فراز و فرود رابطه دو سیاستمدار

مصدق و تقی زاده در دوران حیات سیاسی، روابط و برخوردهایی باهم داشته اند که برای محققان جای دانستن دارد.

تقی زاده می گفت چند روزی پس از اینکه «قشونی ها» دکتر مصدق را محبوس کرده بودند[کودتای 28 مرداد 1332] عصری در خانه ام زده شد. آمدند و گفتند که یک نظامی به اسم سرلشکر آزموده می خواهد با شما ملاقات کند. آمد و صحبت کردیم. مضمون حرفش این بود شما می دانید که مصدق قرار است محاکمه شود و ما درصدد جمع آوری دلایل برای تهیه ادعانامه هستیم. از جمله دلایل ما یکی هم رساله دکترای اوست که راجع به موضوع وصیت در فقه شیعه نوشته است و در آنجا بعضی مطالب را طرح کرده است که می تواند مورد استفاده در محکمه ضد او باشد. پس عباراتی چند از آن کتاب را به من نشان داد. گفت اگر شما هم به این منظور کمک و طی مشروحه ای تایید کنید که او در این نوشته ها اصول اسلامی را انتقاد کرده است، دلایل ما محکمه پسند و محکم تر می شود! تقی زاده می گفت بی اختیار خنده ام گرفت هم از اینکه مصدق را نشناخته و کتاب او را نفهمیده اند و هم مرا. پس به او گفتم، آقا معلوم می شود حرف درست و دلایل حسابی ندارید! به علاوه شما در این نوع مطالب علمی و دانشگاهی حق اظهارنظر ندارید. بروید و خودتان را ملعبه نکنید، دست از این کارهای غلط بردارید.

تقی زاده می گفت چندی پس از اینکه با طرح تغییر سلطنت در مجلس پنجم[1304خورشیدی] مخالفت کردیم، دکتر مصدق از مستوفی الممالک و مشیر الدوله و علاء و یحیی دولت آبادی و من دعوتی کرد و از ما خواست برای ادامه مبارزه هیچ نوع کاری را در حکومت بعد قبول نکنیم. پس از اینکه جمع متفرق شد مرا نگاه داشت و گفت چون می دانم برای شما از نظر مادی امکان آن نیست که بیکار بمانید خوشوقت می شوم تا به هر نحو که مایل باشید ترتیباتی بدهم که زندگی شما مختل نماند. البته من تشکر کردم. مصدق در آن دوره با دلیری و خودداری تمام برکنار ماند و تحمل تبعید و زندان را هم کرد. هم از تقی زاده و هم از مهذب الدوله کاظمی شنیدم پس از کوتاه شدن دوره چهارساله سنا به مدت دو سال و بیکار شدن سناتورها[1331خورشیدی]، تقی زاده قصد مسافرت به اروپا برای معالجه کرد. چون خرید ارز تحت نظارت بود تقی زاده کاغذی به وزارت دارایی نوشت و به علت لزوم معالجه در خارج تقاضای مبلغی ارز بیش از آن مقدار کرد و ناچار این موارد باید در هیات دولت مطرح شود.

مصدق هم موضوع پیشنهاد به وزارت دارایی را در جلسه دولت مطرح می کند، ولی به تصویب نمی رسد. پس مصدق ضمن نامه ای خصوصی در معذرت خواهی به تقی زاده، می نویسد چون دولت موافقت نکرده است و می دانم که فعلا برای شما پرداخت تفاوت قیمت ارز آزاد امکان ندارد، مبلغ مورد اختلاف طی یک قطعه چک شخصی فرستاده می شود و انتظار قبول آن را به طور دوستانه دارم تا هر وقت که امکان پیدا کردید مسترد کنید. کاظمی که دوست هر دو بود کاغذ را برای تقی زاده می برد.کاظمی می گفت که سه چهار روز پس از آن، مصدق نامه تقی زاده را نشان داد که ضمن ابراز تشکر، همان چک را پس فرستاده بود.مصدق این عمل را در حق کسی کرد که قبلا درباره اش به روزنامه «طلوع» گفته بود: «از روزی که آقای تقی زاده قرارداد 1933 [1312خورشیدی] را امضا کرده اند با تمام روابط و همکاری که در دوره تقنینیه با ایشان داشته ام حاضر نشدم حتی یک مرتبه ایشان را ملاقات کنم.»

عکس ناصرالدین شاه از خودش

ناصرالدین شاه قاجار در عین آنکه در زمره اولین چهره هایی است که در تاریخ عکاسی ایران تصویرش بر صفحه «داگرئوتیپ» ثبت شده است، خود از پیشگامان تاریخ عکاسی در ایران به شمار می رود. ناصرالدین شاه قاجار در کنار علاقه به شعر و نقاشی از اولین برخورد با دوربین عکاسی و قرار گرفتن در مقابل دوربین عکاسان فرنگی مجذوب این پدیده شد و با دایر کردن نخستین عکاسخانه ایران و آوردن معلمان فرنگی عکاسی به دارالفنون، خود نیز یادگیری مهارت ها و فنون آن را آغاز کرد.

شاید علاقه ناصرالدین شاه به عکاسی به زمانی برگردد که ژول ریشار نخستین معلم زبان فرانسه مدرسه دارالفنون با دوربین اهدایی ملکه ویکتوریا از او عکاسی و شاه جوان را از دیدن تصویر خود سخت ذوق زده کرد. این ذوق و علاقه باعث شد ناصرالدین شاه وقتی 19 سال داشت دستور دهد با دوربین عکاسی از تخت جمشید گزارش تصویری بگیرند و برای او بیاورند. او همچنین دستور داد آقارضاخان اقبال السلطنه، از درباریان نزدیک شاه، عکاسی را از فرانسیس کارلهیان عکاس فرانسوی بیاموزد تا بتواند در سفرهای مختلف همراه ناصرالدین شاه باشد و از او عکاسی کند.

در این میان خود ناصرالدین شاه با علاقه و پشتکار خاصی کار یادگیری عکاسی را دنبال می کرد و از هر فرصتی برای عکاسی یا سوژه عکس شده استفاده می کرد. سوژه های ناصرالدین شاه برای عکاسی زنان حرمسرا، وقایع روزمره در کاخ سلطنتی، پرتره نزدیکان و درباریان، اردوکشی ها، ییلاق ها، سفرها، مراسم سلام، اسب دوانی ها، شهرها، طبقات مختلف مردم، رجال و البته خودش بود.ناصرالدین شاه یکی از عکاسانی بود که به گرفتن عکس سلفی بسیار علاقه داشت و ذوق آن را داشت که سوژه و عکاس خودش باشد؛ عکس ضمیمه یکی از همین موارد است. شاه قاجار در این عکس که مربوط به سال 1282ه.ق است و نسخه ای از آن در آلبوم خانه کاخ گلستان نگهداری می شود به خط خود نوشته است: «این عکس خودم را خودم در اندرون انداخته ام.»

ناصرالدین شاه عکاس، محمدرضا طهماسب پور، 1387 نشر تاریخ ایران