آرشیو سه‌شنبه ۲۲ اسفند ۱۳۹۶، شماره ۴۲۸۹
تاریخ و اقتصاد
۳۰

سکه های سلجوقی

بررسی عیار و وزن سکه های سلجوقیان، نشانگر رکود بیشتر اقتصاد پولی در بخش های غربی قلمرو به ویژه در حوزه های عراق در مقایسه با حوزه هایی مانند خراسان و کرمان است. شواهد این امر نیز در زمینه رکود تجارت، عیار و وزن پایین سکه های ضرب شده و رواج گسترده نظام اقطاع در اشکال ملکی و به ویژه حکومتی در قلمرو سلجوقیان عراق بوده است؛ درحالی که در حوزه های کرمان و خراسان بنا به علل و شرایط خاص، تجارت به نسبت رونق بیشتری داشت و وزن و عیار سکه ها بیشتر و میزان و نوع اقطاعات رایج بسیار کمتر از بخش های مرکزی و غربی قلمرو بود.

با مقایسه اوزان مجموع سکه های مربوط به دوره سلجوقی و مکان های ضرب آنها که در حد فاصل جغرافیایی بلخ و مرو تا بغداد و اهواز بوده است نیز این نتیجه به دست می آید که مجموع سکه های ضرب شده در ناحیه خراسان بزرگ (مرو - نیشابور) از لحاظ وزن و عیار از سکه های ضرب شده در حوزه عراق عرب و عجم (بغداد-اصفهان) بیشتر است. همچنین آنالیز عنصری که روی سکه های نقره دوره سلجوقی صورت گرفته، نشانگر این است که متوسط عیار نقره در سکه های ضرب آناتولی بیشتر از سلاجقه ایران است که از دلایل آن می توان به تفاوت سنگ معدن مورد استفاده اشاره کرد. همچنین میزان مشابه سرب در سکه های سلاجقه ایران و روم نشان دهنده استفاده از تکنیک مشابه استخراج نقره از سنگ معدن سرب و روی است. به طور کلی از یکسو میزان نقدینگی در نظام پولی سلجوقیان از دوره اول به سمت دوره دوم سیر نزولی داشته و از دیگر سو، بحران مالی حاکم در خزانه سلجوقیان عراق شدیدتر از دیگر بخش های قلمرو آنان بوده است.

منبع: محسن سعادتی، حسن ناصری صومعه، «بحثی پیرامون وضعیت مالی دوران سلجوقیان با اتکا به مسکوکات آن دوران»، تاریخ نو، 1395.