با تصویب نخستین دستور تعلیمات مدرسه های ابتدایی سه ساله و متوسطه در وزارت معارف به سال 1288 خورشیدی، مدرسه های عفاف، تربیت، شمس المدارس و حجاب در تهران بنیان گذاشته شد. این مدرسه ها اما مخاطبان محدود و ویژه داشتند و بیشتر خانواده ها پسران و دختران شان را همچنان به مکتب خانه ها می سپردند.

مجلس شورای ملی یک سال بعد با تصویب قانون وزارت معارف و اوقاف و صنایع مستظرفه، رسیدگی به مدرسه ها را به این نهاد نوبنیاد دولتی سپرد. این رخداد مهم، زمینه ای مناسب برای رونق آموزش نوین در ایران در پی آورد به گونه ای که پس از آن هر سال شمار مدرسه های نوین افزایش یافت. فاصله سال های 1288 تا 1304 خورشیدی را می توان نخستین مرحله رشد نظام نوین آموزشی ایران در روزگار پس از مشروطیت برشمرد؛ ایرانیان به گونه ای چشمگیر در پاسخ به نیاز جامعه، مدرسه هایی خصوصی بنیان می گذاشتند. تصمیم های دولت به ویژه وزیران معارف به همراه قانون های مجلس نیز به یاری آنان می آمد. بستر کلان جامعه ایران به این ترتیب برای رشد و گسترش مدرسه های نوین به ویژه دخترانه، آمادگی بیشتری یافت. دولت با تصویب قانون اساسی فرهنگ به سال 1290 خورشیدی، تعلیمات ابتدایی را اجباری کرد.

مدرسه ها در پی این دگرگونی، سامان بیشتر یافتند و شیوه اداره نظام مند آنها مشخص شد. مدرسه ها به دو دسته ملی و دولتی تقسیم می شدند؛ مدرسه های ملی از دانش آموزان شهریه می گرفتند، دولت نیز هزینه مدرسه های دولتی را تامین می کرد. فرآیند تحصیل، به دو دوره ابتدایی (شش ساله) و متوسطه (دو دوره سه ساله) بخش می شد. رشته های تحصیلی شامل زمینه هایی چون ریاضی، طبیعی، ادبی، کشاورزی و خانه داری بود. مدرسه ها درس های فارسی، عربی، جغرافی، زبان انگلیسی و شرعیات را ارائه می کردند. دگرگونی های سال های بعد همچون راه اندازی مدرسه های پرورش دوشیزگان و معارف نسوان، بنیانگذاری چندین مدرسه عالی در اداره های دولتی مانند مدرسه های عالی حقوق و موسیقی و انتشار مجله های تعلیم و تربیت و سالنامه معارف و مدارس ایران در پایان جنگ اول جهانی، زمینه ای مناسب برای تقویت جریان نو در آموزش و پرورش ایران فراهم آورد.