درگذشت بنیان گذار لیبرالیسم

28 اکتبر 1704 «جان لاک» فیلسوف تجربه گرای انگلیسی درگذشت. وی در 29 آگوست 1632 به دنیا آمده بود. اندیشه های «لاک» بسیار غنی و عمیق است و باید وی را از جمله پیشگامان تفکر مدرن به حساب آورد. کسی که انقلاب 1688 انگلستان و محدود کردن قدرت شاهنشاهی را به اندیشه های او نسبت می دهند حتی اعلامیه استقلال ایالات متحده آمریکا از اندیشه های او نشات گرفته است.

«توماس جفرسون» سومین رئیس جمهوری ایالات متحده نوشته است «بیکن، لاک و نیوتن بدون استثنا بزرگ ترین انسان هایی بوده اند که در طول تاریخ زیسته اند. آنها پایه های ساختار عظیمی را ایجاد کرده اند که دانش فیزیکی و اخلاقی بشر در آن رشد می کند.» لاک بر اکثر اندیشمندان بعد خود به خصوص اندیشمندان دوران روشنگری تاثیر شگرفی گذاشته است.«ولتر» در آثار خویش از او با عنوان لاک دانا نام می برد. روسو، هیوم، کانت و… نیز از او تاثیر پذیرفته اند. او یکی از پایه گذاران «لیبرالیسم» است. به باور لاک، هر فکر، عقیده و دانش ناشی از تجربه است. او می گوید که بشر طبیعتا دارای حقوق و تکالیفی است و این حقوق عبارتند از: حق حیات، حق آزادی، حق مالکیت، حق پرداختن به کاری که در آن علاقه و استعداد دارد، حق انتخاب دولت و قانون سازان (نمایندگان پارلمان)، حق محاکمه شدن در دادگاهی که دارای هیات منصفه و قاضی عادل باشد، حق اعتراض به تبعیض و انحصار و…آزادی از نظر لاک همانا برابری سیاسی افراد و برخورداری از حقوق مدنی است. لاک با تاکید می گوید: این فقط مردم هستند که باید تصمیم بگیرند که چه کسی بر آنان حکومت کند.

او در «رساله ای در باب حکومت» گفته است هرجا که قانون متوقف شود جباریت آغاز می شود.»مقدمه این اثر پس از متن اصلی، به منظور توجیه «انقلاب گلوریس» در سال 1688 به رشته تحریر درآمد. اکنون ما می دانیم که این دو رساله در طول «بحران محرومیت»، احتمالا به قصد تصدیق شورش مسلحانه عمومی که رهبران «حزب کشور» طراحی کردند و به قصد توضیح و دفاع از این طرح انقلابی در مقابل چارلز دوم و برادرش نوشته شد. نخستین رساله درباره حکومت، اثری مجادله آمیز است با هدف رد شرح پدر سالارانه «نظریه حقوق الهی پادشاهان» که توسط «رابرت فیلمر» عنوان شد. «لاک» این مجادله فیلمر را که مردان طبیعتا آزاد نیستند، به عنوان مساله کلیدی انتخاب می کند. رساله دوم لاک درباره حکومت، نظریه اثباتی حکومت وی را ارائه می دهد. او آشکارا بر این نظر است که انسان ها نباید دچار این عقیده خطرناک شوند که کل حکومت در جهان، صرفا نتیجه زور و خشونت است. او با ابزاری چند از جمله «فلسفه سیاسی»، «نظریه حقوق طبیعی» و «قرارداد اجتماعی» سروکار دارد که در قرون 17 و 18 رایج بود. حقوق طبیعی آن حقوقی است که ما به عنوان انسان قبل از اینکه هر حکومت به وجود آید، دارا بوده ایم که حق حیات از آن دسته است. زمانی که لاک از چگونگی ایجاد حکومت صحبت می کند، معتقد است که افراد فکر می کنند شرایط شان در وضع طبیعی، نامطلوب است و از این رو مایلند که برخی از حقوقشان را به یک حکومت مرکزی با حفظ حقوق منتقل کنند و این نظریه قرارداد اجتماعی است.