شاید بد نباشد در سال روز تولد علی اشرف درویشیان (سوم شهریور 1320) نگاهی هر چند کوتاه به نوشته های وی داشته باشیم. البته قبل از آن بهتر است که حواس مان به این نکته باشد هر نویسنده ای باید در وضعیت تاریخی و دوره ای که در آن دست به آفرینش ادبی زده بررسی شود. شرایطی که منجر به برقراری جریان های ادبی متعدد در ادبیات هر کشوری، از جمله کشور خودمان می شود.

بواسطه این جریان های ادبی هم می توانیم شاهد تنوع و تکثر ادبی باشیم که ویژگی مثبتی برای همه جوامع به شمار می آید. در کشور ما از ابتدای خلق داستان به شیوه مدرن، دو جریان عمده ادبی در تاریخ داستان نویسی مان دیده می شود. نخست نگاهی که مبتنی بر مسائلی است که در اجتماع جریان دارد و به مسائل جامعه شناختی نگاه ویژه ای دارد. این جریان ادبی بیشتر به حضور مردم در اجتماع معتقد است که در نهایت ادبیات رئالیستی را تشکیل می دهد.

دومین جریان، جریانی است که بیشتر به مسائل فردی و ذهنیت انسان توجه دارد و مسائل اجتماعی در آن اولویت کمتری دارد. این در شرایطی است که جریان رئالیستی در ادبیات ایران حضور پررنگ تری در مقایسه با جریان دومی که به آن اشاره شد دارد که البته ناشی از دلایل تاریخی- اجتماعی متعددی است. از جمله نویسندگان صاحبنام در رئالیسم اجتماعی ادبی می توان به محمود دولت آبادی، احمد محمود و علی اشرف درویشیان اشاره کرد. به خاطر دارم که در دهه چهل، در سال های 49- 48 که دانشجو بودم، کتاب «از این ولایت» او منتشر شد و سر و صدای بسیاری در فضای دانشگاهی به پا کرد.

از همان زمان، درویشیان در نظر دوستداران ادبیات و فعالان این عرصه تبدیل به نویسنده معتبری شد که از مکتب داستان نویسی گورکی متولد شده بود. او بعدها چند مجموعه داستان منتشر کرد که اگر اشتباه نکنم مجموعه ای از این داستان هایش بعدها در رمان چهارجلدی «سال های ابری» عرضه شد؛ رمانی که هم به نوعی زندگینامه به شمار می آید و هم اینکه مروری بر تاریخ زندگی مردم ایران آن هم از نگاه درویشیان است. باز هم تاکید می کنم که آثار و جایگاه ادبی هر نویسنده باید با توجه به عناصر ادبی مکتبی که در آن می نویسد بررسی شود. اگر به بررسی آثار درویشیان از این منظر بپردازیم او بی شک یکی از سرآمدان رئالیسم اجتماعی ایران در حوزه ادبیات محسوب می شود.