نشریه سیاست متعالیه
پیاپی 21 (تابستان 1397)

مساله ی اصلی مقاله حاضر، بررسی چیستی فرآیند دولت سازی نبوی در سوره های مکی است و برای احراز این امر از چارچوب روشی تفسیر تنزیلی بهره برده است؛ زیرا این سبک تفسیری به سیر نزولی قرآن تاکید می کند ولذا به خوبی می تواند فرآیند دولت سازی نبوی را تبیین نماید. فرآیندهای دولت سازی بر مولفه ها و عناصر عام و خاصی استوارند که مهم ترین آن ها عبارتند از: ایده سازی، جمعیت، سرزمین، قانون و نهادسازی؛ آموزه های برآمده از سوره های مکی قرآن کریم، اولین عنصر عام دولت سازی، یعنی ایده سازی را تبیین می کند و مبانی اندیشه ای دولت سازی نبوی را ترسیم می نماید. این نوشته معتقد است که همین مطلب زمینه ی تحقق سایر عناصر دولت سازی نبوی را فراهم آورده و مرحله ی تاسیس و تثبیت دولت سازی را در مدینه رقم زده است.

نگرش «تشکیکی کثرت گرایی دینی» بدیل مناسب انحصارگرایی و شمول گرایی دینی است. در این رویکرد باور برآن است که همه ی ادیان الهی به نحو تشکیکی از حقیقت بهره برده اند؛ و اگرچه راه نجات برای پیروان ادیان مختلف باز است، اما عالی ترین راه در اسلام تجلی یافته است. در رویکرد کثرت گرایی تشکیکی، با تاکیدبر اصل احترام به اعتقادات دیگر ادیان و پذیرش حق بهره مندی آنان از حقیقت دینی، امکان صلح و همزیستی دینی فراهم می شود. بنابر اصل یادشده و برابری همه ی انسان ها با یکدیگر، مسلمانان باید با پیروان همه ی ادیان الهی زندگی مسالمت آمیزی داشته باشند و حق تعرض و جنگ با غیرمسلمانان - تا زمانی که اقدامی علیه مسلمانان نکرده باشند - را ندارند. کثرت گرایی تشکیکی دینی، همه ی سنت های دینی و خداباورانه را به طور سلسله مراتبی به رسمیت شناخته و ضمن حاکم ساختن اصل صلح و همزیستی مسالمت آمیز بر زندگی بشری، راه پدیدارشدن جریان های تکفیری را سد می نماید

فارابی، بزرگترین نمایندهی فلسفهی سیاسی اسلام و شاخصترین چهرهی سیاسی دورهی اسلامی است. فارابی، الهیات و سیاست را در منظومهی واحد فلسفی درآمیخته و با تکیهبر وحدت و شیوهی استدلال، نتایج آندو را به یکدیگر تعمیم داده است. وی مواد سیاست خود را از افلاطون و ارسطو برگرفته و آن را بر مبنای فلسفهی ارسطویی و نوافلاطونی اسلامی، بهشیوهی استدلالی و برهانی مدون کرده است. از اینروست که حاکم آرمانی مورد نظر فارابی، بیشتر یادآور انسان آرمانی و کامل است. از دیدگاه فارابی، زمام دار آرمانی کسی است که خصوصیات شاه آرمانی ایرانی، فیلسوف افلاطونی، پیامبر اسلامی و امام شیعی را در خود جمع دارد. اینگونه انسانها متصل به منبع فیض الهی اند و از طریق عقل فعال، به آنها وحی میشود. لذا زمام دار مدینه، همان مقامی را در مدینه دارد که خدا در کل عالم هستی دارد.

یکی از مسائل ضروری اجتماعات انسانی، تنظیم نسبت امنیت با آزادی است. شناخت دیدگاه اسلام در مورد نسبت امنیت و آزادی نیز میتواند در تنظیم نسبت یادشده راه گشا واقع شود. این مقاله درصدد است تا نسبت میان «امنیت فرهنگی متعالی» و «آزادی فرهنگی متعالی» از منظر قرآن و روایات را تبیین نماید. در اینراستا، آیات و احادیث مربوطه با استفاده از روش استنباطی- استنادی در چارچوب نظریهی استخدام، با کاربست ابزار برهان خلف بررسی شده است. این نشان میدهد که از دیدگاه اسلام هیچ یک از امنیت فرهنگی متعالی و آزادی فرهنگی متعالی، بر دیگری تقدم ندارند؛ بلکه میان آندو، رابطه ای تعاملی و تلازمی برقرار است. نتیجهی چنین نسبتی، بهوجودآمدن استخدام دوطرفهی عادلانه در جامعه است که ضمن حفظ منافع و مصالح جامعه و حفظ حقوق و آزادی های فرهنگی قانونی شهروندان در جامعه، تعالی اخروی آنان را نیز تامین میکند.

مسیر توسعه ی هر کشوری، الزاما از بحران های متعددی همچون بحران مشروعیت عبور می کند. خلا در مبانی نظری مشروعیت یک نظام سیاسی، فراهم آورنده ی عدم اطاعت پذیری مردم بوده و فرآیند توسعه را مختل میسازد. تعدد تفسیرها از مشروعیت و تجزیه ی جامعه به وفاداری های متضاد، یکی از انواع این بحرانهاست. در مورد مطالعاتی نظام جمهوری اسلامی ایران نیز این سوال قابل طرح است که مبنای مشروعیت و اطاعت پذیری چیست؟ فرض ما این است که از اندیشه های سیاسی امام خمینی(ره) می توان دو نوع مشروعیت شرعی بر اساس نصب یا مردمی بر اساس انتخاب را تلقی کرد. عدم اجماع نظری در این زمینه باعث تعدد تفسیرها از مشروعیت شده و در صحنهی عمل سیاسی چالشها و بحرانهایی را ایجاد نموده است. این مقاله با روش توصیفی-تحلیلی، دیدگاه گفتمان اصول گرایی و اصلاح طلبی را بررسی کرده و راهحلهایی مانند گفتوگو در فضای آزاد و بازی در محیط دموکراتیک را پیشنهاد نموده است.

این پژوهش، نقش مردم در نظام سیاسی مردم سالاری دینی (اسلامی) را از پایگاه دانش فلسفه تبیین خواهد کرد و نشان خواهد داد که چگونه «حق مردم» و «حق خدا» در تعیین رهبر با یک دیگر سازگاری دارند. تبیین این مساله، که یکی از غامض ترین و مهم ترین مسائل فلسفه ی سیاسی اسلام است، نوآوری این پژوهش می باشد و می تواند به بسیاری از مسائل مشابه در مردم سالاری دینی پاسخ دهد. این پژوهش بر این پیشفرض استوار است که نظام سیاسی اسلامی - در عصر غیبت - دارای محتوای خداسالاری و شاکله ی مردم سالاری است و این مدعا را اثبات می کند که در نظام مردم سالاری دینی (اسلامی)، مردم در راستای داشتن حیات طیبه، با اراده ی خویش و با استفاده از حق «تعیین سرنوشت» خواست خدا را بر خواست خود مقدم می دارند؛ لذا در نظام مردم سالاری دینی، میان اراده ی خدا و اراده ی مردم تعارضی وجود ندارد. در این نوع نظام سیاسی، مردم هم در حدوث و هم در بقای حکومت دارای نقش موثرند؛ زیرا رای مستقیم یا غیرمستقیم اکثریت آن ها در همه ی شئون حکومت - در چارچوب مکتب اهل بیت)ع(- ملاک عمل واقع می شود. داده های این پژوهش با روش کتابخانه ای گردآوری شده و شیوه ی تحلیل مساله، شیوه ی عقلی است.

پژوهش حاضر، در راستای ترسیم چگونگی حضور روحانیت در سامان دهی زندگی سیاسی مردم ایران، به این پرسش پاسخ می دهد که مبانی دینی سیره ی سیاسی آیت الله بروجردی در دوران زعامت شان چیست؟ لذا مساله ی این پژوهش، شناخت ریشه های دینی سیاست ورزی معظم له، چه در نحوه ی ورود به سیاست و چه در نحوه پرهیز از سیاست است و نشان می دهد که چگونه حوزه های علمیه، مراجع تقلید و فقهای هم عصر آیت الله بروجردی، تابع سیاست های اتخاذشده توسط ایشان بوده اند. در این پژوهش، از آن جا که در دوران زعامت ایشان - بنابر مقتضیات زمانه - سیاست ورزی تفکیکی در دستور کار بوده است، از روش پدیدارشناسانه استفاده کرده ایم. بنابر این نوع سیاست ورزی، فقهایی هم چون آیت الله بروجردی اگرچه در امر سلطنت دخالت نمی کردند، اما نسبت به مسائل دینی حساس بودند و در مواردی نیز به کارگزاران نظام سیاسی تذکراتی می دادند؛ عدم حمایت معظم له از جریان های فکری حوزوی و فقهایی که بر حضور بیش تر روحانیون در مخالفت با نظام سیاسی حاکم اصرار داشتند، شاهد بر این مدعاست. مدعای این پژوهش آن است که سیاست ورزی در حوزه ی علمیه ی قم - در دوران آیت الله بروجردی - مبتنی بر دوری جستن و پرهیز از سیاست به دلیل فقدان اقتضائات زمانه تنظیم می شده است. این روش، اندیشه ی سیاسی معظم له را با اندیشه ی سیاسی فدائیان اسلام و آیت الله کاشانی متمایز می کند

بازخوانی واقعه ی اشغال مسجدالحرام در اول ماه محرم سال 1400 ه.ق به رهبری «جهیمان العتیبی» یکی از سرفصل های مطالعاتی برای فهم ریشه های جریان تکفیر در جهان اسلام است. عطف به این واقعیت که ظرفیت های فکری حرکت جهیمان، جریان های جهادی پس از خود را نیز تحت تاثیر قرار داده است، بازخوانی اندیشه ی سیاسی وی را ضروری می سازد. اهمیت «قیام جهیمان» به این مساله برمی گردد که سنتز خط فکری اخوان قدیم و مکتب حدیثی «البانی» و تئوری رهایی مطرح شده در احادیث «اشراط الساعه» است. به عقیده ی جهیمان، به دلیل ناصالح بودن حاکمان سعودی - بهدلایل مختلفی هم چون ترویج بدعت و فساد - از یک سو، و سکوت علمای دین در دفاع از حق، از سویدیگر؛ بر امت متدین و مسلمان واجب است که برای مبارزه با فتنه و بدعت قیام نمایند؛ حتی اگر این امر مصداق خروج بر حاکم مسلمان باشد. این حرکت متفاوت با سیاستبازی های اخوانالمسلمین و چپ-های اسلامی است و راه چاره را در نشانه های ذکرشده در روایات آخرالزمان جست وجو می کند و تنها راه نجات را در بازگشت به خلافت بر اساس سنت نبوی می داند که با قیام مهدی محقق خواهد شد. جهیمان با استناد به نشانه های روایی و رویاهای متواتر، «محمدبن عبدالله القحطانی» را مهدی موعود میداند که باید در کنار کعبه با وی بیعت کرد

مقاله حاضر می کوشد با استفاده از رویکرد تفسیرگرایی و اتخاذ رویکرد اتیک، نقش رسانه های اجتماعی در تحمل اجتماعی را بررسی کند. روش، کیفی است و اطلاعات مورد نیاز با دو روش کتابخانه ای و مصاحبهی عمیق گردآوری شده و برای تفسیر مصاحبه ها (اطلاعات) روش توصیفی-تحلیلی بهکار رفته است. نتایج نشان میدهد که شهروندان بهرغم استفاده از رسانه های اجتماعی، تحمل اجتماعی مطلوبی ندارند؛ این مساله در خصلت فردگرایی رسانه ها ریشه دارد. بااینوجود، محققان بر این باورند که رسانه های اجتماعی توانسته اند سطحی از جامعه پذیری را در میان شهروندان تامین نمایند و در گرایش آنها به تاثیرپذیری هنجاری موثر واقع شوند و سطح تحمل اجتماعی آنها را توسعه دهند

اندیشمندان مطالعات منطقه ای، هم گرایی در حوزه ی دولت های ملی (خرد) را مقدمه ی هم گرایی در سطح منطقه ای و حتی جهانی (کلان) می دانند و بر این باورند کشورهایی می توانند مسیر هم گرایی را برای دست یابی به منافع مشترک در سطح فراملی طی نمایند که از ساختارها وشرایط لازم مبتنی بر: کثرت گرایی، پاسخ گوبودن و آزادی های احزاب و نخبگان برای تاثیرگذاری بر ساختارهای سیاسی برخوردار باشند. از این مساله در نظریه ی نئوکارکردگرایان تحتعنوان «ظرفیت هم گرایی» یا «شرایط همگرایانه» ( integrative potential) یاد شده است. در این تحقیق که با روش توصیفی-تحلیلی انجام شده، تلاش بر آن است تا از طریق سه اقدام نظری مرتبط، یعنی «بررسی موانع هم گرایی کشورهای اسلامی، بررسی ظرفیت های انقلاب اسلامی، و بررسی چگونگی انتقال این ظرفیت ها به کشورهای اسلامی»، هم گرایی این کشورها مورد مطالعه قرار گیرد