عامل احتکار، بی گمان، نقش بسیار موثر و تعیین کننده ای در شدت بخشیدن به قحطی سال 1250هجری شمسی و ادامه آن ایفا کرد.

در تایید این مدعا ارائه نقل قول هایی از پژوهشگران خارجی و نیز جهانگردان و ناظرانی که در آن سال ها در ایران اقامت داشته یا از آن بازدید کرده اند، بی مناسبت نیست: پروفسور شوکا اوکازاکی(Shoko Okazaki) محقق گرانقدر ژاپنی در پژوهش عالمانه خود درباره قحطی بزرگ سال 1250هجری شمسی با توسل به مثال های متعدد، تحلیل عالمانه ای از تاثیر احتکار در تشدید و تداوم قحطی مزبور ارائه کرده است که در اینجا بعضی از شواهد مورد استناد وی نقل می شود: «...بعد از دو سال خشکسالی، در زمستان 1288ق/ 1871 م باران و برف فراوانی آمد که حاصل خوبی را برای سال بعد نوید می داد. این بود که یک ماه پیش از فصل درو غله بسیار در بازار عرضه شد. سنت جا ناولیور، سیاح انگلیسی که در آن ماه از شهر قم می گذشت، قطارهای بی شمار شتر را دید که گندم و جو محصول سال پیش را از منطقه ای حاصلخیز در نزدیک همدان به تهران می بردند. او همچنین می گوید صاحبان غله در همه جا موجودی خود را عرضه کرده بودند.

از همه این شواهد برمی آید که در دوره قحطی هم، در مناطق غله خیز کشور، ذخیره غله کافی وجود داشت و بالا رفتن غیرعادی قیمت گندم و کمبودهای ناشی از آن که به مرگ ومیر مردم از گرسنگی و آدم خواری کشید فقط نتیجه قحطی نبود و این قحط و غلا (تا حدود زیادی) به طور مصنوعی و با احتکار و اسباب چینی به وجود آمد. سیاح یادشده ضمن یادداشت های سفر خود، شرح تکان دهند ه ای از طرز فکر غیرانسانی و رفتار ظالمانه بعضی از مالکان بزرگ و محتکران به دست می دهد: «در سال دوم قحطی مقارن(1871- 1870م)... به واسطه رضایت بخش بودن میزان برداشت محصول در جنوب و غرب کشور، خواربار و مواد غذایی فراوان بود اما ملاکان بزرگ که فروشنده عمده غله هم هستند، از روی شهوت سودجویی، یا شاید به گفته خودشان از ترس آمدن قحطی در سال سوم، بی اعتنا به رنج و گرسنگی مردم دور و برشان، غله را به امید گران شدن در انبارها نگه داشتند.»