نشریه علوم و فنون مرزی
پیاپی 22 (پاییز 1396)

توسعه اقتصادی مناطق مرزی و افزایش رفاه و درآمد اقتصادی مرزنشینان از طریق فعالیت های سالم اقتصادی با حمایت و سرمایه گذاری دولت ها بر کارکرد امنیتی مرز تاثیر مثبت دارد. بازارچه های مرزی به عنوان یکی از اهرم های مهم در ایجاد اشتغال و توسعه روابط تجاری با کشورهای هم جوار در سال های گذشته پیوسته تاثیر قابل توجهی در فعالیت های اقتصادی کشور داشته اند. با استفاده از راهکارهای مختلف اقتصادی و اجتماعی جمعیت را به ماندن در نواحی مرزی علاقه مند نماید و توسعه فضایی آن را با برنامه ریزی و مدیریت لازم اعمال کند. در همین راستا پژوهش حاضر باهدف ارزیابی نقش بازارچه مرزی سرو در ارتقاء شاخص های اجتماعی و اقتصادی در این منطقه ارومیه که در استان آذربایجان غربی صورت گرفته است. نوع تحقیق کاربردی، روش انجام آن با توجه به اهداف و ماهیت پژوهش توصیفی- تحلیلی و نوع نگرش به آن ساختاری – سیستمی است. جامعه آماری را اعضای شاغل در بازارچه 2250 نفرمی باشد تشکیل می دهد که حجم نمونه بر اساس فرمول کوکران استفاده شده 282 نفر مشخص گردید و روش نمونه گیری در این تحقیق از نوع احتمالی ساده با استفاده از قرعه کشی در نظر گرفته شد. برای تجزیه وتحلیل یافته ها از نرم افزار spss استفاده شده است که متناسب با نوع داده ها و آزمون آماری خی دو برای تحلیل داده ها و با عنایت به نتایج حاصل از این پژوهش ایجاد بازارچه مرزی در منطقه سرو ارومیه نقطه عطفی در ایجاد اشتغال، تثبیت جمعیت مرزنشین، افزایش صادرات محصولات منطقه، افزایش درآمد و سطح زندگی و توسعه پایدار و همکاری متقابل منطقه ای را افزایش می دهد که نمونه بارز همکاری متقابل بین دو کشور ایران و ترکیه می باشد.

در حال حاضر با رشد روزافزون فروشگاه های مجازی در بستر اینترنت، تبلیغ، ترویج، توزیع و فروش انواع کالای قاچاق با استفاده از توانایی های این بستر با سرعت در حال گسترش است. مبارزات گسترده با کالای قاچاق و قاچاقچیان از سوی دستگاه های دخیل در فضای حقیقی موجب گردیده که سوداگران با انتقال بساط تجاری خود به فضای مجازی؛ مراکز آنلاین (برخط) را جهت تبلیغ و فروش محصولات جدید قاچاق برگزیده اند. تحقیق حاضر به بررسی نقش فضای مجازی در افزایش ورود کالای قاچاق از مرزهای شهرستان ارومیه پرداخته است. پژوهش حاضر از نوع توصیفی- تحلیلی، به لحاظ شیوه انجام پیمایشی و ازنظر هدف، از نوع پژوهش های کاربردی می باشد. جامعه آماری تحقیق شامل کلیه شاغلین بازارچه های مرزی و فروشگاه های درجه 1 سطح شهرستان ارومیه به تعداد 408 فقره بوده که 205 نفر به روش نمونه گیری تصادفی ساده به عنوان حجم نمونه انتخاب و پرسشنامه محقق ساخته تحقیق مشتمل بر 12 مولفه و چهار گویه تحقیق را تکمیل نمودند. برای تجزیه وتحلیل داده ها از نرم افزار Spss و آزمون آماری t استفاده شده است. یافته ها نشان می دهد کلیه ابعاد چهارگانه مربوط به پرسشنامه تحقیق (1- گریز از پرداخت حقوق و سهم دولت، 2- تبلیغ و بازاریابی گسترده در فضای مجازی، 2- محدودیت در برخورد با فروشگاه های مجازی و 4- افزایش روزافزون کاربران شبکه های مجازی) در افزایش ورود کالای قاچاق تاثیرگذار بوده که عدم برخورد با فعالان به جهت نبود محل تجاری مشخص و ضعف در قوانین و مقررات جاری دارای بیشترین نقش و افزایش روزافزون کاربران شبکه های مجازی دارای کمترین نقش در افزایش ورود کالای قاچاق از مرزها می باشد. نتایج تحقیق نشان داد که فضای مجازی تاثیر و نقش بسزایی در گسترش ورود کالای قاچاق از مرزهای شهرستان ارومیه داشته است.

امنیت پایدار، درصدد آن است تا توانمندی جوامع را برای پیشگیری یا دفاع در برابر تهدیدات متوجه دولت ملی ارتقاء دهد؛ ناامنی عمیق انسانی را در سراسر جهان کاهش داده و تهدیدات بلندمدتی را که متوجه امنیت جهانی است، مدیریت کند. در این راستا هدف تحقیق حاضر اولویت بندی مولفه ها و شاخص های امنیت پایدار در مناطق مرزی استان خراسان رضوی است. نوع تحقیق کاربردی و روش توصیفی- تحلیلی و پیمایشی است. اطلاعات موردنیاز به روش کتابخانه ای و میدانی (پرسشنامه) گردآوری شد. جامعه آماری شهرستان های مناطق مرزی استان می باشد. حجم نمونه 300 پرسشنامه است و به روش نمونه گیری تصادفی تکمیل شده است. در تجزیه وتحلیل داده ها برای بررسی میزان تاثیرگذاری هر یک از مولفه ها از (LISREL) و برای اولویت بندی مولفه ها از (ANP) استفاده شده است. نتایج LISREL یک نوع همبستگی و ارتباط معنادار را در ارتباط مولفه ها نسبت به یکدیگر را نشان می دهد و نتایج ANP نشان می دهد، مولفه امنیت اقتصادی با مقدار 0.388، مولفه اجتماعی و فرهنگی با مقدار 0.326، مولفه سیاسی 0.191 و دفاعی-نظامی- امنیتی با مقدار وزن 0.093، به ترتیب، بیشترین نقش را در شکل گیری امنیت پایدار مناطق مرزی استان، دارا هستند.

در سطح بین المللی خلیج فارس به دلیل اهمیت فوق العاده اش در تامین انرژی جهان، وابستگی صنایع پیشرو و کشورهای توسعه یافته به این ماده حیاتی، به شدت مورد توجه این قدرت ها می باشد. تنگه هرمز تنها خروجی خلیج فارس است و از آنجا که همه کشورهای توسعه یافته و درحال توسعه به صدور نفت از خلیج فارس وابسته اند و بیش از نیمی نفت مورد نیاز جهان باید از تنگه هرمز بگذرد، این تنگه اهمیت بین المللی دارد. ایران بزرگ ترین کشور خلیج فارس است و بیشترین گستره جغرافیایی و مواضع حفاظتی را در این منطقه دارد به این دلیل تنگه هرمز از اهمیت بسیاری برخورد دار است و در حقیقت دروازه ارتباط ایران با منطقه و جهان شمرده می شود. این مقاله با روش توصیفی-تحلیلی درصدد پاسخ به این سوال است که ژئوپلیتیک تنگه هرمز چه مزایایی برای منافع و امنیت ایران در منطقه خلیج فارس و جهان دارد؟ یافته های پژوهش نشان می دهد که تنگه هرمز در دهانه خلیج فارس موقعیتی را در اختیار ایران قرار داده که در تمامی معادلات و محاسبات ژئوپلیتیکی توسط کشورهای مختلف در مورد موازنه قدرت منطقه ای ما، مورد ارزیابی و توجه قرار می گیرد. همچنین تنگه هرمز می تواند عامل وحدت بخش و زمینه ساز همبستگی مرزی بین ایران و کشورهای منطقه خلیج فارس باشد. از سوی دیگر امنیت تنگه هرمز و آزادی کشتیرانی با اقتصاد کشورهای صنعتی گره خورده و امنیت این تنگه را به شکل یک چالش بزرگ و راهبردی برای اقتصاد جهان و تامین امنیت انرژی جهان درآورده است.

امروزه حفاظت و حراست از سرزمین در سراسر کره زمین برای تمام کشورها یک ارزش به حساب می آید. ضمانت تحقق این امر، بدون شک مدیریت مرزها و داشتن مرزهایی با امنیت کامل می باشد. امنیت، بنیادی ترین نیاز هر جامعه و مهم ترین عامل برای دوام زندگی اجتماعی به شمار می رود. کشور ایران دارای مرزهای زیادی با همسایگان خود می باشد که ناامنی آن ها نگرانی هایی را برای مرزنشینان و دولت مرکزی به وجود آورده است. تاثیر امنیت در مناطق مرزی اهمیت و آثاری مضاعف دارد چرا که عدم امنیت مناطق مرزی و حاشیه ای، جریان مهاجرت را از مناطق مرزی به سوی مناطق شهری تسریع و تشدید نموده و با خالی شدن سکونتگاه های مرزی از جمعیت و فعالیت و انباشته شدن مناطق مرکزی و شهری از جمعیت، هم مناطق مرکزی و هم مناطق مرزی با مسائل و مشکلات امنیتی مواجه می گردند. هدف پژوهش حاضر بررسی احساس امنیت اجتماعی شهروندان در شهر پیرانشهر می باشد. جامعه پژوهش کلیه شهروندان شهر مرزی پیرانشهر می باشند. حجم نمونه آماری 220 نفر از شهروندان انتخاب شدند روش نمونه گیری نیز به صورت تصادفی ساده بوده است. داده ها با استفاده از نرم افزار SPSS مورد تجزیه وتحلیل قرار گرفت. نتایج پژوهش بیانگر آن است که احساس امنیت اجتماعی در طیف نسبتا مطلوبی قرار دارد. همچنین بین نقش نیروهای انتظامی و امنیت اجتماعی با اطمینان لازم رابطه معنادار و مستقیم برقرار است. یعنی هر چه افراد نقش نیروهای انتظامی را در زندگی و محله خود پررنگ تر احساس می کنند، از امنیت بیشتری نیز برخوردار هستند. همچنین بین احساس امنیت اجتماعی و سن، جنس، امنیت جانی، مالی، فضای فیزیکی- اجتماعی شهر رابطه معناداری وجود دارد.

ایران کشوری است با اقوام متعدد که در چهارگوشه کشور قرار دارند و نقش مهمی در امنیت کشور و همبستگی ملی ایفا می کنند. لازمه وحدت ملی در ایران، وحدت و یکپارچگی بین اقوام و دولت مرکزی است. ایرانیان ترکمن که در شمال و شمال شرقی کشور زندگی می کنند، که ازلحاظ نژادی، زبان و ساخت اجتماعی تفاوت هایی با دیگر هم وطنان خود دارند، اما این تفاوت نتوانسته است مانعی فرا راه تعاملات این قوم با سایر ایرانیان پدیده آورد، به جز در مواردی که عوامل داخلی و یا خارجی موجب تقویت تضادها و تفاوت های موجود می شده است. با توجه به اهمیت تاثیرسیاست های قومی بر امنیت ملی جمهوری اسلامی ایران، چیستی این تاثیر (مثبت یا منفی)بر قوم ترکمن به پرسش مهم و ضروری تبدیل شده است. این مقاله که با روش توصیفی- تحلیلی و با اتکا بر نظریه امنیت کپنهاگ نگاشته شده، بر این سوال استوار است که سیاست های قومی جمهوری اسلامی ایران در دوره اصلاحات در مورد قوم ترکمن چگونه بوده است؟. طبق یافته های تحقیق، سیاست های قومی و اقدامات دولت های مختلف جمهوری اسلامی در مسیر امنیت سازی در منطقه ترکمن صحرا در مسیر درستی قرار داشته که البته نیاز به تقویت و در برخی موارد بازنگری در فرایندها دارد. در دوره اصلاحات به دلیل دیدگاه فضای باز سیاسی و همدلی و همگرایی بیشتر بین اقوام مختلف کشور ازجمله قوم ترکمن با مجموعه ملی ایران، سیاست های قومی وارد مرحله جدید و متفاوتی شده است.

شکل گیری روش های جدید مدیریتی (که بر پایه کیفیت، سرعت و پیمان های همکاری بنا شده اند) باعث گردیده تا سازمان ها از فعالیت های جاری به برنامه های توسعه ای، با استفاده از روش های نوین مدیریتی چون برون سپاری روی آورند. هدف این پژوهش اولویت بندی دروس مهارتی رشته مرزبانی برای برون سپاری است. این پژوهش از نوع آمیخته و جامعه آماری آن شامل کلیه خبرگان، کارشناسان و مدیران دانشگاه و ناجا می باشد، که دارای تجربه و تخصص درزمینه مرزبانی و نیز آشنا با آموزش و موضوع برون سپاری هستند. نمونه آماری این پژوهش در دو مرحله کیفی و کمی پژوهش به ترتیب شامل 13 و 20 نفر بود که به شکل هدفمند و گلوله برفی انتخاب شدند. روش جمع آوری اطلاعات در بخش کیفی علاوه بر بررسی اسناد و مدارک و ادبیات نظری و... شامل مصاحبه های عمیق و توزیع پرسشنامه محقق ساخته برای شناسایی معیارهای برون سپاری بود. روش تجزیه وتحلیل به کار رفته در این پژوهش؛ روش دلفی فازی، روش آنتروپی شانون و نیز روش تاپسیس است. یافته های این پژوهش از میان 50 معیار اصلی برای تصمیم گیری در خصوص برون سپاری مهارت های رشته مرزبانی منجر به نهایی سازی 17 معیار گردید. این معیارها در طراحی پرسشنامه زوجی تاپسیس جهت اولویت بندی دروس مهارتی رشته مرزبانی مورداستفاده قرار گرفت. نتایج نشان داد که سه مهارت کلیدی رشته مرزی که در اولویت برون سپاری قرار دارند به ترتیب عبارت اند از «به کارگیری تجهیزات کنترل مرز»، «به کارگیری جنگ افزارهای نیمه سنگین» و «مهارت درگشت مرزی» و اولویت آخر جهت برون سپاری نیز مهارت «رزم انفرادی و تاکتیک گروه» است.