آرشیو شنبه ۲۰ امرداد ۱۳۹۷، شماره ۴۱۵۷
جلد دوم
۷
یادداشت

دگرگونی معماری مذهبی پس از انقلاب

دکتر سید محمد بهشتی

بناهای مذهبی اعم از مقبره ها و بقاع تاریخی و مساجد در دوره معاصر (خصوصا پس از انقلاب) دستخوش تغییرات مختلف شده اند. گواه این موضوع تصرفات شدید و وسیعی است که در این سال ها درباره بقاع متبرکه ای مثل حرم حضرت امام رضا(ع)، حرم حضرت عبدالعظیم و شاهچراغ رخ داده است.

بسیاری از این آثار و ابنیه به دلیل آنکه قدیمی هستند، غیر از مشهودات تاریخی روشن، محل دفن بسیاری از بزرگان ایران هستند که سنگ قبرها و نشانه هایی از آنها موجود است. اما بطور اخص در سال های بعد از انقلاب، شاهد گونه ای پاکسازی تاریخ هستیم چنان که تمامی این شواهد را دچار دگرگونی کرده اند. شاید یکی از دلایلی که پیرامون این موضوع می آورند این باشد که جمعیت کشور بیشتر شده و به فراخور آن، باید مکان های دیگری در درون این مکان های مذهبی و تاریخی ایجاد شود. حتی بسیاری از افراد دست اندرکار با شاهد گرفتن تغییرات جدید در مسجد حضرت رسول(ص) و مسجد الحرام در مدینه و مقایسه آن با بناهای مذهبی کشور می کوشند تا تحرکاتی انجام دهند. غافل از اینکه فکر فرهنگی آنها با ما متفاوت است: ما تفکر شیعی داریم و آنها وهابی. اما جالب است آنچه در عمل اتفاق می افتد فرق چندانی با تفکر آنها ندارد. ما درباره مفهوم مسجد دچار یک دگرگونی کلی شده ایم که سویه های آن از دوره پهلوی اول آغاز می شود. تا پیش از رضا شاه مساجد مکان هایی برای برپایی نماز بودند و اگر عملکرد دیگری (خصوصا اجتماع مسلمین) در آن صورت می گرفت در حاشیه فعالیت اصلی آن بود. اما به سبب تحولات فکری ای که از یک قرن پیش رخ داد عملکرد مساجد در وهله اول به اجتماع مسلمین اختصاص یافت تا جایی که موضوع برپایی نماز در درجات چندم قرار گرفت و امروزه می بینیم مسجدها دیگر مکان هایی برای برگزاری ختم و... هستند. علاوه بر این در معماری مساجد دچار دگرگونی های نمادین شده ایم. اگر تا پیش از این و در طول تاریخ برای معماری بقاع متبرکه و حرم معصومین از گنبدهای طلا و آینه کاری استفاده می شد، حالا شاهد مساجدی هستیم که با گنبدهای طلایی و آینه کاری تزیین شده اند. این موضوع اغتشاشی آن چنان جدی است که با تعدد یافتن آن می توانیم بگوییم مساجد شبیه همه چیز هستند غیر از مسجد.