نشریه علوم و فنون مرزی
پیاپی 12 (بهار 1394)

رسانه های بیگانه در مناطق مرزی به پدیده قاچاق کالا دامن زده و اقتصاد کشور را تحت تاثیر قرار می دهند که این موضوع یک جنگ اقتصادی در شرایط اقتصاد مقاومتی کشور می باشد. فقدان امنیت و یا عدم احساس امنیت در مناطق مرزی باعث عدم تمایل به سرمایه گذاری در این مناطق می شود. بنابراین چارچوب این بخش قائل به ضرورت داشتن دیدگاهی جامع نگر در مورد امنیت و دفاع غیرعامل این مناطق به ویژه ارتباط امنیت مناطق مرزی استان کردستان با امنیت ملی است. با مطالعه منابع موجود اعم از کتب و نشریات حوزه امنیت مرزهای غرب کشور، قاچاق کالا و تهدیدهای نظم و امنیت در مناطق مرزی استان کردستان بررسی و مورد پژوهش قرار گرفته است. بر اساس برآورد سازمان بین المللی کار، به ازای هر یک میلیارد دلار کالای قاچاق وارداتی، 100.000 فرصت شغلی از دست می رود. ارتقای زندگی افراد هدف عمده هر جامعه ای است که به پیشرفت علاقه مند است. یکی از عواملی که بیشترین تاثیر بر سطح رفاه عمومی جامعه می گذارند کار و ساختار تولیدی جامعه است. همچنین با فرهنگ سازی و جلب مشارکت مردمی در مناطق مرزی با نهادهای امنیتی و انتظامی می توان به مبارزه با پدیده قاچاق کالا و تهدیدهای نظم و امنیت مرزهای استان کردستان جهت تحقق توسعه پایدار پرداخت. مهمترین راهکار مبارزه با قاچاق کالا در مناطق مرزی، توسعه پایدار سرمایه گذاری، ایجاد اشتغال و طرح های اقتصادی و مشارکت مردمی مرزنشینان در حوزه نظم و امنیت با نهادهای امنیتی و انتظامی است. با طراحی و ارائه مدل تشکیل کمیته دیده بان آنلاین قاچاق کالا و ارز، ضمن شناسایی دقیق شگردهای قاچاق کالا در فضای مجازی می توان به مقابله با پیامدهای رسانه در خصوص این پدیده پرداخت.

ترویج قاچاق سلاح و مهمات در کشورها به ویژه در مناطق مرزی زمینه ساز افزایش جرایم مسلحانه بوده که این امر تاثیری عمده در اشاعه ناامنی و بحران های ناشی از آن (از قبیل سرقت های مسلحانه و راه زنی، آدم ربایی و گروگان گیری، قتل و شرارت های مسلحانه و استقلال طلبی و...) را خواهد داشت. با توجه به اینکه یکی از جنبه های پیشرفت، گستره اطلاعات به منظور شناخت تهدیدات، پیشگیری از جرم و استقرار نظم و امنیت خواهد بود، لیکن پژوهش حاضر به تبیین تاثیرات سوء قاچاق سلاح و مهمات بر وقوع جرایم مسلحانه در محدوده مکانی شهرستان اسلام آباد غرب در سال های 1380 تا 1385 پرداخته است که با استفاده از روش توصیفی پیمایشی و بهره گیری از اطلاعات اسنادی و کتابخانه ای و بر اساس نظر سنجی از جامعه آماری در محدوده ی مکانی و زمانی تحقیق با استفاده از ابزارهای پرسشنامه و مصاحبه به مرحله اجراء درآمده که نتایج حاصله با تحلیل آماری توصیفی ارائه شده است. در مسیر دستیابی به اهداف تحقیق ضمن نتیجه گیری از دستاوردهای آن پیشنهادهای کاربردی (درون سازمانی و برون سازمانی) ارائه گردید، لیکن فرضیات تحقیق به تناسب سوالات اصلی و فرعی طرح مورد بررسی و تحقیق قرار گرفت و با آزمون های آماری ارزیابی گردید. نتایج ارزیابی فرضیات حاکی است، قاچاق سلاح و مهمات بر افزایش جرایم مسلحانه (به ویژه سرقت های مسلحانه و راه زنی، آدم ربایی و گروگان گیری، قتل و شرارت های مسلحانه) تاثیر ویژه ای دارد.

هدف از این پژوهش شناسایی نقاط قوت، ضعف، فرصت و تهدیدهای منطقه ی مرزی آستارا و ارائه راهبرد های توسعه بر اساس ظرفیت ها و پتانسیل های موجود در منطقه و همچنین بررسی اهمیت استراتژیک این منطقه جهت توسعه آتی با استفاده از مدل استراتژیک SWOT می باشد. روش تحقیق بر اساس هدف، از نوع کاربردی و براساس روش و ماهیت، توصیفی – تحلیلی همراه با بررسی های میدانی می باشد. بدین صورت که پس از یافته های کتابخانه ای و همچنین مشاهدات میدانی عوامل درونی (قوت و ضعف) و بیرونی (فرصت و تهدید) لیست شدند و به هرکدام از آنها امتیاز وزنی داده شد، سپس عواملی که امتیاز وزنی بیشتری را به خود اختصاص دادند نقش موثرتری در توسعه این منطقه به خود گرفتند. در انتها با وزنی که به هر عامل داده شد مشخص شد که مجموع امتیاز راهبرد تهاجمی (SO) بیشتر از سایر راهبردها می باشد. تحلیل های حاصل از این مدل نشان از آن دارد که راهبرد مناسب برای توسعه پایدار شهرستان آستارا یک راهبرد تهاجمی است که در آن باید نقاط قوت را حفظ و ارتقاء بخشیده و جهت نیل به توسعه ی پایدار از فرصت های موجود استفاده بهینه کرد و همچنین باید از نگاه کارشناس محور و نخبه گرای صرف پرهیز کرد و مشارکت از پایین به بالا را ضمیمه آن کرد تا توسعه به معنای واقعی آن برای این منطقه حاصل شود.

ترکیه از کشورهای قدرتمند و با اهمیت منطقه می باشد که بیش از 1/566 کیلومتر با استان آذربایجان غربی مرز مشترک دارد. در حال حاضر وضعیت توپوگرافی خاص مناطق مرزی ایران با ترکیه که انجام عملیات نظامی، دیده بانی و نظارت را در این مناطق بسیار مشکل نموده، وجود پیوستگی جغرافیایی مناطق کردنشین دو سوی مرز، فعالیت گروه های معاند و تروریست کرد و حمایت دولت های فرامنطقه ای از این گروه ها از موجبات تهدید امنیت ملی هر دو کشور محسوب می گردد. لذا برای مقابله با این تهدیدات، ج.ا.ایران و ترکیه در اوایل سال 1386 اقدام به تشدید اقدامات کنترلی در مرزهای خود نمودند. تحقیق حاضر از نوع پیمایشی و میدانی و از نظر هدف کاربردی می باشد. گردآوری داده ها با استفاده از پرسشنامه باز و بسته 5 گزینه ای لیکرت انجام گرفته است. جامعه آماری تعداد 120 نفر شامل مرزبانان درجه 1 و 2، فرماندهان و جانشینان پاسگاه های مرزی و مسئولین امنیتی و معاونین سیاسی و امنیتی مرزبانی استان آذربایجان غربی می باشد. سوال تحقیق، بررسی میزان تاثیر اقدامات کنترلی کشور ترکیه در مرزهای مشترک با استان آ.غربی بر امنیت مرز دو کشور می باشد؟ جهت دستیابی به پاسخ، اقدام به بررسی اسناد و گزارشات موجود در هنگ های مرزی استان آذربایجان غربی هم مرز با کشور ترکیه گردید و روش مشاهده و مصاحبه هم در برنامه کاری قرار گرفت. نتایج تحقیق نشان می دهد که تاثیر کشور ترکیه بر امنیت مرزهای آذربایجان غربی بسیار موثر است (P0<001) لذا اجرای طرح انسداد در مرزها و ایجاد عهدنامه مرزی، تغییرات مثبت و محسوسی در امنیت مرز مشترک دو کشور خواهد داشت.

مناطق مرزی، از نقاط حساس و استراتژیک کشور می باشند که به دلیل برخی از ناتوانی های بالقوه طبیعی و اقتصادی، به ویژه در بخش های کشاورزی و صنعت، دچار برخی تفاوت ها و عدم تعادل های منطقه ای و فضایی با مناطق مرکزی گردیده و در نتیجه آن با پدیده هایی چون بیکاری، مهاجرت فزاینده، قاچاق کالا و... مواجه شده اند. یکی از تمهیدات ارزنده دولت جهت ساماندهی به اقتصاد و معیشت این مرزنشینان و در نتیجه برقراری امنیت اقتصادی، اجتماعی و سیاسی در این مناطق، تاسیس بازارچه های مرزی در نزدیکی مرزهای مشترک با کشورهای همسایه است که به نظر می رسد علی رغم همه فراز و نشیب ها، تاثیرات مثبتی بر مناطق پیرامون خود داشته اند، لذا در مقاله حاضر با توجه به نقش گسترده این بازارچه ها در صورت موفقیت در چیدمان اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و حتی آمایشی مناطق اطراف خود، هدف از انجام این پژوهش، ارزیابی عملکرد بازارچه های مشترک مرزی (پرویز خان) با استفاده از رویکرد جامع کارت امتیازی متوازن می باشد. جامعه آماری این پیمایش عبارت اند از کارکنان، مدیران و کارشناسان اداره کل گمرک استان کرمانشاه و بازارچه مرزی پرویزخان و بطور میانگین روزانه 1700 نفر از مراجعه کنندگان این بازارچه شامل بازرگانان، پیله وران و خریداران که با توجه به فراوانی تعداد مراجعه کنندگان، حجم نمونه با استفاده از روش نمونه گیری تصادفی ساده 347 نفر تعیین گردید. همچنین به منظور جمع آوری داده ها از پرسشنامه محقق ساخته و برای تجزیه و تحلیل داد ها از آزمون t تک نمونه ای استفاده شده است. یافته ها حاکی از آن است که سه منظر مشتری، مالی و فرآیند داخلی به ترتیب از بیشترین میزان توازن برخوردارند، این در حالی است که منظر رشد و یادگیری در پایین ترین سطح توازن قرار دارد.

امنیت از پیش نیازهای یک جامعه سالم است و نخستین شرط لازم برای پیشرفت و رسیدن به توسعه پایدار برای جامعه محسوب می شود. احساس امنیت، بسترساز توسعه جوامع انسانی و سعادت یک اجتماع سالم در گرو حفظ و بقای امنیت و احساس آن است. با توجه به گسترش شهرنشینی و رواج ناامنی های اجتماعی در شهرها، به ویژه شهرهای مرزی مطالعه موضوع امنیت و عوامل موثر بر آن و راهکارهای تقویت احساس امنیت در شهرها ضرورت یافته است. هدف پژوهش حاضر سنجش احساس امنیت شهروندان در شهر مرزی سرخس می باشد. روش پژوهش، توصیفی- تحلیلی و به لحاظ نوع کاربردی است. جامعه آماری پژوهش کلیه ساکنان 15 تا 54 ساله ساکن در شهر سرخس در سال 1393 می باشند. برای نمونه گیری از شیوه نمونه گیری خوشه ایچند مرحله ای استفاده شده و حجم نمونه مورد مطالعه 247 نفر می باشد. ابزار تحقیق، پرسشنامه محقق ساخته بوده که روایی آن از طریق اعتبار محتوا و پایایی آن از طریق محاسبه ضریب آلفای کرونباخ سنجیده شد. تحلیل داده ها با استفاده از نرم افزار spss انجام گرفته است. نتایج پژوهش نشان می دهد که میزان احساس امنیت اجتماعی در بین شهروندان شهر مرزی سرخس (بر اساس میانگین ها) در طیف نسبتا مطلوبی قرار دارد. همچنین بین احساس امنیت اجتماعی و اعتماد اجتماعی، امنیت جانی، فضای فیزیکی- اجتماعی شهر و عملکرد نیروی انتظامی رابطه معناداری وجود دارد. در نهایت راهکارهای مناسب برای ارتقای امنیت اجتماعی در شهر مرزی سرخس ارائه شده است.