در دوره پهلوی اول در پرتو تحولات فرهنگی شاهد گسترش سینماتوگراف در ایران هستیم. البته پیش از این سینماتوگراف در ایران بود اما در این مقطع گسترش زیادی پیدا کرد و نیروهای خارجی از آن استفاده ابزاری می کردند تا از این طریق با مردم کشور اشغال شده ارتباط برقرار کنند و نوعی تحبیب قلوب ایجاد شود. در این راستا فعالیت موسسات خیریه را هم در این دوران داریم که هدف آن مقابله با قحطی، گرسنگی و بیماری ها بود. متاسفانه در سال های اخیر طرح ارقام اغراق آمیز در رابطه با قحطی بزرگ منجر به سیاسی شدن ابعاد این واقعه تاریخی شده و دروغ های زیادی که پیرامون این رویداد برای بهره برداری سیاسی از آن گفته شده، مانع از پذیرش بخش واقعی و قطعی این رویداد شده است.

موضوع مراودات سفارت انگلیس با روزنامه های ایران در اسناد کمتر مورد توجه قرار گرفته است اما اهمیت زیادی دارد. روزنامه ایران به عنوان روزنامه رسمی کشور مرتب در تیررس رصد نیروهای بریتانیا بود. در این دوره روزنامه های ولایات نیز بسیار فعال بودند. در این اسناد به فعالیت دو تن از اعضای خاندان بهار در خراسان اشاره شده است. یکی ملک الشعرای بهار و دیگری شیخ احمد بهار پسر عمه او که اداره روزنامه بهار را بعدها برعهده داشت. در کنار اینها روزنامه «فکر آزاد» که توسط یک چپگرای جوان به نام «احمد دهقان» منتشر می شد، مورد توجه انگلیسی ها قرار داشت. این فرد همان استاد «احمد بهمن یار» ادیب مشهور است که در جوانی زمانی که از کرمان به مشهد تبعید شده بود، روزنامه «فکر آزاد» را منتشر می کرد و فعالیت زیادی علیه نیروهای انگلیسی داشت. احمد بهمن یار که امروز ما تنها در حوزه ادبیات او را می شناسیم در این هنگام فعالیت سیاسی زیادی داشت که در اسناد انگلیسی گزارش های روز به روز فعالیت های او وجود دارد.

در همین دوره است که اتحادی میان نیروهای چپ، مذهبی و ملی در مشهد علیه اشغال بیگانه شکل می گیرد که در راس آنها احمد بهمن یار، ملک الشعرا، احمد بهار و در میان علما شیخ محمد نجفی (معروف به آقازاده خراسانی فرزند آخوند خراسانی) قرار دارند. فعالیت این گروه ادامه پیدا می کند البته بهمن یار به تهران می رود اما این حلقه تداوم پیدا می کند و به تحولات دوران رضاشاه و قیام 1314 (قیام گوهرشاد) منتهی می شود. اسناد دیگری که در این مجموعه می توان جست وجو کرد، مربوط به وضعیت پزشکی و بهداشت در ایران است. سفارت بریتانیا خودش یک تیم پزشکی مفصل داشت. پزشکی به نام آرتور نیلیگان در آن هنگام در ایران حضور دارد، که چند کتاب از او به یادگار مانده است. او بیش از بیست سال در ایران بود و نویسنده یکی از اولین کتاب های گردشگری در رابطه با ایران است. در کنار این یکسری گزارش های ماهانه مهم در طول دوران جنگ در ایران تهیه می شد که اینها به زبان فرانسه در رابطه با وضعیت قرنطینه و بهداشت در سراسر ایران است. بخش هایی از این اسناد را آقای ویلم فلور در کتاب «بهداشت ایران» استفاده کرده است اما کامل منتشر نشده است.

یک بخش مغفول مانده در رابطه با جنگ جهانی اول در ایران که دارای آرشیو جداگانه است، اسناد تجاری، مالی و اقتصادی ایران است که مربوط به بانک شاهنشاهی ایران است. بدون بررسی این اسناد نمی توان ابعاد فعالیت بانک شاهی در ایران را به روشنی بیان کرد. در این اسناد موضوع قیام های محلی در بخش های مختلف ایران نیز بازتاب داشته است. اولین گزارش های قیام جنگل در این اسناد وجود دارد. به ویژه مواردی که توسط نیروهای مختلف انگلیسی از جمله گروه ژنرال دنسترویل گزارش شده است، اطلاعات مختلفی در مورد نهضت جنگل به دست می دهند. غیر از این گزارش هایی است که انگلیس ها از آن با عنوان «فتنه گران خارجی» یاد می کند. این گزارش ها دو وجه دارند یکی استقلال طلبان هندی هستند که از مناطق استعمارزده هند می آیند و بعد از آن 1917 به بعد بلشویک ها و سوسیال دموکرات هایی هستند که از قفقاز چه به صورت منفرد و چه به صورت سازمان یافته به ایران می آیند و به خصوص در گیلان، مازندران و خراسان علیه انگلستان فعالیت جدی دارند. سرویس های امنیتی انگلستان در رابطه با آنها گزارش های مختلفی ارائه داده اند.

در یک جمع بندی باید گفت که ما در ایران، در رابطه با جنگ جهانی اول اسناد و منابع زیاد منتشر شده و منتشر نشده در آرشیوهای مختلف داریم اما از منظر تاریخ اجتماعی، اقتصادی و امنیتی اسناد اندکی داریم. گزارش موجود خارجی در باب وضعیت آب و هوا، غلات، آرایش نیروی نظامی و… می تواند تا ده ها سال برای محققان ایرانی منبع پژوهش در رابطه با این دوران باشد اما سوالی که در این رابطه وجود دارد، آن است که آیا این گزارش ها درست و غیرمغرضانه است یا خیر؟ احتمالا در این اسناد غرض ورزی و دروغ وجود دارد اما درصد آن به اندازه ای نیست که این مجموعه عظیم به لحاظ کمی و کیفی را نادیده بگیریم.