ژان باتیست تاورنیه، سیاح فرانسوی است که به بسیاری از کشورهای مشرق زمین سفر کرده و سفرنامه هایی گرانبها از خود برجای گذاشته که در آنها اطلاعاتی ارزشمند در باب زندگی روزمره و فرهنگ مردم مناطق مختلف ارائه کرده است. او چندین سفر در دوره شاهان صفوی به ایران داشته و در یکی از آن سفرها که مقارن با محرم بوده است، یادداشت هایی را در رابطه با مراسم عزاداری ایرانیان در دوره شاه سلیمان برجای گذاشته است.

در ادامه بخشی از سفرنامه وی را در این رابطه می آوریم. «من شرح تشرفات آن روز را مطابق آنچه به رای العین در روز سوم ژوئیه 1667 مشاهده کردم، می نویسم. در آن روز ناظر کل و رئیس دربار محض محبت و مهربانی جای خوبی در میدان مقابل تالار شاه برای ما تعیین کرد که من و هلندی ها برای تماشا به آنجا رفتیم. ساعت هفت صبح شاه صفی دوم که در آن وقت اسم خود را تغییر داده و حالا شاه سلیمان نامیده می شود، با بزرگان دربار روی تختی که وسط تالار نصب شده، جلوس کرد، تمام بزرگان به پا ایستاده بودند. پس از آن شاه به تخت نشست. از آن طرف میدان بیگلربیگی پیدا شد و با چند نفر نجیب زاده جوان شروع به جابه جا کردن مردم تماشاچی کرد؛ زیرا سابقا در این گونه مراسم بی نظمی فراوانی می شد و اهالی هر محله می خواستند بر اهالی محله دیگر مقدم بایستند یا در حرکت سبقت بگیرند و به این جهت نزاع و جنگ برمی خاست.

مدتی است که شاه ریاست و نظم این کار را به بیگلربیگی سپرده که می آید جای هرکس و هر محله را معین می کند و همچنین ترتیب حرکت دسته های محلات شهر را که 12 دسته هستند و جای هریک از آنها را تعیین می کند. بعد از آن بیگلربیگی شروع به داخل کردن دسته ها کرد. هر دسته یک عماری داشت که هشت تا ده نفر آن را حمل می کردند. چوب عماری با انواع گل و بوته نقاشی شده و در هر عماری تابوتی گذارده، روی آن را با پارچه زرد پوشانیده اند. همین که دسته اول اجازه ورود یافت، سه یدک مجلل با زین و یراق اعلی که روی آنها را با تیر و کمان و شمشیر و سپر و خنجر زینت کرده بودند، در جلوی دسته وارد شد.

وقتی که دسته تازه وارد میدان می شد، دسته قبل را در گوشه میدان نگه می داشتند که راه را برای دسته جدید باز کنند. در بعضی از آن عماری ها طفلی شبیه نعش شده، خوابیده بود و آنها که دور عماری را احاطه کرده بودند، گریه و نوحه و زاری می کردند و این اطفال شبیه دو طفل امام حسین هستند که بعد از شهادت امام، یزید، آنها را گرفت و به قتل رساند. (در این مورد، تاورنیه روایت را اشتباه نقل می کند.)

وقتی که تمام دسته ها و جمعیت در میدان پر شده بودند با وجود کمال نظمی که بیگلربیگی داده بود، باز چند نفر بنای جنگیدن را گذاردند؛ زیرا برای خود باعث افتخار می دانستند که در حضور شاه اظهار جلادت و رشادت کنند. همین که بیگلربیگی دید، میدان جنگ کم کم گرم می شود و کار بی نظمی بالا خواهد گرفت، فورا حکم داد، پنج فیل به میدان آورده و از میان منازعین عبور دادند که هم جنگ و دعوا موقوف و هم افکار و توجه مردم به تماشای فیل ها جلب شد. مجددا نظم برقرار شد. شاه صفی چون جوان بود، هنوز ندیده بود که فیل ها چنین حرکتی که آن روز کردند، بکنند.

پهلوی تالار شاه تخت بلندی زده، رویش را قالی انداخته بودند، به طوری که پنج-شش پا از تالار پایین تر واقع شده بود. روی آن تخت، صندلی دسته داری با روپوش سیاه گذارده بودند که مداحی روی آن نشسته و شش نفر مداح دیگر هم پای صندلی روی فرش قرار گرفته بودند. آن مداح به قدر نیم ساعت حکایت قتل و شهادت حسن(ع) و حسین(ع) را بیان کرد، همین که نطقش به پایان رسید، شاه به او خلعت داد. همین طور به آن شش نفر دیگر اما خلعت مداح ناطق فاخرتر از دیگران بود. تمام این تشریفات از پنج ساعت قبل از ظهر تا ظهر طول کشید. پس از آن شاه به حرمسرای خود مراجعت کرد، مردم و دسته ها در میدان نماندند و تمام روز آن عماری ها را در شهر گردانیدند. هرقدر در نظم این دسته ها بکوشند، هرگاه دو دسته به یکدیگر برسند، برای جلو عقب رفتن با هم نزاع می کنند.