فهرست مطالب

نقد کتاب علوم انسانی - پیاپی 3-4 (پاییز و زمستان 1397)

فصلنامه نقد کتاب علوم انسانی
پیاپی 3-4 (پاییز و زمستان 1397)

  • تاریخ انتشار: 1398/02/01
  • تعداد عناوین: 16
|
  • سرمقاله
  • نقد آزاد
  • احد مهربان نژاد صفحه 5
    چیرگی عقل سکولار بر جنبه های مختلف حیات اجتماعی غربیان که با بهره گیری از دستاوردهای آن، تمدن غربی توانست دیگر تمدن ها و جوامع را مقهور خود سازد نمونه ای فراهم کرد که جوامع عقب مانده کوشیدند تا جهت نیل به توسعه و پیشرفت همان مسیر را بپیمایند. در ایران و ترکیه، رضاشاه و آتاترک نماینده چنین تفکراتی بودند که با تلاش هایی گسترده سعی در مدرن سازی داشتند. روندی که رضاشاه آغاز نمود طی دوره محمدرضاشاه نیز پی گرفته شد؛ ولی اقدام به نوسازی و توسعه اقتصادی، اجتماعی و آموزشی بدون توجه به توسعه سیاسی و ایجاد فضاها و بسترهای لازم جهت پذیرش این تغییرات موجبات سقوط دولت شاه را فراهم کرد و سرانجام این اقدامات متناقض آن بود که نظام شاهنشاهی غرب گرای پهلوی با انقلاب اسلامی برچیده شد. پس از فروپاشی نظام پادشاهی در ایران از میان تمام جریان های دخیل در انقلاب از چپ مارکسیسی گرفته تا فدائیان خلق و ملی گرایان این روحانیت بود که گوی سبقت را از دیگران ربود؛ اما چرا و چگونه؟ این پرسشی است که نویسنده کتاب می کوشد تا بدان پاسخ دهد؟
    کلیدواژگان: شاه، روحانیون، روشنفکران، نبرد قدرت، توده، ایران
  • آریا مکنت صفحه 21
    مجموعه مقالات حاضر در کتاب بحران های جمهوری (به خصوص دو فصل اول و دوم) دربرگیرنده تحلیل هانا آرنت از سیاست در آمریکا و نقد وی از روندی است که این کشور در دهه های پس از جنگ جهانی دوم در پیش گرفته بود. آرنت به تندی رویکردهای اثبات گرایانه و کمی سیاست گذران آمریکایی را در جنگ ویتنام از جهت مخدوش کردن واقعیت مورد انتقاد قرار می دهد. وی به تحلیل نافرمانی مدنی به مثابه پیگیری غیرخشونت آمیز منافع مشترک می پردازد و آن را از حرکت های مجرمانه و غیرقانونی متمایز می کند. از نظر آرنت نافرمانی مدنی نه تنها با روح قانون اساسی آمریکا تضادی ندارد بلکه وی آن را تلاش کنش گران سیاسی در جهت مقابله با سرپیچی های دولت از قانون اساسی می داند. در آرنت نظریه بدیلی از ،« درباره خشونت » ، فصل سوم و مهم ترین مقاله کتاب بنیادی ترین مفاهیم اندیشه سیاسی غرب، یعنی سیاست، قدرت، و خشونت ارائه می دهد. او جزو معدود اندیشمندان سیاسی است که میان قدرت و خشونت مرزبندی می کند و خشونت را نشانه به خطر افتادن قدرت می داند. فصل آخر کتاب به یک مصاحبه کوتاه با آرنت اختصاص دارد که وی در آن به اختصار برخی از نظریات اش را درباره انقلاب، نافرمانی مدنی، و به طور کلی سیاست در غرب توضیح می دهد. مطالعه این اثر برای فهم بهتر و دقیق تر اندیشه آرنت ضروری است.
    کلیدواژگان: هانا آرنت، نافرمانی مدنی، جنبش دانشجوی، قدرت و خشونت
  • مجید شریفی صفحه 31
    ایالات متحده آمریکا به عنوان یکی از دو ابرقدرت جنگ سرد و متحد راهبردی نظام پهلوی در ایران، بیش از هر قدرت دیگری از پیامدهای انقلاب ایران متاثر شد؛ به همین سبب برخی از مهمترین تحلیل گران آمریکایی به ارزیابی پیامدهای این رویداد بر سیاست کشورشان متمرکز شدند. کتاب سیاست خارجی آمریکا و انقلاب ایران ، به برداشت تصمیم گیرندگان دولت کارتر از انقلاب ایران و سیاست های اجرایی این دولت در برابر انقلاب ایران پرداخته است. استدلال اصلی نویسنده کتاب این است که دولت کارتر، انقلاب ایران را به منزله واقعیتی موجود و پیچیده پذیرفته بود اما کارتر و مشاورانش برداشتی پراکنده و سطحی از این رویداد داشتند. نویسنده علت این کاستی را در دو واقعیت جستجو می کند. اول آن که کاخ سفید به دلیل نگرانی از واکنش دولت پهلوی از ارتباط مستقیم با مخالفین شاه خودداری می کرد و دوم و مهم تر آن که دولت کارتر در زمان وقوع انقلاب در ایران به دلیل حاکمیت جنگ سرد، بیش از همه درگیر موضوعاتی مانند مذاکرات سالت 2 و صلح کمپ دیوید بود و به همین سبب از درک صحیح ماهیت انقلاب ایران ناتوان ماند.
    کلیدواژگان: سیاست خارجی دولت کارتر، انقلاب ایران، استراتژی تعامل و تقابل، جنگ سرد
  • محمدمجید غفوری صفحه 45
    سیلویا فدریچی در کالیبان و ساحره به بررسی نقش ساحره کشی در توسعه جهان بورژوایی و به ویژه در شکل گیری انضباط جنسی سرمایه داری می پردازد. این شکل از انضباط در تداوم دیگر اشکال رویه های انضباطی بود که نظم اقتصادی مدرن بر حیات اجتماعی انسان تحمیل می کرد. لیکن هدف سرمایه داری از ایجاد و تقویت انضباط جنسیتی با اهداف دیگر رویه های انضباطی متفاوت بود. سرمایه داری می خواست با رام سازی و انقیاد زنان آنان را از حوزه اشتغال غیرخانگی بیرون رانده و با محصورکردن زنان در درون خانه، فعالیت های تولیدی آن ها را در حوزه بازتولید نیروی کار محدود و منحصر سازد. تحقق چنین امری بیش از هر چیزی مستلزم خنثی سازی عاملیت اجتماعی زنان از طریق سلب مالکیت آن ها از بدن هایشان و تبدیل زنان به ماشین تولیدمثل برای سرمایه داری بود. در این میان ساحره ها تبدیل به نمود اصلی سرکشی زنانه شدند و هر مرحله جدیدی از مصیبت و فلاکت اقتصادی در تاریخ سرمایه داری توام بود با نوعی انتقام گیری جمعی از ساحره ها به عنوان عوامل شیطانی و مرموزی که به شکلی ناشناخته مقصر تشدید یا شکل گیری اشکال جدید مصیبت جمعی تلقی می شدند.
    کلیدواژگان: انباشت بدوی، سرمایه داری، ساحره کشی، بازتولید، نیروی کار، سیلویا فدریچی
  • مهدی عطریان صفحه 59
    آخرین کتاب دکتر سریع القلم که به بررسی نظریه اقتدارگرایی در دوره پهلوی می پردازد با فاصل های هفت ساله از کتاب اقتدارگرایی ایرانی در عهد قاجار منتشر شده است. سریع القلم به عنوان یکی از مهم ترین اندیشمندان توسعه در ایران، اینک درصدد آن است از مباحث نظری توسعه فراتر رود و علل و مصادیق توسعه نیافتگی ایران را در نظریه ای بومی مورد کنکاش قرار دهد. نوشته پیش رو درصدد آن است که با واکاوی نظری و تاریخی کتاب مذکور، نوع نگرش نظریه اقتدارگرایی ایرانی و انطباق آن با تاریخ پهلوی را بررسی کند. محوریت تاریخ یا نظریه بحثی اساسی است که در کتابا قتدارگرایی ایرانی در عهد قاجار حائز اهمیت بود و در این کتاب نیز این موضوع جاری است؛ چیزی که می توان از آن به عنوان زندانی شدن تاریخ در چارچوب نظری یاد کرد.
    کلیدواژگان: اقتدارگرایی، پهلوی، حکومت فردی، استبداد، موانع توسعه
  • فواد حبیبی صفحه 73
    کتاب راهنمای خواندن شهریار ماکیاولی، اثر میگل وتر، یکی از آثاری است که ذیل مجموعه راهنمای خواندن آثار کلاسیک از سوی انتشارات بلومبزبری منتشر شده است و محمد ملاعباسی و انتشارات ترجمان علوم انسانی به ترجمه و انتشار آن به زبان فارسی همت گماشته اند. میگل وتر در این اثر با بحث از بستر تاریخی و فکری برآمدن نیکولو ماکیاولی آغاز به توضیح شهریار می کند، سپس دست به طراحی خوشه هایی از فصول می زند که ایده های اصلی اثر را متمایز می سازد و سرانجام با ذکر برخی از مهم ترین و برجسته ترین تفاسیر از ماکیاولی و اثر او کتاب خویش را به پایان جمهوری خواهی » می رساند. قرارگیری وتر ذیل سپهر سنتی منسوب به در خوانش آثار ماکیاولی، که در دهه های اخیر پا گرفته، به « تعارض گرا وی امکان داده است تا به فراسوی اثری مقدماتی برود و علاوه بر تاباندن نوری درخشان بر زوایای مختلف شهریار ، همزمان تفسیری جدی و قابل تامل از آن نیز عرضه دارد.
    کلیدواژگان: نیکولو ماکیاولی، شهریار، راهنمای خواندن، میگل وتر
  • آرش حیدری صفحه 87
    تلاقی اسپینوزا و ماکیاولی در اثر دل لوکزه بازگشت به نوعی هستی شناسی امر سیاسی است. تلاش برای فهم نسبت اخلاق، آزادی، خیر جمعی و امر سیاسی، تلاش طولانی مدت در تاریخ فلسفه سیاسی بوده است. اما بسیاری از این تلاش ها یا در نوعی سوژه محوری درغلتیده اند و یا در نوعی استعلا جای گرفته اند. فهم آرایش امور همچون هندسه ای مادی و تلاش برای فهم مفصل بندی ها و نسبت ها آن چنان که هست، نقطه اصلی تلاقی تجربه گرایی اسپینوزایی و رئالیسم ماکیاولیستی است. خلق نوعی تبارشناسی و فهم تعارض و نسبتش با رابطه درون ماندگار قدرت مقاومت ایده بنیادین اثر است که میدان نبرد نیروها را بدل به مسئله می کند و نه گردوغباری که از ایدئولوژی ها به هوا برخاسته است. متن حاضر تلاش دارد در کنار معرفی اثر به اهمیت تفکر درون ماندگار در فهم وضعیت معاصر بپردازد.
    کلیدواژگان: درون ماندگاری، استعلا، قدرت مقاومت
  • ساره عسگری صفحه 97
    کتاب جمعیت نسوان وطن خواه ایران، نوشته محمدحسین خسروپناه را نشر خجسته در 1397 منتشر کرده است. در این پژوهش چگونگی شکل گیری، عملکرد و فعالیت های جمعیت نسوان وطن خواه، در دوره پهلوی اول و همچنین علل انحلال آن بررسی اسنادی شده است؛ این مقاله به نقد و بررسی صوری و محتوایی این کتاب و بازنمایی نقاط ضعف و قوت آن پرداخته است.
    کلیدواژگان: جمعیت نسوان وطن خواه، محترم اسکندری، جمعیت بیداری نسوان، پهلوی اول، کنگره نسوان شرق
  • آرمینا آرم صفحه 111
    موضوع اصلی رشته روابط بین الملل، ساما ندادن به روابط میان کشورها و جهان در پرتو مسئله نظم جهانی است. اهمیت این موضوع سبب شده تا اندیشمندان و پژوهشگران زیادی به مسئله نظم جهانی توجه داشته باشند. یکی از مه مترین آثار در این حوزه کتابن ظم جهانی اثر هنری کسینجر است. در این کتاب نویسنده که یکی از تاثیرگذارترین متفکران عرصه عملی و نظری ایالات متحده آمریکا به شمار می آید سعی در ارائه تصویری دقیق از سپهر نظام بین الملل دارد. کسینجر معتقد است که مفهوم نظم کنونی جهان، قر نها پیش در قرارداد صلح وستفالیا و بر مبنای موازنه قدرت میان واحدهای اروپایی به وجود آمد و سپس به عنوان الگویی برای سایر نقاط دنیا قرار گرفت که تا امروز ادامه داشته است. او در این اثر علاوه بر تجزیه و تحلیل نظم جهانی کنونی، سیر تاریخ روابط بین الملل و مناطق مختلف جغرافیایی را نیز مورد بررسی قرار داده است. شناخت دیدگاه های او به عنوان دیپلماتی کهنه کار و تاثیرگذار در سیاست خارجی ایالات متحده برای پژوهشگران این حوزه الزام آور و مفید می باشد.
  • پرونده ویژه
  • در نقطه عظیمت / بررسی و نقد کتاب ایران مدرن و نظام آموزشی آن
    سیاوش شوهانی صفحه 121
    یران مدرن و نظام آموزشی آن رساله دکتری عیس یخان صدیق، در دانشگاه کلمبیا در سال 1931 م. / 1310 خ. است که اکنون پس ازگذشت نزدیک به 90 سال به همت پژوهشکده مطالعات فرهنگی و اجتماعی در ذیل مجموعه تاملات صاحب نظران ایرانی در باب آموزش عالی با ترجمه عل ینجات غلامی در سال 1397 منتشر شده است. بی تردید ترجمه و انتشار این اثر پس از 9 دهه از این حیث بسیار ارزشمند است که متنی تاریخی درباره نظام آموزشی ایران در عصر پهلوی اول است؛ اما چنا نکه خواهد آمد این اثر تنها از حیث تاریخی حائز اهمیت نیست، بلکه نه فقط با مسئله نظام آموزش عمومی و عالی در فرایند نوسازی رضاشاه، که حتی با وضعیت کنونی نظام آموزشی ما نیز نسبتی دقیق برقرار می کند. به این معنا بسیاری از مسائل اکنون نظام آموزش عالی، همچون نگاه کمی گرا و تکنیکی به علم، ریشه در نقطه عزیمت آن دارد و رساله عیسی صدیق که در این نقطه عزیمت نگاشته شده در خور اهمیت و توجه است. این نوشتار بر آن است با نگاهی به پیکره این رساله، در نسبت آن با نظام آموزشی اکنون پرسش هایی را طرح کند.
    کلیدواژگان: عیسی صدیق (صدیق اعلم)، نظام آموزشی، آموزش عالی، نوسازی ایران، دورهپهلوی اول
  • حمید سجادی صفحه 135
    کتاب نظام آموزشی و ساختن ایران مدرن نوشته دیود مناشری و ترجمه محمدحسین بادامچی و عرفان مصلح، ب هبررسی سهم آموزش در فرایند تغییرات اجتماعی، سیاسی و اقتصادی در دو سده اخیر پرداخته است، یعنی زمانی که دقیقا کشور در معرض مدارس و آموزه های مدارس غربی قرار گرفت. نویسنده در این اثر ارزیابی سهم اصلاحات آموزشی در ساخت ایران مدرن از طریق مطالعه اهداف آموزش جدید و سیاست گذاری هایی که برای توسعه آموزش صورت گرفت، را موضوع پژوهش خود قرار داده است. مناشری در این کتاب به خوبی توانسته نحوه ورود آموزش جدید در نظام اجتماعی سنتی دوره قاجار و نقش آن در تغییر تدریجی و تحول نظام ایران قدیم و ظهور ایران مدرن را از سال 1190 را تشریح نماید. این تاریخ مصادف است با اولین اعزام دانشجویان به فرنگ توسط عباس میرزا تا پایان سلطنت پهلوی که با اعزام اولین دانشجویان برای فراگیری فنون نظامی غرب در اوایل قرن نوزدهم آغاز شده و طی دو سده فراز و فرود در دوره های قاجار، رضاشاه و محمدرضاشاه را سپری که تا به انقلاب اسلامی 57 منتهی ،1158 - شده است. این کتاب در سه بخش تحت عنوان بخش اول دوره قاجار 1304 1320 این خط سیر تاریخی را بررسی - 1304 ، بخش سوم 57 - بخش دوم رضاشاه 20 کرد هاست. همچنین در قسمت خاتمه با تمرکز بر دهه اول انقلاب اسلامی، تحولات نظام آموزشی با آرما نهای انقلابی اسلامی را واکاوی کرده و فرایند تعدیل در پیگیری ارزش ها و آرمان های انقلابی در حوزه آموزش و دانشگاه را مورد بررسی قرار می دهد.
    کلیدواژگان: نظام آموزشی، مدرنیزاسیون، پهلوی، روشنفکران، دانشگاه
  • محمد جمالو صفحه 147
    حکایت برپایی دانشگاه در ایران و اهداف و علل تاسیس آن، حکایتی آسان و درعین حال دشوار است. در دوره رضاشاه مسئله برپایی دانشگاه در ایران همواره یکی از خواسته های روشنفکران بوده است. با اندکی تامل در بنیان گذاری دانشگاه در ایران می توان گفت که شکل گیری نهادی علمی، به منظور گردآمدن استادان و تربیت دانشجو در ایران، سابقه ای به درازی تاریخ ایران دارد، وجود مدارس و مراکزی چون جندی شاپور و مدارس علوم دینی و در دوره معاصر مدرسه دارالفنون هر یک پیش زمینه ای برای اثبات وجود دانشگاه و مرکز علمی در ایران است. مقصود فراستخواه در پژوهش های خود و تازه ترین اثر منتشرشده وی به نام گاه و بی گاهی دانشگاه در ایران ، که اغلب حول محور آموزش وپرورش در ایران تمرکز دارد این است تا با ارائه نوعی نگاه جامعه شناسی تاریخی به مسئله آموزش عالی در ایران بپردازد. در این پژوهش با دیدگاه جامعه شناسی تاریخی، برآنیم تا با معرفی و نقد این اثر بتوانیم مسیر دسترسی خوانندگان به اطلاعات و داده های اثر فوق را آسان تر سازیم.
    کلیدواژگان: دانشگاه، وزارت علوم، آموزش وپرورش، جامعه شناسی تاریخی
  • حلیمه جعفرپور صفحه 161
    رشد و بالندگی اندیشه و دانش در جریان توسعه نهادهای علمی امکان پذیر می گردد و وضعیت دانشگاه های یک کشور، نشان دهنده جایگاه علم و آگاهی در آن جامعه است. در این زمینه، کتاب سرگذشت و سوانح دانشگاه در ایران از مقصود فراستخواه، اثر قابل توجهی است که در آن نویسنده کوشیده است ضمن واکاوی تاریخ آموزش عالی در ایران، تحولات اجتماعی، سیاسی و فرهنگی موثر بر آن را نیز مورد بررسی قرار دهد. وی با اشاره به جریان های سیاسی و تاریخی، عوامل و موانع ایجاد دانشگاه و دلایل تاخیر شکل گیری آن را در ایران شرح داده است؛ اما روشن نبودن برخی مفاهیم، عدم پوشش برخی حوزه های مرتبط همچون نقش فرهنگی و تمدنی دانشگاه در جهان امروز مسائلی است که جای خالی آن در این کتاب احساس می شود. این پژوهش کوشیده است تا ضمن مطالعه اثر یادشده آن را توصیف، تبیین و ارزیابی نماید.
    کلیدواژگان: دانشگاه ایرانی، تحولات سیاسی اجتماعی، فرهنگ و تمدن، نقد و ارزیابی
  • نقد شفاهی
  • گذشته و امروز علوم انسانی: از کمی گرایی تا فضیلت مندی / نشستی پیرامون ضرورت گفتگو با جه ان به زبان علوم انسانی
    صفحه 171
  • گزارش خبری