تنظیم کننده مطالب، نقش پررنگی داشته باشد. ضعیف بودن مدخل های حوزه نحو نسبت به صرف، یک دست نبودن روش ها در بیش تر حوزه ها و اشکالات ویرایشی پرشمار.
    کلیدواژگان: فرهنگ توصیفی دستور زبان فارسی، دستور زبان فارسی، صرف، نحو
  • مریم سیدان صفحه 77
    در دانشگاه های ایران، همه دانشجویان مقطع کارشناسی –به جز دانشجویان رشته زبان و ادبیات فارسی- باید درسی سه واحدی با عنوان «فارسی عمومی» یا عنوان های مشابه آن را بگذرانند. در مقاله حاضر چند نمونه از کتاب های منتشرشده برای تدریس در کلاس های درس «فارسی عمومی» بررسی و نقد شده است. متن مقاله شامل سه بخش است که در هر بخش، یکی از این کتاب های بررسی شده است. در مقدمه به برخی از مشکلات درس فارسی عمومی در دانشگاه ها اشاره شده و در بخش نتیجه گیری، مباحث جمع بندی و برای رفع برخی از مشکلات پیش نهادهای شده است.
    کلیدواژگان: درس فارسی عمومی، کتاب های فارسی عمومی، نقد و بررسی
  • محمدرضا موحدی صفحه 93
    گونه ها و مقوله های پدید آمده در عرصه فرهنگی- ادبی پس از انقلاب اسلامی، آن اندازه کثرت و گستردگی یافته است که ضرورت تدوین پژوهشی جامع درباره همه مدخل ها و مباحث مطروحه در ادبیات انقلاب اسلامی احساس شود. تالیف کتاب پژوهش نامه ادبیات انقلاب اسلامی و دفاع مقدس نیز با همین انگیزه برای نقد و بررسی قالب ها و گونه های مختلف ادبی در سه دهه گذشته بوده است. این کتاب با حجمی قابل توجه، از این امتیاز بهره مند است که به همه مباحث و آثار تولید شده در عرصه شعر، داستان، خاطره، زندگی نامه، سفرنامه، نثرهای کوتاه، نقد، طنز، ادبیات کودک و نوجوان، پژوهش های حوزه انقلاب و معرفی نام آوران، پرداخته است.
    در این مقاله با ارج گذاری نسبت به امتیازهای این پژوهش، به برخی کاستی های کتاب در دو بخش نقد محتوایی و نقد شکلی، توجه شده است. عمده ترین نقد محتوایی، یک سویه نگری در طرح و نقد آثار و پس از آن حجم نامتعادل نمونه هاست. پریشانی و ناهماهنگی در ارجاعات نیز از مهم ترین کاستی ها در نقد شکلی شناخته شده است.
    کلیدواژگان: ادبیات معاصر، ادبیات انقلاب، ادبیات دفاع مقدس، شعر انقلاب، شعر جنگ، ادبیات داستانی
  • سپیده موسوی صفحه 113
    به دنبال سیر عرفان پژوهی در ادبیات فارسی، در چند سال اخیر ساختار، صورت و زبان آثار عرفانی نیز مورد توجه قرار گرفت و کتاب های چندی پیرامون آن نوشته شد. در این میان، یکی از موارد مهمی که بیش از پیش مورد توجه پژوهش گران قرار گرفته بحث درباره زبان، ساختار و محتوای قصص و حکایات منثور و منظوم عرفانی بوده است. از جمله آثاری که در این زمینه نگارش یافته، کتاب تعریف، تبیین و طبقه بندی قصه های عرفانی از آقای قاسم هاشمی نژاد است. این کتاب با وجود محور قرار دادن سوالاتی اساسی درباره چندی و چونی قصص عرفانی، دچار برخی ضعف های ساختاری، نگارشی، اصطلاحی است که در این نوشتار به آن ها پرداخته خواهدشد.
    کلیدواژگان: عرفان، قصه های عرفانی
  • بر این کار بر نیست جای شتاب / نگاهی به کتاب سبک و زبان در نقد ادبی
    مسعود فرهمندفر صفحه 121
    نوشتار حاضر به معرفی و نقد کتاب سبک و زبان در نقد ادبی (نوشته راجر فاولر، ترجمه مریم مشرف) می پردازد و می کوشد ، ضمن ارایه خلاصه ای از دوازده فصل کتاب، به برخی از ایرادات نگارشی ترجمه فارسی آن نیز اشاره کند . فاولر در این کتاب روش های علم زبان شناسی را در نقد عملی ادبیات به کار می گیرد. به باور فاولر، «متن به منزله گفتمان» است؛ از این رو، در نظریه زبان شناختی او ، اهمیت زمینه ها و بافت های بلاغی ، تاریخی و اجتماعی لحاظ شده است .
    کلیدواژگان: سبک، نقد زبان شناختی، راجر فاولر
  • کرم الله پالیزبان صفحه 133
    کتاب زبان شناسی گونه های کردی ایلامی نخستین کتابی است که به صورت تخصصی به بررسی زبان شناختی برخی از گونه های گویش کردی ایلامی پرداخته است. در این اثر مولفان به معرفی چهار گونه مورد مطالعه در کتاب خود پرداخته و بدین منظور بعضا از کتاب هایی بهره جسته اند که تقسیم بندی علمی و دقیقی از گونه های مختلف زبان کردی ارائه نکرده اند. در این مقاله نویسنده کوشیده است با بررسی مباحث مطرح شده در کتاب و ارائه مثال هایی عینی از گونه های کردی ایلامی، آرای مولفان را نقد کند.
    کلیدواژگان: زبان شناسی، کردی ایلامی، واکه، همخوان
  • مهدی شعبانی صفحه 141
    کتاب آشنایی با اوزان عروضی (جلد اول) نوشته غلامرضا پناهی، نمایه ای از برخی اوزان شعر فارسی است که قراراست در چهار جلد فراهم شود و دانش نامه ای از همه وزن های شعر فارسی باشد. در این نوشتار، چنین برآورد شده که این کتاب، گام مهمی است در پهنه دانش عروض که نشان می دهد تا حدود بسیار زیادی آرزوی دیرینه استاد ابوالحسن نجفی برآورده شده است. ایشان می خواستند دستگاهی برای عروض فراهم شود تا هم همه وزن های شعر فارسی را همراه با شاهدمثال در بر بگیرد و هم نسبت به دستگاه ها و فرهنگ های عروضی پیشین، روش آسان تری برای جست وجوی وزن داشته باشد. نگارنده این نوشتار کوشیده است به چگونگی دسته بندی وزن ها در این کتاب و همچنین گاهی بر اساس نظریه عروضی ابوالحسن نجفی به بررسی برخی نکات کتاب بپردازد.
    کلیدواژگان: وزن شعر، متفق الارکان، متناوب الارکان، مختلف الارکان، شبه دوری، نجفی
  • مسعود راستی پور صفحه 157
    در این گفتار بخش رودکی از کتاب پیشگامان شعر فارسی بررسی می شود، تا بر اساس آن بتوان به سنجش میزان موفقیت گزارنده در آشناکردن دانشجویان با برخی از کهن ترین اشعار دری پرداخت. چگونگی ضبط ابیات، گزارش واژگان و ساختارهای دستوری، شرح کنایه ها و استعاره ها و توضیح نکات عروضی از جمله مواردی هستند که در گفتار پیش رو بدان ها خواهیم پرداخت. اگرچه گزارنده ادعای تصحیح ابیات رودکی را نداشته است با توجه به در دست بودن چاپ های مختلف از اشعار او (که هیچ کدام رجحان کاملی بر دیگری ندارد) و در دست رس بودن منابع اولیه بسیاری از این اشعار، از گزارنده انتظار می رود که اصیل ترین ضبط را برگزیده و گزارده باشد؛ ازاین روی به سنجش اصالت برخی از ضبط های برگزیده او نیز خواهیم پرداخت.
    کلیدواژگان: پیشگامان شعر فارسی، اشعار رودکی، شعر خراسانی، کتاب های درسی دانشگاهی
  • عبدالله ولی پور، رقیه همتی صفحه 175
    خوش بختانه در سال های اخیر تصحیح انتقادی عالمانه ای از غزلیات بیدل به همت آقایان سیدمهدی طباطبایی و علیرضا قزوه صورت گرفته است که ایرادهای چاپ های قبلی در این چاپ برطرف شده است، با وجود این نکاتی چند در این چاپ، خصوصا در مقدمه، نادیده گرفته شده است. نگارندگان در این مقاله، ضمن معرفی این اثر ارزش مند به بیدل دوستان، نکات فروگذاشته را گوشزد کرده اند. اشتباهات تاریخی، ضبط کلمات و اعلام و استنباط های نادرست و چند اشتباه تایپی نکته هایی است که در مقاله مورد بحث قرار گرفته است.
    کلیدواژگان: بیدل دهلوی، غزل فارسی، تصحیح، نقد و معرفی
  • حمیدرضا سلمانی صفحه 183
    عموم منابعی که در عصر صفوی در هند تالیف شده اند متضمن فواید بسیاری در باب حوزه های تاریخ، فرهنگ و ادبیات فارسی هستند. ازاین رو، چاپ هر اثری از این روزگار، به عنوان کوششی در تمهید مقدمات شناخت تاریخ فرهنگی و ادبی ایران، بسیار حائز اهمیت است. مرآت الاصطلاح آنندرام مخلص لاهوری (تالیف در 1157ق.) نوعی فرهنگ الفبایی اصطلاحات و امثال فارسی همراه با شواهد شعری آن هاست. این متن، به سبب اصرار مولف در ایراد فوایدی خارج از چارچوب اصلی اثر، به دانش نامه ای مختصر و فوق العاده مفید بدل شده است. مرآت الاصطلاح پیش تر در دهلی منتشر شده بود. متاسفانه در چاپ جدید، شتاب زدگی و بی دقتی ناشر و مصححان، منجر به ورود اغلاط و اشکالاتی در متن شده که تا حد زیادی اعتبار آن را خدشه دار کرده است. در این یادداشت، به بخشی از این نقایص اشاره می شود تا مصححان، در صورت صلاح دید، در چاپ های آتی این اثر، این اشکالات را برطرف کنند.
    کلیدواژگان: مرآت الاصطلاح، نقد، ضبط های اشتباه، اغلاط ویرایشی، ایرادات وزنی
  • نقد آثار پیشین
  • مهدی هادی، آزاده مولایی صفحه 205
    فرهنگ زبان آموز فارسی اولین و تنها فرهنگی است که تاکنون برای غیرایرانی هایی که فارسی را به عنوان زبان دوم می آموزند نگاشته شده است. نگارنده این فرهنگ با تشخیص درست و بجای ضرورت وجود چنین منبعی در کنار کتاب های آموزشی، گام بلند و موثری در این زمینه برداشته است. این مقاله با هدف بررسی نقاط قوت و ضعف این فرهنگ نوشته شده است.
    کلیدواژگان: فرهنگ زبان آموز فارسی، مدخل، تعریف نگاری
  • مرضیه قلی تبار صفحه 227
    کتاب المجانی الحدیثه گلچینی است از نظم و نثر دوره های مختلف تاریخ ادبیات عرب که به زبان عربی و به عنوان کتاب آموزشی در 5 جلد فراهم آمده است. این مجموعه با وجود برخی عیوب، ازجمله دارا بودن اعراب و شرح پاره ای از واژگان، از دیرباز به عنوان درس نامه برای درس نظم و نثر دوره های مختلف در رشته زبان و ادبیات عرب، شناخته شده و در دانشگاه های کشور تدریس می شود. این مقاله، نقدی است بر ترجمه اشعار جلد سوم کتاب المجانی الحدیثه. نگارنده مقاله با نگاهی به جنبه های مربوط به درس نامه بودن کتاب، به بررسی ایرادات شکلی و محتوایی و نارسایی های ترجمه می پردازد و نتیجه می گیرد که این ترجمه سبب شده است کتاب نه تنها از دایره درس نامه های مفید خارج گردد بلکه با وجود اغلاط و اشتباهات فراوان در حوزه کتاب های کمک آموزشی نیز قرار نگیرد.
    کلیدواژگان: المجانی الحدیثه، درس نامه، ترجمه
  • زهرا آقابابایی خوزانی صفحه 245
    هنر رمان ناصر ایرانی سه بار در طول بیست و پنج سال گذشته بازنگری شده است. تالیف نخست با نام داستان: تعاریف، ابزارها و عناصر در بهمن 1364منتشر شد. ده سال بعد، تحریر اول هنر رمان نگاشته شد و در سال1393 تحریر دوم آن روانه بازار شد. این کتاب امروزه کتاب درسی دانشگاهی است. در کتاب، تعاریف، پبشینه، ابزارها و عناصر داستان بررسی می شود. این اثر اگرچه می تواند به تشویق مخاطب عام به خواندن رمان و آگاهی بر وجوه مختلف رمان کمک کند لیکن وجود پاره ای کاستی ها و لغزش ها در ساختار، رج بندی های ناقص، جانب داری و گاه نگاه غیرمنصفانه و حاشیه پردازی های فراوان در بخش هایی از کتاب، سطح آن را تنزل داده است. در این بررسی پس از معرفی کتاب، کوشیده ایم با نقد ساختاری، برخی نواقص و نقایص کتاب را نشان دهیم. بعضی خرده گیری ها در این نوشته بیش تر متوجه کتاب به منزله اثری دانشگاهی است.
    کلیدواژگان: ادبیات داستانی، هنر رمان، ناصر ایرانی
  • شایسته خواندن
  • پیمان جلیل پور صفحه 265
    شناخت منابع و مراجع پژوهش، ضروری ترین مهارتی است که پژوهش گران باید از آن برخوردار باشند؛ به ویژه در عصر انفجار اطلاعات که هر روز بر شمار این منابع، از منابع مکتوب گرفته تا منابع دیجیتال افزوده می شود و بی اطلاعی از آن ها، مایه خسران پژوهش گر و ناکام ماندن پژوهش خواهدبود. از سوی دیگر، با توجه به محدودیت زمان پژوهش و کثرت منابع، دست رسی به تمامی آن ها برای کم تر کسی میسر است. در همین راستا، کتاب شناسی های تخصصی از اهمیت و کارایی به سزایی برخوردار خواهندبود؛ به ویژه آن که اگر این آثار شکل و شمایلی تحلیلی داشته باشند، خواهند توانست مراحل پژوهش را کوتاه تر کنند، بر عمق و دقت آن بیفزایند، اصالت و اعتبار پژوهش را تضمین کنند، مانع از انجام کارهای مکرر و موازی شوند و سرانجام به پیش برد علم یاری رسانند. کتاب کتاب شناسی تحلیلی ادبیات داستانی با چنین رویکردی و البته با هدف تامین منبعی برای درس «مرجع شناسی و روش تحقیق» در رشته های «ادبیات داستانی»، و «ادبیات فارسی» نوشته شده است.
    کلیدواژگان: کتاب شناسی، مرجع شناسی، ادبیات داستانی
  • نقد نقد
  • داوود عمارتی مقدم صفحه 273
  • اگر خاموش بنشینی گناه است / نظری بر مقاله «تو را که خانه نیین است» از محمد افشین وفایی
    احمد بهنامی صفحه 287