نشریه علوم و فنون مرزی
پیاپی 24 (بهار 1397)

مرزها به طورکلی تعیین کننده حدود و قلمرو حاکمیت و مالکیت یک دولت یا نظام سیاسی هستند و کشورها و دولت ها را از یکدیگر جدا و متمایز می کنند. مرزها در فراهم ساختن امنیت ملی تاثیرگذار می باشند. کشوری دارای امنیت است که در صورت احتراز از جنگ، مجبور به فدا کردن منابع حیاتی خود نباشد و در صورت وقوع جنگ منافع حیاتی خود را با پیروزی در جنگ حفظ کند. در هنگام وقوع جنگ نیروهای دشمن با برنامه ریزی برای پیشروی در خاک ایران از مناطق مرزی با بهره گیری از موقعیت جغرافیایی، پستی وبلندی ها و از خلاءهای کنترل نظامی و انتظامی استفاده می کنند، عملیات چریکی در مرزها می تواند با سازمان دهی خاص به مقابله با دشمن بپردازند. یکی از روش های مهم در عملیات چریکی اجرای کمین است. این گونه عملیات نیروهای منظم (چریک) را قادر می سازد که با سلاح و تجهیزات محدود، یگان های بزرگ و مجهز را به ستوه آورده و به آن ها تلفاتی وارد آورد. درنتیجه عملیات آن ها را با شکست مواجه کرده و یا به تاخیر می اندازد. هدف مقاله این است که با بهره گیری از موقعیت جغرافیایی و تصاویر ماهواره ای به بررسی راه های احتمالی ورود نیروهای دشمن به داخل کشور ایران در زمان وقوع جنگ از طریق مرز شرقی بخش مرکزی شهرستان قصر شیرین و شناسایی بهترین مکان برای اجرا کمین می باشد. در این پژوهش با کمک مدل رقومی ارتفاعی به بررسی سطوح ارتفاعی و وضعیت شیب و جهت شیب و استخراج دره ها و کوه ها پرداخته و درنهایت با تطابق با تصاویر ماهواره ای راه هایی که امکان ورود نیروهای دشمن به کشور ایران است شناسایی و با کمک دستوراتی که در قسمت 3 DAnalyst نرم افزار ArcMap موجود می باشد به بررسی و تجزیه وتحلیل میدان دید جهت احداث کمینگاه اقدام گردید. نتایج این پژوهش نشان داد که در منطقه موردمطالعه 15 مسیر احتمال ورود نیروهای دشمن به کشور را دارا می باشد و با بررسی مسیر شماره 1 بهترین مکان را برای استقرار نیروهای خودی برای اجرای کمین مشخص گردید که 12 مکان بوده که موقعیت جغرافیایی آن ها مشخص گردید.

فشار عصبی یا استرس یکی از مشکلات روانی قرن جدید می باشد که همواره و در همه شرایط انسان مدرن را تحت تاثیر قرار می دهد. از آنجا که فرد مدت زمان قابل توجهی از زمان زندگی خویش را در محیط کار سپری می کند لذا بررسی و شناخت عوامل استرس زا در محیط کار و رفع آن ها می تواند نقش بسزایی در آرامش خاطر فرد داشته باشد. هدف این پژوهش بررسی عوامل استرس زا و همچنین میزان اثرگذاری این عوامل بر عملکرد کارکنان فرماندهی مرزبانی استان ایلام می باشد. روش پژوهش تحلیل – توصیفی بوده و از ابزار پرسشنامه برای جمع آوری اطلاعات استفاده شده است. جامعه آماری این پژوهش بخشی از کارکنان فرماندهی مرزبانی استان ایلام می باشند. حجم نمونه آماری بر اساس فرمول کوکران 262 تعیین شده است. نتایج پژوهش نشان می دهد که عوامل موثر بر استرس در محیط کاری، دو دسته عوامل برون سازمانی و درون سازمانی را شامل می شود. بر اساس نتایج آزمون T-TEST در نرم افزار SPSS بیشترین تاثیر را بر عملکرد کارکنان عامل شرایط فردی و خانوادگی با ضریب تاثیر 65/4 داراست و پس از آن عوامل اقتصادی (4/4)، شرایط و ویژگی های محیط کار (07/4) و تعارضات شغلی (43/3) مهم ترین عوامل استرس زای تاثیرگذار بر عملکرد کارکنان می باشند.

هدف از این مقاله تبیین نقش مولفه های اقتصاد مقاومتی در تحقق امنیت پایدار مناطق مرزی استان کردستان و ارائه راهبردهایی در باب ابعاد و مولفه های اقتصاد مقاومتی در جهت کاهش نابرابری ها، ناپایداری ها و عدم تعادل های منطقه ای در قالب امنیت پایدار مناطق مرزی است. این پژوهش ازلحاظ روش شناسی از تحقیقات توصیفی- تحلیلی و ازلحاظ هدف کاربردی می باشد. در این تحقیق اطلاعات از طریق مطالعات کتابخانه ای، اسنادی و آمارنامه ها گردآوری شده است و در بخش میدانی، اطلاعات از طریق پرسشنامه (محقق ساخته) در قالب 100 پرسشنامه (حجم نمونه) و به صورت نمونه گیری تصادفی بین دانشجویان، اساتید، کارمندان بخش دولتی، مردم صورت گرفته است. جامعه آماری این تحقیق شامل مناطق مرزی استان کردستان است. جهت تجزیه وتحلیل داده ها از مدل سازی معادلات ساختاری (LISREL) استفاده شده است. نتایج حاصل از مطالعه و تجزیه وتحلیل وضع موجود بر اساس مولفه های موردمطالعه در این تحقیق بیانگر این مطلب است که مولفه های اجتماعی با ضریب مستقیم و مثبت (0/92 صدم درصد) و همچنین مولفه های انسانی در دنباله آن با ضریب مستقیم و مثبت (0/92 صدم درصد) مهم ترین عوامل تاثیرگذار در بخش اقتصاد مقاومتی هستند که در تحقق هر چه بهتر امنیت پایدار مناطق مرزی استان کردستان باید به عنوان مولفه های اصلی و غیر جایگزین مدنظر باشند.

عربستان سعودی به دلیل محصور بودن در دو تنگه هرمز و باب المندب به آب های آزاد دسترسی ندارد. در واقع این کشور برای صادرت نفت خود به آب های آزاد باید از یکی از این دو تنگه عبور نماید؛ که هیچ کدام از این تنگه ها نیز در اختیار عربستان سعودی نمی باشد. تنگه هرمز جزو مرزهای جمهوری اسلامی ایران می باشد و تنگه باب المندب نیز جزو مرزهای یمن می باشد. بنابراین عربستان سعودی برای عبور از این تنگنای ژئوپلیتیکی همواره در صدد دست اندازی به خاک یمن جهت تسلط بر تنگه باب المندب بوده است. روش تحقیق این نوشتار تبیینی و روش گردآوری اطلاعات نیز به صورت کتابخانه ای و استفاده از سایت های معتبر می باشد، در صدد پاسخ به این سوال است که در مقایسه سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران و عربستان سعودی در منطقه خاورمیانه به ویژه در خصوص بحران سوریه و یمن چه تفاوتی وجود دارد و این تفاوت چه تاثیری بر مرزهای کشورهای هم جوار ایران و عربستان گذاشته است؟ یافته های پژوهش نشان می دهد که عربستان سعودی در صدد تغییر مرزهای خود با کشورهای همجوار به ویژه یمن می باشد تا از بحران ژئوپلیتیکی رهایی یابد تا برای صادرات انرژی خود به دیگر کشورها به ویژه ایران وابسته نباشد.

بستر رودخانه تحت تاثیر عوامل و متغیرهای مختلف همواره ازنظر ابعاد، شکل راستا و الگو یا شکل مسطحه در تغییر و تحول است. با تغییر بستر رودخانه های مرزی، مشکلاتی در روابط کشورها به وجود می آید که مهم ترین آن عبارت اند از: اختلاف بر سر تعیین دقیق مرز در بستر تغییرپذیر رودخانه، اختلافات ناشی از ناپایداری الگوی توزیع حقآبه میان دو کشور، اختلافات ناشی از وسعت و قلمرو محدودی مرزی؛ بنابراین مطالعه ژئومورفولوژیکی تغییرات بستر رودخانه های مرزی، زمینه مدیریت جامع رودخانه ها، استفاده بهینه از پتانسیل های موجود را جهت بهره برداری و مدیریت روابط مرزی را فراهم می کند. هدف اصلی این مقاله بررسی چگونگی نقش تغییرات بستر رودخانه های مرزی ایران در تغییر خطوط مرزی و بررسی پیامدهای آن بر روابط بین کشورها هست. برای رسیدن به این هدف و با توجه به طول مرزهای رودخانه ای ایران که 1918 کیلومتر و جمعا طول 28 رودخانه مرزی می باشد؛ رودخانه های مهم مرزی شامل اروند، ارس، اترک، هیرمند و هریرود که زمینه ساز مناقشاتی بین ایران و کشورهای همسایه شده است، جهت مطالعه انتخاب گردید. روش پژوهش مقاله حاضر، توصیفی-تحلیلی و بر پایه مطالعات اسنادی–کتابخانه ای هست در پی پاسخ دادن به این سوال است: تغییرپذیری بستر رودخانه چه تاثیری بر روابط و مناسبات بین کشورها دارد؟ یافته های پژوهش نشان داد جابجایی عرضی و طولی بستر رودخانه ها بر روابط و مناسبات بین کشورها پیامدهایی به طور مشترک دارد که عبارت اند از تعیین حقآبه، چگونگی بهره برداری از منابع اقتصادی، اختلافات بر سر تغییرات قلمرو، تعیین حدود مرزی، خسارت به تاسیسات مرزی، خسارت به منابع و زمین های کشاورزی و در نتیجه سبب تغییر خطوط مرزی می شود.

با بهره برداری از اغتشاشات و آشوب های قومی و مذهبی در ترکستان تزار الکساندر دوم (1880-1855/م) آمال و آرزوهای ترسیم شده از دوران بنیان گذار روسیه نوین پطرکبیر (1725-1682/م) در خصوص رسیدن به راه های آزاد و تجاری اقیانوس هند را در دستورالعمل سیاست خارجی روسیه قرارداد و با تحول در ساختارهای فرهنگی و نظامی در وزارت امور خارجه و بهره برداری از نظریات اندیشمندان و شرق شناسان روسی، سرزمین های وسیع و گسترده ی ماوراءالنهر و ترکستان و سواحل سیحون و جیحون مورد بازخوانی مجدد و شناسایی علمی و میدانی واقع گردید. پس از تثبیت مرزهای روسیه با ایران در نواحی ارس و قفقاز، این بار توسعه و تثبیت سرزمین های موردنظر دولت روسیه در نواحی شمال شرقی ایران و افغانستان امروزی مدنظر سیاست مداران روسی در قرار نامه مرزی آخال و آمباله و منضمات آن قرار گرفت. حال سوال این است که در این دوران سلطه گری رویکرد دستگاه دیپلماسی روسیه و تمهیدات آنان در ایجاد تحولات منطقه ای و تفاهمات حاصله با بریتانیا رقیب سیاسی بزرگ آنها چه بوده است. این پژوهش بر آن است که با نگاهی به ورای مرزهای فعلی تحولات منطقه ای را به عنوان حلقه ی مفقوده تاریخ تحولات سیاسی ایران و روسیه معرفی نموده و همچنین اقدامات دولت قاجار در ایجاد و تشدید جنگ های مذهبی و فرقه ای و قومی با اقوام ترکمن مرزهای ترکستان را بررسی و نشان دهد که با هجوم همزمان سرمایه های خارجی چگونه ایران به کشوری نیمه مستعمره با مرزهای فروپاشیده تبدیل گردید و ناکارآمدی دستگاه دیوان سالاری قاجاریه در پی منازعات (شیعه و سنی) چه پیامدهای تاسف باری را به ارمغان داشته و تجزیه اراضی وسیعی از شمال شرق ایران را تسریع نمود. جمع آوری این پژوهش به صورت کتابخانه ای و اسنادی و داده ها با روش تحقیق تاریخی واکاوی و تبیین گردیده است.

سازمان های نظامی و انتظامی برای انتخاب لباس فرم کارکنان خود به سه متغیر «جنس و طرح لباس»؛ «تناسب لباس با منطقه جغرافیایی فعالیت»؛ و «تناسب لباس با ماموریت های آنان» توجه می نمایند؛ با عنایت به نقش غیرقابل انکار لباس در موفقیت یا شکست ماموریت های انتظامی و نظامی؛ این پژوهش با هدف بررسی کارایی لباس کار کارکنان فرماندهی مرزبانی ناجا انجام گرفته است. روش پژوهش از نوع توصیفی- تحلیلی است که به شیوه پیمایش انجام پذیرفته است. ابزار گرداوری اطلاعات کتابخانه ای و پرسشنامه محقق ساخته بوده است که در این راستا ابتدا با مرور ادبیات تحقیق و مصاحبه عمیق با برخی صاحب نظران و متخصصان حوزه تحقیق، شاخص ها و متغیرهای این موضوع تدوین و در ادامه پرسشنامه تنظیم که پس از تایید روایی و پایایی آن، در جامعه نمونه پژوهش شامل کلیهء کارکنان مرزبانی استان سیستان و بلوچستان (شرق)، آذربایجان غربی (غرب)؛ هرمزگان (جنوب) و مازندران (شمال) توزیع، تکمیل و جمع آوری شد. برای تجزیه و تحلیل داده ها از نرم افزار آماری اس.پی.اس.اس استفاده شد. یافته های تحقیق نشان داد بر اساس دیدگاه پاسخگویان، لباس کارکنان یگان های مرزی در سه شاخص «تناسب با ماموریت های رزمی»؛ «مطابقت با اصول پدافند غیرعامل» و ««مطابقت با وضعیت جغرافیایی مناطق مرزی» از کاریی مطلوبی برخوردار بوده است؛ همچنین یافته های تحقیق مبین آن بوده است که کارکنان دو استان هرمزگان و مازندران نسبت به مطابقت لباس شان با وضعیت جغرافیایی مناطق مرزی از رضایت کمتری به دیگر دو استان سیستان و بلوچستان و هرمزگان برخوردار بوده که این امر بر اثر رطوبت بالای دو استان مزبور و شرجی بودن هوای مناطق ساحلی بوده است. همچنین طیف درجه داران و افسران جز نسبت به دو طیف افسران ارشد و سرتیپی از رضایت کمتری نسبت به کارایی لباسشان برخوردار بوده اند که این امر نیز به دلیل تفاوت جنس پارچه لباس و مرغوبیت لباس تحویلی به افسران ارشد نسبت به درجه داران و افسران جزء می باشد.