قسمت مورد استفاده ریحان، سرشاخه های گیاهی آن است که برای مصارف دارویی، آنها را هنگامی که گیاه گل کرده است می چینند و آن را در سایه یا در خشک کن خشک می کنند.

سرشاخه ها محتوی اسانس روغنی، تانن ها، گلوکزیدها و ساپونین ها هستند. اسانس برگ ریحان دارای ماده ای به نام اوسی من است. تخم یا دانه ریحان راتخم شربتی هم گویند.

دم کرده آن اثر ضد تشنج، نیرودهنده و مقوی دارد. مصرف آن برای رفع سردردهای یکطرفه، سردردهای عصبی، تقویت عمل دستگاه هضم، از بین بردن نفخ، سرگیجه، دل پیچه ها، سرفه، آنژین و سیاه سرفه توصیه شده است. کلیه قسمت های گیاه را یک داروی موثر جهت رفع التهاب های دستگاه مجاری ادرار اعلام نموده اند. از مواد موجود سرشاخه ها، علیه کاتاره های مزمن معده، دل دردها، گاز شکم و یبوست استفاده می کنند. دم کرده دو قاشق مرباخوری از سرشاخه های برگدار و گلدار خشک این گیاه در هر فنجان آب تهیه می شود که از آن علیه بیماری های مجاری فوقانی، تنفسی، سرفه، سیاه سرفه و ورم مجاری ادراری استفاده می کنند. برگ ریحان جهت معطر ساختن اغذیه به کار می رود، برگ های له شده ریحان اگر به مدت چند ساعت در گلاب خیسانده شود و سپس خیسانده حاصل از آن را به صورت ضماد، بر روی خراش بمالند، در درمان آن موثر واقع می شود. اگر تعداد شش تا 10 عدد برگ تازه ریحان را در یک فنجان آب جوش وارد کرده به حال خود بگذارید تا دم بکشد و سپس آن را با عسل شیرین نمایید و محلول حاصل را هنگام شب بعد از غذا مصرف کنید، اثری را در رفع بیخوابی نمایان می کند زیرا ریحان اثر مسکن دارد. برگ تازه ریحان اگر بر روی محل گزش حشرات خصوصا نیش زنبور گذارده شود در رفع ناراحتی های آن اثر مسکن پدید می آورد. ضماد آب ریحان برای ورم ساق مفید است امام صادق (ع) فرموده است: «ریحان سبزی پیغمبران است.» ریحان، غذا را گوارا می کند، دهان را خوشبو می کند، مانع بیماری جزام و تقویت کننده اعصاب است. روغن ریحان جلادهنده پوست است و ضماد آن دردهایی مثل پا درد را تسکین می دهد.