آرشیو چهار‌شنبه ۱۴‌شهریور ۱۳۹۷، شماره ۳۲۳۶
ادبیات
۹
سایه روشن

قاسم هاشمی نژاد و آثارش

گواهی عاشق اگر بپذیرند

علی شروقی

قاسم هاشمی نژاد چهره ای چندوجهی در ادبیات معاصر ایران است؛ رمان نوشته است، شعر سروده است، در مطبوعات نقد ادبی نوشته و با برخی نویسندگان معاصر گفت وگوهایی خواندنی انجام داده است، ترجمه کرده و با باریک بینی به ادبیات عرفانی ایران پرداخته و اینها همه کارنامه ای متنوع از او باقی گذاشته است. هاشمی نژاد درعین حال کمتر اهل جلوی صحنه آمدن بود. تا سال های پایانی عمر تن به مصاحبه نداد و از معدود مصاحبه هایی که از او به جا مانده کتابی است با عنوان «راه ننوشته» که حاصل گفت وگوی مفصل علی اکبر شیروانی با اوست. هاشمی نژاد در این کتاب از آثار خود سخن گفته است و از طرز نگاهش به ادبیات ایران و جهان و تلقی اش از ادبیات عرفانی ایران که به دور از دیدگاه های کلیشه ای درباره ادبیات کلاسیک است و این چه بسا به شناخت او از ادبیات معاصر ایران و جهان بازگردد و محدود نماندنش در ادبیات گذشته. نمودهای این شناخت را در نقدهای ادبی اش که در کتاب «بوته بر بوته» به چاپ رسیده است، می بینیم. «بوته بر بوته» آن هاشمی نژادی را به ما می شناساند که بین سال های 1348 تا 1351 در روزنامه آیندگان صفحه ای به نام «عیارسنجی کتاب» داشت و در آن بر آثار نویسندگان معاصر نقد می نوشت. اشراف او بر ادبیات معاصر همچنین در مصاحبه مفصلش با ابراهیم گلستان به خوبی مشهود است. این مصاحبه که در کتاب «گفته ها»ی ابراهیم گلستان چاپ شده هنوز هم یکی از بهترین گفت وگوهایی است که با گلستان انجام شده است.اما آنچه بعدها توجه جامعه ادبی را به قاسم هاشمی نژاد جلب کرد، رمان «فیل در تاریکی» او بود که در سال 58 در انتشارات زمان منتشر شد. این رمان البته در زمان انتشارش چندان مورد توجه قرار نگرفت و سال ها طول کشید تا منتقدان به آن توجه نشان دادند و یکی از نقطه های آغاز پلیسی نویسی در ادبیات داستانی معاصر ایران را در آن یافتند. «فیل در تاریکی» رمانی پلیسی با فضایی شهری است، اما چنان که خود هاشمی نژاد در گفت وگو با شیروانی می گوید، از سویی ریشه در دلبستگی هاشمی نژاد به ادبیات کهن ایران دارد و از آن نیز مایه می گیرد. هاشمی نژاد ضمن اعتقاد به اینکه «کشف حقیقت» در رمان پلیسی با «جوهر معرفت در ادبیات ایران سازگاری» دارد، «فیل در تاریکی» را نه فقط از این لحاظ که به لحاظ اسلوب قصه نویسی نیز به میراث به جا مانده از ادبیات کهن ایران ربط می دهد و می گوید صحنه پردازی و موقعیت سازی در «فیل در تاریکی» از دل همین میراث خودی برآمده است. همچنین ترجمه او از متن پهلوی «کارنامه اردشیر بابکان» نیز با همین دغدغه صورت گرفت؛ متنی که سال ها پیش از هاشمی نژاد، صادق هدایت آن را به فارسی برگردانده بود. هاشمی نژاد گفته هدفش از ترجمه این متن، ایجاد «یک متن پایه برای داستان نویسی ایران» بوده است، چون به گفته او در گفت وگو با شیروانی «صحبت ها همیشه این بود که رمان نویسی در ایران پایه ندارد و وقتی می خواستند خیلی ارفاق بکنند مثال هایی از منظومه ها و هوس نامه هایی مثل خسرو و شیرین و شیرین و فرهاد و ویس و رامین می زدند». اما از این گذشته، او در همین گفت وگو اشاره می کند که از این ترجمه هدف دیگری هم داشته و این کار را همچنین به مثابه پاسخی تاریخی به دوره ای که این متن در آن ترجمه شده، انجام داده است. ترجمه هاشمی نژاد از «کارنامه اردشیر بابکان» نخستین بار در سال 1369 منتشر شد.هاشمی نژاد در سال 1372 کتاب «خیرالنساء، یک سرگذشت» را منتشر کرد. او در نوشتن این کتاب از شیوه حکایت های عرفانی وام گرفت و به داستانی در روزگار معاصر رنگ و بویی از آن حکایت ها بخشید.هاشمی نژاد اگرچه بعد از «فیل در تاریکی» دیگر رمان پلیسی ننوشت، اما ترجمه اش از «خواب گران» ریموند چندلر که در سال 82 منتشر شد نشان می دهد همچنان دل مشغول ادبیات پلیسی بوده است.یکی از رویکردهای هاشمی نژاد در ترجمه، زبان آفرینی بود و کشف امکان هایی ازیادرفته در زبان مقصد. ترجمه او از «خواب گران» و همچنین «کتاب ایوب» به خوبی گواه این دغدغه است. «کتاب ایوب» ترجمه هاشمی نژاد از «منظومه آلام ایوب و محنت های او» در کتاب عهد عتیق است. مقدمه ای که هاشمی نژاد بر این کتاب نوشته، باریک بینی او در مقوله زبان را به خوبی نشان می دهد و خود ترجمه نیز به خوبی نشانگر این باریک بینی است.هاشمی نژاد در سال های 88، 89 و 91 با انتشار کتاب هایی نظیر «قصه های عرفانی، تعریف، تبیین و طبقه بندی»، «حکایت های عرفانی» و «سیبی و دو آینه» گرایش خود به ادبیات عرفانی را آشکارتر به نمایش گذاشت. این گرایش اما قرائت هایی از این ادبیات به دست می داد که آنها را برای خواننده امروزی نیز جذاب می کرد، چراکه در دید هاشمی نژاد به ادبیات قدیم نوعی تازگی و طراوت وجود داشت.علاوه بر آنچه به حیطه نثر فارسی تعلق دارد، قاسم هاشمی نژاد در طول عمر 75ساله خود چند مجموعه شعر نیز منتشر کرد؛ «پری خوانی»، «تک چهره در دو قاب»، «گواهی عاشق اگر بپذیرند» و «شهر شیشه ای» دفترهای شعر او هستند که از این میان «شهر شیشه ای» شامل شعرهایی است برای نوجوانان و جوانان. سه دفتر شعر او بعدها در نشر بوتیمار در یک کتاب با عنوان «بازخرید دیاران گمشده» منتشر شدند. او همچنین داستانی برای کودکان نوشته است با عنوان «قصه ی اسد و جمعه». فیلم نامه «عشق نامه ی ملیک مطران»، ترجمه تئاتر منظوم «مولودی» از تی. اس.الیوت، ترجمه «من منم» از راتان لعل، ترجمه کهن ترین متن وحدت وجود اثر منظوم داتا تریا با عنوان «سرود رستگاری»، «توی زیبایی راه می روم»، «در ورق صوفیان» و «عشق گوش، عشق گوشوار» از دیگر آثار منتشرشده قاسم هاشمی نژاد در زمینه ترجمه و تالیف است. همچنین در سال 56 دو نمایش نامه رادیویی به نام های «آبتنی با شیرین» و «اپرتی به اسم خر خاکستری رنگ» از او در مجله تماشا چاپ شده است.