پیشگیری همواره قبل از بروز بیماری و به معنای زدودن زمینه ها و عوامل بیماری زاست. در این مرحله کارشناسان و مسئولان جامعه، وظیفه دارند، ریشه ها و زمینه های مساعد برای رشد و نمو فتنه را از بین ببرند. برای پیشگیری از وقوع فتنه به نظر می رسد اهم راهکارهای زیر می تواند موثر واقع شود.

به طور طبیعی پیدایش هر پدیده ای درعالم هستی، بسترها و زمینه های شکل گیری خاص خود را می طلبد. بنابراین اولین گام در جهت مقابله با پیدایش فتنه، از بین بردن بسترها و زمینه های بروز و ظهور آن است. مثلا اگر مسائل مذهبی زمینه ساز فتنه است بر عالمان دین است که با بصیرت و نفوذ بدعت ها و تحریف ها جلوگیری کنند؛ اگر مسائل اقتصادی است بر مسئولان اقتصادی است که آن را از بین ببرند؛ اگر مسائل سیاسی است بر سیاستمداران است که این عوامل را از بین بردارند، تا مرز حق و باطل شناخته شده و این دو از هم متمایز گردند، و موجبات و زمینه های پیدایش فتنه های گوناگون از بین برود. پاسخگویی به نیازهای اولیه و ثانویه مردم در هر حکومتی مهم ترین شرط اساسی برای جلوگیری از وقوع هر فتنه ای است.

گام بعدی در رابطه با پیشگیری از پیدایش فتنه، آگاه ساختن افراد جامعه نسبت به مبانی، اصول و ارزش های دینی است که هویت واقعی و حیات طیبه آنان را می سازد.

در جوامعی که مردم آن گرفتار بحران هویت هستند و هنوز از این بحران عبور نکرده اند زمینه ها و بسترهای فتنه های گوناگونی وجود خواهد داشت که هر از چندگاهی باید منتظر فتنه جدیدی بود و برای مقابله با آن اقدام کرد. در اینجا نقش علما، اندیشمندان و حاکمان یک جامعه و نهادهای فرهنگی و آموزشی بسیار تعیین کننده و کلیدی است که هر چه بیشتر مبانی، اصول و ارزش های فرهنگی، دینی و هویتی مردم را تقویت نموده و استحکام بخشند بنابراین هرچه سطح آگاهی جامعه بخصوص نسل جوان نسبت به اصول و مبانی و ارزش های مکتبی بالا رود، استحکام بنیادها و تعاملات اجتماعی افزوده تر و در نتیجه رسوخ و رخنه عوامل فتنه گر و زمینه عمل و موفقیت آنان کمتر خواهد شد. مهم تر از آگاهی و شناخت ایمان و باور قلبی و التزام عملی نسبت به ارزش ها است که ملت ها را نفوذ ناپذیر کرده و فتنه ها را در ریشه می خشکاند. امام علی(ع) می فرماید: «واعلموا انه من یتق الله یجعل له مخرجا من الفتن» آگاه باشید، آن کس که تقوا پیشه کند و از خدا بترسد، خداوند متعال راهی برای نجات او از فتنه ها باز می کند. (نهج البلاغه- خطبه 5)

مهم ترین مسئله ای که در زمان وقوع فتنه، افراد جامعه را از افتادن در ورطه هلاکت حفظ می کند و در مسیر حق استوار و ثابت قدم می دارد، شناخت حق و باطل است و برای شناخت آن ابتدا باید ملاک های حق و باطل را شناخت. اگر مشاهده می شود که در فتنه ها بسیاری گمراه شده راه فتنه را در پیش می گیرند و به جبهه باطل می پیوندند و بسیاری نیز به خاطر شک و تردید سکوت اختیار کرده و نظاره گرند به خاطر این است که ملاک های حق و باطل را نشناخته اند. علت بسیاری از انحرافات این است که اشخاص ملاک حق و باطل قرار می گیرند، در نتیجه با انحراف اشخاص از مسیر واقعی حق، امر بر دیگران مشتبه می گردد.

امام علی(ع) می فرمایند: «الحق لا یعرف بالرجال اعرف الحق تعرف اهله» حق به واسطه اشخاص شناخته نمی شود، خود حق را بشناس پیروان آن را خواهی شناخت. (میزان الحکمه، ج 3، ص 156)

همچنین در جنگ جمل هنگامی که جبهه حق و باطل بر یکی از اصحاب آن حضرت مشتبه می گردد و از امام علی(ع) سوال می کند: آیا ممکن است که طلحه و زبیر و عایشه بر باطل اجتماع کنند؟ حضرت در جواب می فرماید: شما در شناخت ملاک های حق و باطل دچار اشتباه شده اید چرا که اشخاص و قدر و منزلت آنان را ملاک حق و باطل قرار می دهید. سپس می فرماید: «اعرف الحق تعرف اهله و اعرف الباطل تعرف اهله» حق را بشناس تا اهل آن را بشناسی و باطل را بشناس تا اهل آن را بشناسی. (امالی طوسی، ص 134)