هم مستقل و مطلق دیدن فکر و هم تبعی و متغیر دیدن آن قدمت طولانی دارد. اگر چه سلطه و شمول اولی بخصوص در گذشته بیش از دومی بوده است. اما در نزد صاحب نظران و محافل و مکاتبی که فکر را غیر ثابت و تاثیر پذیر تلقی کرده اند، منابع تغییر و تاثیر یکی نیست. عواملی که با نام “عوامل غیرمعرفتی” موثر بر معرفت نیز شناخته می شوند؛ در برگیرنده طیف وسیعی است - از جسم و روان فرد تا محیط فیزیکی و طبیعی و محیط اجتماعی و تاریخی او. در یک تقسیم بندی کلی می توان عوامل غیرمعرفتی را به دو دسته عوامل روان شناختی و جامعه شناختی تقسیم کرد. بنابراین همواره در بررسی چگونگی تکوین و تطور نظام های فکری می توان سه رویکرد متفاوت، ولی مکمل یکدیگر را اتخاذ نمود.