«ایران»: دوازدهمین جشنواره بین المللی فیلم مستند ایران «سینماحقیقت»، روزهای 18 تا 25 آذرماه 1397 به دبیری سیدمحمدمهدی طباطبایی نژاد، در تهران برگزار خواهد شد. به تازگی برگزارکنندگان این رویداد سینمایی اعلام کردند برنامه های ویژه ای را برای چهل سالگی انقلاب اسلامی تدارک دیده اند، که طراحی بخش ویژه مستندهای برگزیده انقلاب از جمله این برنامه هاست.

«حالا اصل ماجرا چی بوده؟» در این چند سال اخیر که چندتایی مستند آرشیوی-تاریخی مرتکب شده ام[!] و برای تحقیق درباره شان، مختصری لابه لای کتاب ها، عکس ها، فیلم ها و سندها چرخیده ام و پای صحبت پیرمردهای خوش حافظه شیرین سخن نشسته ام، این سوال را زیاد از دوستان و آشنایانم شنیده ام، که دو سه روایت ظاهرا متضاد تاریخی از واقعه ای در یکی از دهه های گذشته را پیش رویم گذاشته اند و برای حل تناقض بین شان، خواسته اند «اصل ماجرا» را بدانند. چنین پرسشی از ابتدا پیش فرضی را در خود نهفته دارد؛ اینکه هر ماجرای تاریخی هم چون یک مساله ریاضی، دارای جوابی قطعی و منحصربه فرد است که با تحقیق و صرف زمان کافی می توان به آن دست یافت. تلقی ای آسان گیر، ساده ساز، کم وبیش دوقطبی و تا اندازه زیادی نادرست از تاریخ، که چندان تاب و تحمل ابهام، پیچیدگی و چند وجهی بودن موضوع را ندارد و دلش می خواهد خیلی زود و بسرعت، تکلیف قضیه را روشن کند.

چنین تلقی (به زعم نگارنده) خطرناکی، بی تردید یکی از بزرگ ترین دام ها و آفت هایی است که در ابتدای هر فرآیند مستندسازی از تاریخ، پیش روی محقق/ فیلمساز قرار دارد. «مستندسازی بدون قضاوت»، گرچه ادعایی قشنگ و فریبنده به نظر می رسد اما «ویترینی» و به دور از واقعیت است. چراکه اگر نگوییم «هر گزاره ای»، دست کم حجم فراوانی از گزاره های متفاوت و متضاد درباره یک واقعه تاریخی را می توان در قالب یک مستند سینمایی-تلویزیونی به اثبات رساند، بدون آنکه جز راست گفته باشیم، یا لااقل دروغ بزرگ و آشکاری گفته باشیم. کاری که به سادگی، تنها با انتخاب نقطه عطف های کلیدی روایت، گزینش هوشمندانه راویان، تقدم و تاخر اتفاقات و شکل چیدن شان در کنار هم، بالا و پایین کردن وزن و تاثیرشان در ساخت تصویر نهایی فیلم، استفاده از تدوین، موسیقی و دیگر تمهیدات سینمایی برای مهم یا کم اهمیت دادن جلوه دادن یک اتفاق و... ممکن می شود.