فهرست مطالب

نقد کتاب علوم انسانی - پیاپی 5 (بهار 1398)

فصلنامه نقد کتاب علوم انسانی
پیاپی 5 (بهار 1398)

  • بهای روی جلد: 200,000ريال
  • تاریخ انتشار: 1398/04/20
  • تعداد عناوین: 12
|
  • محمد توحیدفام صفحات 3-4
  • ابراهیم اسکافی صفحات 5-16
    کتاب کم حجم زبان باز داریوش آشوری در سال 1387 دو بار منتشر شد و با واکنش های مخالف و موافق زیادی روبرو گشت. در این یادداشت پس از مروری کوتاه بر این کتاب، نقدهایی را بر ادعاهای این کتاب، نادیده انگاشتن پیشینه دیرینه بحث و شیوه طرح این مباحث مطرح می شود.

    کلیدواژگان: زبان، زبان فارسی، زبان شناسی، آشوری، ترمینولوژی، پوپر
  • سجاد صداقت صفحات 17-33
    هسته اصلی پژوهش مری هگلند در کتاب روزهای انقلاب استفاده از فرایند سیاسی «طایفه کشی» برای توضیح عمل سیاسی مردم روستای علی آباد بین سال های 1978-1979 است. کتاب تلاش می کند با استفاده از رویدادهایی چون اعتصاب و اصلاحات ارضی، به تفسیر واکنش مردم علی آباد در روزهای انقلاب بپردازد و قیام محلی پس از انقلاب را نیز در کنار همین رویکرد دسته بندی می کند. رویکردی که این کتاب اتخاذ کرده، این است که گرایش ها، جهان بینی ها، ارزش ها، انتظارات و پیچیدگی های رفتاری مردم در قبال سیاست برخاسته از شرایط واقعی، آن چنان که به چشم آن ها می آید، است و واکنشی منطقی است به این شرایط، درست شبیه دلایل فهم پذیری که براساس آن ها مردم مسیری را برمی گزینند تا به جای دیگری برسند و در همین حال آن مسیر را می سازند. سپس این مجموعه ارزش ها، انتظارات و رفتارها بر ارزیابی ها تاثیر می گذارد و اتفاقات جاری را کانالیزه می کند. همه این ها با هم می تواند پارادایم های فرایندی نامیده شود: الگوهایی فرهنگی برای رفتارهایی که در جامعه رایج است. این الگوها در خدمت انتقال و نظم دادن به رفتارهای مربوط به موقعیت ها و وقایع کنونی است؛ و نتیجه اش فرایندی نمونه وار است. بدین ترتیب، وقایع جاری در پرتو پارادایم های فرایندی موجود تفسیر می شوند.
    کلیدواژگان: طایفه، طایفه کشی، انقلاب، اصلاحات ارضی، فرایند سیاسی، زنان
  • ساره عسگری صفحات 35-51
    سهیلا ترابی فارسانی در کتاب زن ایرانی در گذار از سنت به مدرن مدعی است که با ارائه و تبیین داده های تاریخی، توضیح می دهد که «زن سنتی» کیست و «زن مدرن» کدام است و هرکدام چه ویژگی ها و کارکردهایی دارند؛ نیز می کوشد تغییرات زندگی زن سنتی به زن مدرن را بنمایاند. در این نوشتار سعی بر آن است مدعا، داده ها و تحلیل های نویسنده بررسی و به این پرسش پاسخ داده شود که آیا او توانسته از پس ادعای خود برآید؟
    کلیدواژگان: زن ایرانی، سنت، مدرنیته، عصر قاجار، دوره پهلوی، هویت زنان، آموزش زنان، نشریات زنان
  • عباس خلجی صفحات 53-69
    این مقاله با رویکردی انتقادی، درباره کتاب اندیشه اصلاح دین در ایران نوشته سیدمقداد نبوی رضوی، به داوری پرداخته و هدف اصلی آن ارزیابی انتقادی رویکرد علمی و محتوای کتاب است. در این بستر، روش علمی، رویکرد نظری و داده های تاریخی و تحلیل محتوایی کتاب ارزیابی شده و نقاط قوت و برجستگی آن از سویی و نقاط ضعف و کاستی هایش از سوی دیگر دسته بندی می گردد. بخش انتقادی مقاله در قالب دو بخش شکلی و محتوایی سامان دهی شده است.
    متاسفانه کتاب فاقد نقاط قوت شایان ذکری است؛ اما نقاط ضعف بسیاری دارد: فقر تئوریک و نقصان مفهومی، عدم درک مفهوم و گفتمان اصلاح و اصلاح دین در ایران، مبانی استدلالی ضعیف، تحریف آشکار و ارائه تفسیری واژگون از حقایق مسلم تاریخی و تفسیر دگرگونه کلام دیگران، پژوهش آشفته در تاریخ اندیشه، شیوه تحقیق مخدوش و نارسا، باور به حجیت مطلق ظنون و اخبار آحاد و شایعات در تاریخ نگاری، داوری های غیرعلمی، مصادره به مطلوب مستمر، نتیجه گیری شتاب زده، شناخت ناقص از تاریخ، و... و درک نه چندان درست انقلاب مشروطه و نیروهای اصلی آن که باعث فروکاستن سطح آن به فعالیت چند تن بابی و ازلی شده است.
    کلیدواژگان: اصلاحات، دین، ایران معاصر، تاریخ تحولات اجتماعی
  • مختار نوری صفحات 71-85
    «پارادایم جدید» از جمله آثار مطرح در تفکر سیاسی و اجتماعی معاصر است که توسط آلن تورن متفکر شهیر فرانسوی نگارش شده است. تورن نظریه پرداز مدرنیته و به عنوان یکی از مطرح ترین جامعه شناسان معاصر، در این اثر به بررسی سیر تحولات پارادایمیک زندگی سیاسی و اجتماعی دنیای غرب پرداخته است. او با ابتنای بر رهیافت پارادایمی نشان می دهد که چگونه انسان معاصر از پارادایم مذهبی در قرون گذشته به پارادایم فرهنگی در دنیای متاخر رسیده است. امروز مسائل فرهنگی و هویتی در همه جای دنیا و ازجمله در جامعه ایرانی از اهمیت ویژه ای برخوردار شده است، و اهمیت این نوع مسائل را نمی توان در جوامع مختلف نادیده انگاشت. از این رو در نوشتار حاضر تلاش خواهد شد ضمن معرفی موضوع مرکزی اثر مذکور، نقد و ارزیابی آن در دستور کار قرار گیرد. این که مسئله و کانون تمرکز اثر چیست؟ هدف این اثر و جایگاه آن در منابع موجود این حوزه به چه صورتی است؟ و ارتباط این اثر با وضعیت اندیشه ورزی سیاسی و فرهنگی در ایران امروز چیست؟ مهم ترین موضوعاتی هستند که نویسنده در تلاش است تا حد امکان به آن ها بپردازد.
    کلیدواژگان: مدرنیته، جامعه شناسی، پارادایم، پارادایم فرهنگی، چندفرهنگ گرایی
  • سیاوش شوهانی صفحات 87-104
    حسن حضرتی در کتاب روش پژوهش در تاریخ شناسی بر قالبی از روش تحقیق در دانش تاریخ آکادمیک تاکید می کند که می توان آن را قاعده ای فراگیر و عام در روش شناسی علوم انسانی در دانشگاه ایرانی خواند. قاعده ای که بر مبنای رویکرد پوزیتیویستی بنا شده اما در این میان چنان در فرم گرایی درافتاده که هرگونه نوآوری و خلاقیت در پژوهش را منکوب می کند. به گونه ای که می توان تک صدایی حاکم بر پژوهش های تاریخی در دانشگاه ایرانی را متاثر از این فرم گرایی هژمونیک دانست. در نوشتار پیش رو سعی شده تا حدی سویه های پیدا و پنهان این روش شناسی و روش تحقیق برآمده از آن واکاوی شود. همچنین نگارنده کوشیده مبانی این رویکرد را از متن استخراج، تبیین و به قدر توان نقد کند.
    کلیدواژگان: روش شناسی علوم انسانی، روش تحقیق، رشته تاریخ، تاریخ نگاری آکادمیک، پوزیتیویسم منطقی، راسیونالیسم منطقی
  • فریدون شیرین کام صفحات 105-120
    کتاب گفتارهایی در روش شناسی علم اقتصاد به خواننده کمک می کند از تحولات دانش روش شناسی مثل پوزیتیویسم، مطلبوبیت گرایی، مداخله گرایی کینزی و شکل گیری دانش اقتصاد با نظریه پردازی میزس، هایک و... در علم اقتصاد و علوم اجتماعی آگاهی پیدا کند. اندیشه اقتصادی متفکران عصر روشنگری تا قرن بیست مثل کندیاک، اسمیت، درباره قانون طبیعی، آزادی، فردیت، تئوری ارزش کار و... از طریق آراء دیگر متفکران، نقد و ارزیابی شد. کتاب گفتارهایی در روش شناسی علم اقتصاد نثری روان دارد و با یک نگرش تاریخی به شرح تحولات نظری در دانش اقتصاد می پردازد. به نظر می رسد تمایل نویسنده به تئوری های اقتصاد بازار باعث شده که محدودیت ها و موانعی که موجب تغییر رویکرد در مکتب تاریخی گرایی آلمانی یا مداخله گرایی در اقتصاد رخ داد به صورت جدی مورد واکاوی قرار نگیرد.

    کلیدواژگان: اقتصاد، روش شناسی، بازار، آزادی، مطلوبیت
  • نوید کلهرودی صفحات 121-132
    تامس هابز از جمله پیچیده ترین فیلسوفان سیاسی کلاسیک است که همواره قرائت های متفاوتی از اندیشه او وجود داشته است. اندیشه سیاسی هابز تحولی عمیق در فهم فلسفه سیاسی ایجاد نمود و خوانش نوآئین او از مفاهیمی همچون حق و آزادی و حقوق طبیعی عملا باعث شد تا او در کنار ماکیاولی از پدران فلسفه سیاسی مدرنی باشد که در گسستی عمیق با فلسفه سیاسی پیشامدرن شکل گرفته بود. کوئنتین اسکینر در این کتاب تلاش می کند تا ضمن بررسی تحولات اندیشه هابز، این موضوع را روشن نماید که درک و تلقی هابز از مفهوم آزادی در طول زمان چه تغییری کرد و او در نهایت چگونه در برابر برداشت جمهوری خواهان از مفهوم آزادی ایستاد و با ارائه مفهومی بدیع از آزادی از این دیدگاه دفاع کرد که آزادی انسان ها در حکومت های مطلقه و غیردموکراتیک هم حفظ می شود و حاکم نمی تواند این آزادی را از شهروندان سلب نماید.
    کلیدواژگان: تامس هابز، آزادی، جمهوری خواهی، اسکینر، فلسفه سیاسی، حقوق طبیعی
  • هوشنگ شیخی صفحات 133-142
    با گذشت سالیان بسیار از ورود تلویزیون به ایران و شکل گیری ژورنالیسم تلویزیونی در کشور، همچنان در عرصه علمی و عملی ژورنالیسم تلویزیونی، کمبودهای فراوانی وجود دارد. به رغم انتشار کتاب های مختلف در حوزه خبر تلویزیونی با توجه به سرعت بالای تحولات تکنولوژیکی و تکنیکی رسانه ها، به روزرسانی متون و بسط مباحث با دیدگاه انتقادی و لحاظ نمودن تجربیات به دست آمده در طول سالیان متمادی در داخل و خارج کشور ضرورت می یابد. کتاب پیش رو با چنین رویکردی نگارش یافته است. نویسندگان این کتاب با نگاهی کلان نگر ضمن تشریح مبانی خبر، مالکیت و سازمان های خبری، قابلیت های خبری تلویزیون و شیوه های تولید خبر در عصر حاضر، در پی پیوند نظریه و عمل در رسانه هستند. این کتاب با مرور تاریخی تحولات مطالعات رسانه در جهان و تکنیک های آن، درصدد افزایش سواد رسانه ای و سواد خبری خوانندگان است و شرایط جدید حاصل از رسانه های اجتماعی را دارای ظرفیت ها و فرصت هایی جهت فعالیت ژورنالیسم می داند.

    کلیدواژگان: روزنامه نگاری، ژورنالیسم تلویزیونی، سازمان خبری، خبر، گزارش خبری، سواد خبری
  • نشست پرونده ویژه روش شناسی علوم انسانی؛ وحدت یا کثرت روشی؟ / نشستی پیرامون ضرورت رو ششناسی در علوم انسانی
    شهاب دلیلی صفحات 143-170
    این شماره از فصلنامه نقد کتاب علوم انسانی به ضرورت روش شناسی در علوم انسانی اختصاص دارد که بین سردبیر فصلنامه دکتر محمد توحیدفام، دانشیار گروه علوم سیاسی دانشگاه آزاد اسلامی، سردبیر فصلنامه نقد کتاب علوم انسانی، نویسنده و مدرس روش شناسی در مقطع دکتری؛ آقای دکتر قاسم پورحسن، دانشیار گروه فلسفه دانشگاه علامه طباطبایی و نگارنده آثاری در حوزه روش شناسی فلسفی و آقای دکتر حسن حضرتی، نویسنده، مترجم و دانشیار گروه تاریخ دانشگاه تهران برگزار شده است؛ از ایشان مقالات علمی پژوهشی متعدد و کتاب هایی در خصوص روش شناسی در گرایش های مختلف علوم انسانی منتشر و در دسترس علاقمندان قرار دارد

    کلیدواژگان: روش شناسی، علوم انسانی، وحدت گرایی روشی، کثرت گرایی
  • مریم دارا صفحات 171-186

    مقاله «کتیبه های میخی اورارتویی»، نوشته سهیل دلشاد، دانشجوی دکتری موسسه ایران شناسی دانشگاه فرای برلین، در شماره 16 فصلنامه نقد کتاب تاریخ، در سال 1397، نقدی بر کتاب کتیبه های میخی اورارتویی از ایران است. این مقاله نقدی بر آن مقاله می باشد

    کلیدواژگان: نقد نقد، زبان شناسی، باستان شناسی