ابوعبدالله محمد بن عبدالله بن سعید بن عبدالله بن سعید بن علی بن احمد سلمانی (713-776ق/1313-1374م)، ملقب به «لسان الدین» و «ذوالعمرین»، سیاستمدار، پزشک، ادیب، مورخ و فقیه مالکی اندلسی است. خاندان ابن خطیب را از آن رو سلمانی گفته اند که اصل آنها به یکی از تیره های قحطانی ساکن ناحیه سلمان یمن می رسد. خاندان وی از آنجا به شام رفتند و پس از پیروزی مسلمانان بر اندلس در سده دوم هجری قمری/ هشتم میلادی، بدانجا کوچیدند. این خاندان پس از ساکن شدن در اندلس به بنی وزیر مشهور شدند.

ابن خطیب در لوشه به دنیا آمد. در کودکی با پدرش به غرناطه رفت و در همان جا فراگیری علم و ادب را آغاز کرد. هنگامی که در نظم و نثر و ترسل سرآمد روزگار شد، به خدمت سلطان ابوالحجاج درآمد و در دیوان انشا زیر دست ابوالحسن بن جیاب به کار پرداخت. وقتی ابن جیاب در طاعون سیاه 749ق/1349م درگذشت، ابن خطیب به جای او «کاتب السر» (منشی ویژه) و وزیر ابوالحجاج شد. به رغم جوانی، گذشته از وزارت، ریاست لشکر و بیت المال را نیز به او سپردند. همچنین انتصاب کارگزاران دولت نیز به عهده وی بود و از این راه ثروت بسیاری به دست آورد. سلطان بارها او را به سفارت نزد دیگر سلاطین فرستاد. هنگامی که ابوالحجاج در عید فطر سال 755ق/ 19 اکتبر 1354 کشته شد و پسرش، محمد پنجم معروف به «الغنی بالله»، به جای او نشست، ابن خطیب را به ریاست هیاتی نزد ابوعنان، سلطان مغرب فرستاد تا او را به همکاری برای مقاومت در برابر پادشاه قشتاله (کاستیل) برانگیزد. ابن خطیب در این ماموریت موفقیت بسیاری به دست آورد و جایگاهش نزد الغنی بالله بسی فراتر رفت.

ابن خطیب با آن همه تجربه در پزشکی از مداوای بیخوابی خود ناتوان بود و بیشتر آثار خود را شب ها می نوشت. از این روست که به او لقب «ذوالعمرین» داده اند. بیشتر نوشته های او به شیوه ترسل و متکلفانه است.

٭ به نقل از کتاب

«تقویم تاریخ، فرهنگ و تمدن اسلام و ایران»