اعتقاد راسخ من همواره در سراسر عمر بر این بوده که هیچ کوشش بشری هم سنگ تلاش برای دستیابی به آن دو گوهر کمیاب یعنی خرد و آزادی نبوده است و نیست. ولی از بازی های چرخ که چه به تکرار بیضه در کلاه کوشندگان آن راه شکسته، اینکه اغلب چگونه حاصلی که از آن تلاش های بی دریغ به دست آمده، عکس مقصود اصلی بوده است و درختی که به آن همه امید و آرزو کاشته شده، میوه تلخ به بار آورده است. خرد به نابخردی بدل شده و آزادی به بندگی تغییر ماهیت داده است. به نظر می رسد که در این راه نیز مانند دیگر نامرادی های آدمی علل متعدد وجود داشته، اما شاید بیش از همه علت شکست گزینش وسایل و راه های نادرست برای حصول مقصود بوده است. یعنی درست در جایی که بیش از هر وقت به خردمندی نیاز وجود داشته است.